İşini itirmək hələ ən dəhşətli şey deyil
Əmək miqrantları koronavirus pandemiyası dövründə ən zəif kateqoriya oldular. Vətəndən ayrılmış, ailələrindən uzaq bir çoxları qazancdan da məhrum oldular. Bu böhran ölkə xaricinə qazanc dalınca getmiş Gürcüstan sakinlərindən də yan keçmədi. Bir çoxları üçün işi itirmək hələ ən dəhşətli şey olmadı – bəzən ən çətini evə qayıda bilmək oldu.
Pandemiya bir daha göstərdi ki, Gürcüstan və əhalisi nə dərəcədə miqrantların əməyindən və onların öz ailələrinə göndərdikləri puldan asılıdır.
«Əmək qabiliyyətli əhalinin 60 faizi ölkədən gedib»
Rəsmi statistika Gürcüstanda emiqrasiyanın ildən ilə artdığını deyir. Bu məlumatlara əsasən, 2019-cu ildə ölkədən gedənlərin sayı 105 min nəfər olub.
Amma mütəxəssislər bu rəqəmlərə inanmır. Maliyyə mütəxəssisi Zviad Xorquaşvili deyir ki, rəsmi olmayan məlumatlara görə, ümumilikdə bu gün ölkəni müxtəlif vaxtlarda tərk etmiş 1,6 milyon Gürcüstan sakini ölkə xaricində yaşayır.
İndiki 3,7 milyonluq əhalinin iki milyonu əmək qabiliyyətlidir. Nəzərə alsaq ki, xaricə həm də rəsmən əmək qabiliyyətli sayılmayan insanlar, məsələn, təqaüdçülər də gedir, onda güman etmək olar ki, təxminən 60 % əmək qabiliyyətli insan xaricə gedib, Xorquaşvili izah edir.
«Qeyri-rəsmi məlumata görə, bizim ölkədə on minlərlə ailə xaricdən göndərilən pul hesabına yaşayır. Deməli, köçürmələrin göndərildiyi ölkələr çətinliklə üzləşəndə, çox vaxt bu, bizim iqtisadiyyatımıza da ciddi təsir göstərir».
Bu cür böhrana nümunə olaraq 2014-cü il böhranını göstərmək olar, onda Ukrayna ilə müharibə səbəbindən Rusiya iqtisadiyyatında ciddi problemlər başladı. O vaxt ölkədən Gürcüstana pul köçürmələri nəzərə çarpacaq dərəcədə azaldı. Bu, milli valyutanın qəflətən düşməsinə səbəb oldu.
Eyni vəziyyət indi də yaşandı.
Milli bankın məlumatına görə, Gürcüstana pul köçürmələrində birinci yeri Rusiya tutur – onun payına 21 faiz köçürmə düşür. Sonra İtaliya (15 faiz) və Yunanıstan (11 faiz) gəlir. Öncə COVID-19 böhranı İtaliyaya, daha sonra da əksər Aİ ölkələrinə toxundu.
Gürcüstana pul köçürmələrinin kəskin azalması 2020-ci ilin fevralında başladı – onların məbləği fevralda 137 milyondan apreldə 79 milyon dollara qədər düşdü.
Teona: çağırılmamış qonaq
Teona Tvaladze 11 yaşlı qızını tək böyüdür. O, bir neçə il Tbilisidə kazinoda operator olaraq çalışıb. Gürcüstana görə pis qazanmırdı, amma iş ağır idi.
Avropaya qazanc dalınca getmək fikrinə uşaqlıq dostu Yunanıstana yaşlı insana qulluq etməyə gedəndən sonra düşdü. Rəfiqəsi Teonaya Afinada iş tapmağa kömək etdi və o, kafedə ofisiant işləməyə başladı. Maaşda fərq o qədər də böyük deyildi, amma Teona üçün əsas bu işin ağır və gərgin olmaması idi.
Teona bir mövsüm işləyib, evə qayıtmaq, daha sonra isə yenidən daha uzun müddətlik işləməyə getməklə bağlı bir qərara gəlmək ümidində idi. Amma işləməyə başlayandan üç həftə sonra kafe pandemiyaya görə bağlandı və Teona işini itirdi.
«Sözün düzü, mən bunu bir faciə kimi qəbul etdim. Mənim evə qayıtmaq üçün yığdığım pulum da var idi. Hətta qızımı planlaşdırdığımdan daha tez görəcəyim üçün sevinirdim», – Teona deyir.
O, yaxınlarda evə dönəcəyini əmin idi vərəfiqəsinin işlədiyi evdə qalmaq üçün icazə istədi. Amma qayıtmaq o qədər də asan olmadı.
Gürcüstan hökuməti uçuşları tam dayandırdı və öz vətəndaşlarının xaricdən ölkəyə qayıtması üçün xüsusi reyslər təşkil etdi. Amma pulsuz deyil, bu reyslərə biletləri ancaq onlayn, təsdiq edilmiş 199 avro qiymətinə ancaq təyin olunmuş gün və saatda almaq olardı. Naməlum texniki səbəbə görə (daha sonra məlum oldu ki, bu çətinliklə bir çoxları qarşılaşıb), Teona sistemə girə bilmədi. O, dərhal konsulluğa zəng vurdu, oradan ona növbəti reysin ancaq 20 gün sonra olacağını və ona bilet alışı ilə kömək edə bilməyəcəklərini və Teonaya sığınacaq verə bilməyəcəklərini dedilər.
Teona yunan ailəsindən yenə qalmaq üçün icazə almalı oldu. Ona icazə verdilər, amma qadın bu ailədə özünü çox narahat hiss edirdi.
«Günlərlə ev sahiblərini qıcıqlandırmamaq üçün öz otağımda otururdum. Onlar onsuz da pandemiyaya görə narahat idilər».
20 gün sonrakı reysə də Teona düşə bilmədi, sistemə girdikdən sonra bütün biletlərin satıldığını gördü. Konsulluq nümayəndələri ilə telefon danışığı da bir nəticə vermədi.
Teona çıxılmaz vəziyyətdə qaldı. Yad ailədə çağırılmamış qonaq kimi iki ay qalan Teona üçüncü cəhdə əl atdı. Yunanıstan və Türkiyə hələ də bağlı olduğu üçün, o, Türkiyədən Gürcüstana keçmək ümidi ilə İstanbula qədər bileti Avstriya üzərindən aldı. Теона оказалась в отчаянном положении.
Bilet əldə etdiyi üçün sevinən Teona, əşyalarını toplayıb, ev yiyələrinə təşəkkür edərək, aeroporta gəldi. Və burada məlum oldu ki, təyyarəyə ancaq “covid pasportu” olanları buraxırlar. Testdən ancaq şəhərdə 150 avroya keçmək olardı. Təyyarə Teonasız uçdu.
«Mən skamyada oturub ağladım. Sonra rəfiqəmə zəng vurdum və ailədən yenə məni qəbul etmələrini xahiş etməsini istədim. Amma onlar imtina etdi».
Pulu heç qalmamışdı. Ümidsiz qız sosial şəbəkələr üzərindən Afinada yaşayan həmvətənlərindən kömək istədi. Xöşbəxtlikdən bir qadın ona öz evində qalmağa icazə verdi.
Nəticədə Teona dostları və qohumlarının maddi dəstəyi ilə vətənə qayıda bildi. Təyyarə ilə Türkiyəyə, sonra avtobusla Gürcüstan sərhədinə qədər. O, qazanc dalınca xarici ölkələrə səfər haqda hələlik düşünmür və Gürcüstanda iş tapmağa ümid edir.
Koba: getməyə dəyərdimi?
Koba Mamisbedaşvili ilə Teonanın hekayəsi oxşardır. O, həyat yoldaşı və iki azyaşlı uşağını Şərqi Gürcüstanın Dedoplis Tskaro şəhərciyində qoyaraq, fevralın 22-də Yunanıstana gəlib.
Koba Yunanıstanda yaxşı qazanc əldə etməyə ümid edirdi, orada onun yunanla ailə quran bacısı yaşayır. Kürəkəni tikintidə işləyirdi və Kobaya işlə kömək edəcəyinə söz vermişdi.
Amma Yunanıstana gələr-gəlməz karantin elan olundu və bütün tikintilərdə iş dayandı.
Koba pandemiya səbəbindən bacısının bütün üzvlərinin işsiz qaldığı ailəsində qalmağa məcbur oldu. Gürcüstana qayıtma imkanının olmaması məcburən bacısının evində qalması ilə bağlı narahatlıqları daha da artırırdı.
O, aprelin 7-nə olan xüsusi reysə bilet ala bilmədi, sistemə girmək belə mümkün olmadı. Konsulluq bu məsələdə real kömək edə bilmədi. Kobaya təsəlli verən yeganə şey küçədə gecələmək məcburiyyətinin olmaması idi.
Kobanın ölkədə 90 günlük qalma müddəti başa çatırdı. Amma Gürcüstana qayıtmaq imkanı hələ də yox idi. Yunanıstan sərhədləri bağlamışdı, yerli polis isə sanki bundan xəbərsiz kimi xarici vətəndaşların qanuni qalma müddətinə əməl etmələrini tələb edir, cərimə və deportasiya ilə hədələyirdi. Hökumətlə bu məsələni həll etmə cəhdləri uğursuz oldu.
1 iyulda nəhayət sərhədlər açılanda vəziyyəti sərhədçilərə izah etməyə çalışmasına və konsulluğa zənglərinə baxmayaraq, Kobanı sərhəddə 600 avro cərimələdilər.
Cərimənin ödənilməsini kürəkəni öz boynuna götürüb, amma Koba borcu qaytarmağı düşünür.
«Axır ki, evə sağ-salamat çata bildim! Bu, mənim Avropaya ilk səfərim idi. Bəzən mənə elə gəlir ki, aydın olmayan prespektiv və riskli planlara görə həyat yoldaşım və uşaqlarımı uzun müddətlik qoyub getməməli idim. Bəzən isə uşaqların gələcəyi üçün bir daha risk etməyə dəyər, deyə düşünürəm», – Gürcüstanda hələ də işsiz qalan Koba deyir.
Laşa: Əsas iş yox, ailənə yenidən qovuşmaqdır
Pandemiya başlayana qədər Laşa Qunava (ad dəyişdirilib) artıq üç il idi ki, İtalyanın Bari şəhərində yaşayır və tikintidə müxtəlif işlərdə işləyirdi. O, artıq adaptasiya olmağa, iş vizası almağa, ailəsini İtaliyaya gətirməyə müvəffəq olmuşdu və vətənə qayıtmağı hələlik planlaşdırmırdı.
Bu ilin fevralında, o, ilk dəfə o qısa müddətlik ağır əməliyyat keçirəcək atasını ziyarətə Gürcüstana gəlməyə məcbur oldu. Vətənə gəlişi koronavirusun tüğyanı ilə üst-üstə düşdü və sərhədlər bağlandı.
«Əvvəl iki-üç həftədən sonra hər şeyin bitəcəyinə və problemsiz ailəmə və işimə geri dönəcəyimə ümid edirdim. Mən bütün dünyanın dayanacağını təsəvvür belə etmirdim. Mməsələnin ciddi olduğunu, uzun müddət yad ölkədə qalan həyat yoldaşımı və uşaqlarımı görə bilməyəcəyimi anladığımda nə hiss etdiyimi sözlə ifadə edə bilmirəm».
İtaliyada üç il işlədiyi müddətdə topladığı kiçik məbləğ ailəsinə iki aydan az vaxta bəs etdi. Laşa atasının müalicəsi üçün də çox pul xərcləmişdi.
«İşimi (İtaliyada) itirdim. Məni kim gözləyərdi ki? Amma məni bu, narahat etmir. Ən çox məni narahat edən həyat yoldaşım və uşaqlarımdır. Onlar hətta elementar danışıq dilini də bilmirlər. Onların qeydinə qalacaq adam yoxdur! Burada (Gürcüstanda) hamı elə çətin vəziyyətdədir ki, mən qohumlarım arasında mənə borca yol pulu verə biləcək adam tapa bilmədim. Hələ biletlərin qiyməti necə qalxıb! Yəqin ki, yol pulu qazanmaq, həyat yoldaşım və uşaqlarıma buradan kömək etmək üçün Gürcüstanda müvəqqəti iş axtarmalı olacam», – Laşa deyir.
Loukosterlər üçün Gürcüstan səması bağlı olaraq qalır. Gürcüstandan çarter reysləri həmçinin hökumətin icazə verdiyi az sayda Almaniya, Fransa və Baltika ölkələrinə olan mütəmadi reyslərin qiyməti kəskin qalxıb. Biletlərin qiyməti bir tərəfə 500 avrodan çoxdur.
Levan: COVID-19 yeni imkan kimi
İspaniyada baş aşbaz kimi çalışan Levan Simonişvilinin də həyatı pandemiya səbəbindən kəskin dəyişib, o, özünə yeni peşə tapıb və bu gün onun böyük planları var.
Uzun illər ərzində o Barselonanın məşhur gürcü restoranlarından birində baş aşbaz olub. İnfeksiyanın yayılması səbəbindən Levan işsiz qalıb.
Yaranmış boş vaxtını o həmçinin işsiz qalmış, evə qayıtmağın müxtəlif yollarını axtaran dost və tanışlarına kömək üçün sərf edirdi. O, saatlarla kompüter arxasında oturub, reyslərin cədvəlini izləyir, Gürcüstanın İspaniya, İtaliya, Yunanıstan Almaniyada olan konsulluqları ilə əlaqə saxlayırdı.
«İtaliyadan Gürcüstana yeddi xüsusi (pandemiya başlayandan) reysin olmasına baxmayaraq, mənim dostlarımdan heç biri bilet əldə edə bilmədi», – Levan deyir.
Onun sözlərinə görə, konsulluq müəyyən kateqoriyalara – sığınacaqlarda yerləşidirilmiş, hamilə, qoca və uşaqlara prioritet verirdi və onlar bileti ilk növbədə ala bilərdilər. Bu kateqoriyaya düşməyənlər isə artıq qalan biletlərə ümid etməli idi.
«Bu qısa müddət ərzində mən o qədər ümidsiz gürcü gördüm ki, bu fikir mənim ağlıma öz-özünə gəldi – mən Facebookda “Gürcüstana qayıdış” qrupu yaradaraq, etibarlı reyslər haqqında məlumat paylaşmağa başladım. Qrup iştirakçılarının sayı durmadan artırdı. Bu gün biz altı min nəfərik və mən bizim mühacirlər üçün qarşılıqsız sərf etdiyim əmək və vaxt üçün heyfslənmirəm».
Levan artıq topladığı təcrübəni necə istifadə edəcəyini bilir, o, rəsmi olaraq “Green Aviation” turizm şirkətini qeydiyyatdan keçirib və pandemiya bitəndən sonra avropalı turistlər üçün Gürcüstana maraqlı turlar təşkil etməyi planlaşdırır.
Eyni zamanda onun komandası xaricdə işləyən Gürcüstan vətəndaşlarına kömək üçün “Gürcü emiqrant assosiasiyası” yaratmağı planlaşdırır.
«Pandemiya mənim gündəlik həyatımı, özümlə bağlıgələcək planlarımı kökündən dəyişdi. Mən çox faydalı işlər görə biləcəyimi hesab edirəm», – Levan deyir.
XİN: “Xüsusi rejimdə işləyirdik”
Gürcüstan hökumətinin rəsmi mövqeyi bu məqalənin qəhrəmanlarının paylaşdığı təssüratlarla gözə çarpacaq dərəcədə fərqlənir.
Xarici İşlər Nazirliyi Aparatı və Gürcüstanın xaricdəki nümayəndəlikləri virusun yayılmasının ilk günlərindən xüsui rejimlə çalışıb, Xarici işlər nazirliyi JAMnews-a vəziyyəti şərh edərkən bunu deyib.
Qurumda əvvəldən iki hədəfin olduğunu qeyd ediblər – Gürcüstan vətəndaşlarının yerində qeydinə qalmaq və vətəndaşları təhlükəsiz və mərhələli şəkildə Gürcüstana qaytarmaq.
Xüsusilə yaşayış yerinə ehtiyacı olan Gürcüstan vətəndaşları üçün səfirliklər hesabına sığınacaqlar təqdim olunub, onlar üçün ərzaq və medikamentlər çatdırılması təşkil edilib. Ümumilikdə 23 296 vətəndaşa bu cür kömək olunub. Bundan əlavə, miqrantlar üçün gürcü həkimlərinin onlayn konsultasiya xidməti kimi yardım da təqdim olunub.
Nazirlik bildirir ki, “qaynar xətt” telefonları sutkanın 24 saatı çalışıb, XİN-in Facebook səhifəsi üzərindən isə martın 1-dən mayın 25-ə qədər 4930 mesaj qəbul edilib və göndərilib.
Xüsusi reyslərə biletlərin əldə edilməsinə gəlincə, XİN-də bildiriblər ki, prioritet bir neçə miqrant qrupuna verilib – məhdud imkanları insanlar və xəstələr, yetkinlik yaşına çatmayanlar, hamilə qadınlar, qocalar və müavinətsiz qalmış tələbələrə.
İyulun 18-nə qədər Gürcüstana 24 min nəfər qayıdıb. Onlardan 12 720-si dövlətin dəstəyi ilə qayıdıb.
Böhran enişə doğru gedir?
Milli bankın statistikasına əsasən, 2020-ci ilin may ayından Gürcüstana köçürmələr yenidən artmağa başlayıb. İyulda isə onlar keçən ilki göstəricilərdən 22 faiz çox olub.
Gürcüstan vətəndaşlarının ənənəvi olaran iş dalınca getdiyi ölkələr arasında xüsusilə Almaniyadan (60 faiz), ABŞ-dan (40 faiz) və İtaliyadan (35 faiz) köçürmələr artıb. Amma bəzi ölkələrlə pul köçürmələri azalıb. Xüsusilə Polşadan köçürmələrin həcmi 11,64 faiz, Kiprdən 7,36 faiz azalıb.
Zviad Xorquaşvili pul köçürmələrinin artım tendensiyasını göndərilən ölkələrdə iqtisadiyyatın bərpası prosesi ilə izah edir.
«Bundan əlavə, pandemiya vaxtı dünyanın başqa ölkələrində Gürcüstandan daha liberal qaydalar tətbiq olunur. Beləliklə, emiqrantların əksər hissəsi işləməyə davam edib və ya fəaliyyətlərini ancaq müvəqqəti dayandırıb. Bu, xüsusilə Yunanıstana aiddir».
Köçürmələrin azaldığı ölkələrə gəldikdə, konkret göstəricilər konkret səbəblərlə izah olunur. Ya o ölkələrdən bir çox miqrant Gürcüstana qayıdıb və ya oradan başqa ölkələrə gediblər Xorquaşvili izah edir.
