Avropa Məhkəməsi avqust müharibəsi ilə bağlı qərar çıxarıb. Gürcüstanda qələbə qeyd olunur
2021-ci il yanvarın 21-də Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi Strasburqda 12 il baxılan iş üzrə yekun qərarı açıqlayıb.
“Gürcüstan Rusiyaya qarşı” – 2008-ci ilin avqustundakı müharibə zamanı və sonra Rusiyanın Gürcüstana və Gürcüstan vətəndaşlarına qarşı törətdiyi cinayətlər haqda iş belə adlanır.
Məhkəmə Rusiyanı Gürcüstan vətəndaşlarına münasibətdə İnsan Haqları haqda Avropa Konvensiyasının altı maddəsini, o cümlədən də yaşamaq hüququnun pozulması, işgəncəyə məruz qoyma, şəxsi əmlakın yandırılması və məhv edilmsində təqsirli bilib.
Amma məhkəmə Gürcüstanın iddiasının hərbi əməliyyatların aktiv fazası (2008-ci il 8-12 avqust) ilə bağlı qismini rədd edib və bildirib ki, həmin dövrdə Rusiya tərəfindən Cənubi Osetiyanın “effektiv nəzarətini” təsbit etməyib.
Gürcüstanda bu qərar artıq “tarixi sənəd” adlandırılıb.
Gürcü-osetin münaqişəsi haqda qısaca
“Gürcüstan Rusiyaya qarşı” işi 2008-ci ilin avqustunda Cənubi Osetiya ətrafında baş verən və Gürcüstanla Rusiyanın iştirak etdiyi müharibə ilə əlaqədardır. Bu hadisələr “avqust və ya beş günlük müharibə” adlarını alıb. Gürcüstan tərəfindən 412 hərbçi və mülki şəxs, osetinlərdən 365 nəfər hərbçi və mülki şəxs həlak olub. Rusiyanın rəsmi məlumatına əsasən, 67 nəfər də Rusiya hərbçisi həyatını itirib. Cənubi Osetiya ərazisindəki gürcü kəndlərinin 20 min nəfərə qədər sakini məcburi köçkünə çevrilib.
2008-ci il avqust müharibəsi Avropada 21-ci əsrdə baş verən ilk müharibə olub.
Sovet İttifaqı dövründə Cənubi Osetiya Gürcüstanın tərkibində muxtar vilayət olub. Gürcüstan-Cənubi Osetiya münaqişəsinin müasir tarixi 1980-ci illərin sonlarını, Sovet İttifaqının dağılma dövrünü əhatə edir. Cənubi Osetiya müstəqillik istəyirdi, Gürcüstan isə cavabında muxtar vilayət statusunu da ləğv etmişdi və ərazini Şida Kartli regionunun tərkibinə qatmışdı.
İlk silahlı qarşıdurma və ilk qurbanlar 1989-cu ilin noyabr-dekabr aylarında qeydə alınıb. Fəal hərbi əməliyyatlar 1991-1992-ci illərdə baş verib, 1992-ci ildə Daqomıs razılaşmasının imzalanması ilə sona çatıb. Bu razılaşma tərəflər üzərinə atəşi dayandırmaq və silahlı qüvvələri təmas xəttindən çıxmaq öhdəliyi qoyub. Rusiya Federasiyası da o zaman öz hərbi hissələrini Cənubi Osetiya ərazisindən çıxarmaq öhdəliyi götürüb.
Münaqişənin hərbi fazası zamanı müxtəlif göstəricilərə görə bütün tərəflərdən 10 minə qədər insan həlak olub, 100 minə qədər insan qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb.
Atəşkəs razılaşmasına əməl olunmasına nəzarət “Qarışıq Nəzarət Komissiyasına” və üçtərəfli “Sülhün Dəstəklənməsi üzrə Qarışıq Qüvvələrə” (Gürcüstan, Cənubi Osetiya və Rusiya hərbçisinin komandanlığı altında Rusiya batalyonlarından ibarət) tapşırılıb.
2008-ci ilin avqustuna qədər münaqişə “dondurulmuş” hesab edilirdi. 2008-ci ilin avqustunda Cənubi Osetiya ətrafında baş verən 5 günlük müharibədən sonra Rusiya Cənubi Osetiyanı müstəqil ölkə kimi tanıyıb. Moskva və Tbilisi arasında diplomatik münasibətlər kəsilib.
Cənubi Osetiya öz həyatını müstəqil respublika kimi qurur, amma onun müstəqilliyi yalnız Rusiya və bir neçə “üçüncü dünya” ölkəsi tərəfindən tanınıb. Beynəlxalq aləmdə əksəriyyət Cənubi Osetiyanı Gürcüstanın separatçı regionu hesab edir.
Gürcüstan Rusiyanı nədə günahlandırıb?
Gürcüstan Rusiyanı avqust müharibəsi zamanı Avropa Konvensiyasının 8 maddəsini pozmaqda günahlandırıb. Məsələn, Gürcüstan hesab edir ki, Rusiya müharibə zamanı və sonra insanları yaşamaq hüququndan məhrum edib, Gürcüstan vətəndaşlarına qarşı işgəncə, qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan davranış tətbiq edib, azadlıq və təhlükəszilik, şəxsi və ailə həyatının müdafiəsi, əmlak və təhsil hüquqlarını pozub. O cümlədən də hərəkət azadlığını.
Gürcüstanın mövqeyi aşağıdakı kimi olub: Rusiya hərbi əməliyyatlar zamanı və müharibədən sonrakı dövrdə Gürcüstan vətəndaşlarına qarşı törədilən kütləvi pozuntulara görə tam məsuliyyət daşıyır, çünki münaqişə zonasında Rusiya yurisdiksiyası qüvvədədir.
Məhkəmə nə qərara gəlib?
Strasburq məhkəməsi avqustun 8-dən 12-ə qədər davam edən fəal hərbi əməliyyatlarla atəşkəsin imzalandığı avqustun 12-dən sonra baş verən hadissələr arasında aydın sədd çəkib.
Strasburq məhkəməsi Gürcüstanın iddiasının Rusiyanın avqustun 12-dən sonrakı əməlləri ilə bağlı hissəsini praktiki olaraq tam təmin edib.
Məhkəmə təsbit edib ki, Rusiya avqustun 12-dən münaqişə zonası üzərində “effektiv nəzarəti” həyata keçirir və yaşama hüququ, işgəncə və qeyri-insani davranış da daxil olmaqla İsan Haqları Konvensiyasının altı şaddəsi ilə məsuliyyət daşıyır.
Strasburq məhkəməsi müəyyən edib ki, Rusiya Gürcüstan vətəndaşlarının Cənubi Osetiya və Abxaziyaya qayıtmasına qoyulan qadağaya görə məsuliyyət daşıyır;
Həmçinin Rusiya Sxinvali regionundakı və “bufer zonadakı” gürcü kəndlərində dinc sakinlərinin qətlinə, o cümlədən də evlərin yandırılmasına və qarət olunmasına görə cavabdehdir.
Məhkəmə müəyyən edib ki, etnik gürcü olan 160 nəfər mülki vətəndaş saxlanılıb və ləyaqətini alçaldan davranışa məruz qalıb;
Məhkəmə yekdilliklə təsbit edib ki, Sxinvali regionunda 8-17 avqustda gürcü əsgərlərin tanınmamış Cənubi Osetiya qoşunları tərəfindən əsir götürülməsi Rusiya yurisdiksiyasına tabedir;
Məhkəmə təsbit edib ki, gürcü əsirlər işgəncəyə məruz qalıb;
Müəyyən edilib ki, Rusiya “effektiv nəzarəti həyata keçirən” tərəf kimi müharibə zamanı və sonra gürcülərin qətllərini araşdırmayıb;
Məhkəmə qeyd edib ki, Rusiya silahlı qüvvəlləri formal olaraq münaqişəyə dinc əhaliyə qarşı zorakılığın qarşısını almaq üçün müdaxilə etsə də, əslində bir çox hallarda Rusiya qoşunları osetin dəstələri etnik gürcülərin evlərini yandırdıqları zaman faktiki kənarda durublar.
Avropa Məhkəməsi nələri təmin etməyib?
Məhkəmə Gürcüstanın iddiasının hərbi əməliyyatların aktiv fazasında (2008-ci il 8-12 avqust) baş verən dasilələrlə bağlı hissəsini təmin etməyib, çünki həmin dövrdə Rusiyanın “effektiv nəzarətini” təsbit edə bilməyib.
“Silahlı qüvvələr arasında qarşıdurma və hərbi əməliyyatlarərazi üzərində nəzarətin qurulmasına istiqamətlənib, (mövcud olan) xaosu nəzərə alaraq orada nəzarəti keç kim bərqərar edə bilməyib”, – məhkəmə qərarında deyilir.
12 il, 33 şahid və 700 sübut
Strasburq məhkəməsinin bu qərarı yekundur və mübahisələndirməyə tabe deyil.
Avropa Məhkəməsi Gürcüstan tərəfinin təqdim etdiyi ümumilikdə 33 şahidi dinləyib, 700 sübutu, o cümlədən də videoları, fotolarl, radarların göstəricilərini, ekspertlərin hesabatlarını, müşahidə kameralarının qeydlərini, seysmik stansiyalarda partlayışların yazılarını, media məlumatlarını nəzərdən keçirib. Baxılanlar arasında beynəlxalq təşkilatların hesabatları, gizli dinləmənin səs-yazıları, minalardan təmizləmə haqda hesabatlar da olub.
İş üzrə əsas sübutlardan biri də avqustun 12-də Qori şəhərinin mərkəzində partlayan “İsgəndər” raketinin hissələri və onlar üzərində aparılan ekspertiza rəyidir. Məhz “İsgəndərin” partlaması avqust müharibəsini işıqlandıran hollandiyalı operator Sten Storimansın ölümünə səbəb olub.
Gürcüstanda reaksiya
AİHM-nin qərarı avqust müharibəsi zamanı Rusiyanın gürcülərin etnik təmizləməsini apardığını, o cümlədən də işgəncələrə, qeyri-insani və şəxsiyyəti alçaldan münasibətə və digər cinayətlərə görə məsuliyyətini təsdiqləyib – Gürcüstanın Ədliyyə Nazirliyindən bildirilib.
Məhkəmənin qərarını Gürcüstanın üçüncü prezidenti Mixail Saakaşvili də şərh edib. O, qərarı alqışlayıb və qeyd edib ki, bu, Saakaşvili və Gürcüstanın keçmiş hökumətindən olan tərəfdarlarının xidmətidir.
“ [Gürcüstanın iqtidar partiyasının lideri Bidzina] İvanişvilinin Gürcüstanın günahkar olduğu haqda bəyanatına bamayaraq, onların [Gürcüstanın hazırkı hakimiyyətinin] buna mane olmaq üçün bütün səylərinə baxmayaraq, biz yenə də bunu bacardıq”, – Saakaşvili bildirib.
Məhkəmənin qərarını hazırkı prezident Salome Zurabişvili də alqışlayıb və “bütün Gürcüstanın qələbəsi olan bu qələbəyə böyük töhvə vermiş” hökumətə və keçmiş ədliyyə naziri Teya Tsulukianiyə minnətdarlığını bildirib.
Prezidentin sözlərinə görə Gürcüstan “bu müharibənin qurbanı kimi tanınıb və bu, bizim ölkəmiz, cəmiyyətimiz, tariximiz və gələcəyimiz üçün böyük nailiyyətdir”.
“Bugün Gürcüstanın ən yeni tarizindən ən vacib gündür! Avropa İnsan Haqları Məhkəməsində Gürcüstan Rusiyaya qarşı mübahisəsi Gürcüstanın qələbəsi ilə başa çatdı! Bu, ümumi qələbədir!” – Gürcüstanın baş naziri Giorgi Qaxariya deyib.
Bu qərar Gürcüstan üçün niyə vacibdir?
Keçmiş müdafiə naziri Tina Xidaşeli Facebook-da yazıb ki, Strasburq məhkəməsi 8-12 avqust 2008-ci il hadisələri üzrə qərar çıxarmasa da, bununla belə, bu qərar Avqust müharibəsinin hərbi cinayətlərini araşdıran Haaqa Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi üçün çox vacibdir.
“Əlbəttə, bu qələbədir! Qərarda təsdiqlənir: Rusiya öldürür, Rusiya işgəncə verir, Rusiya insanın azadlığını pozur, Rusiya mülkiyyət hüququnu pozur və sairə. Amma ən vacibi odur ki, Strasburq birmənalı şəkildə bildirib ki, 12 avqustdan sonra nəzarət Rusiya Federasiyasının əlindədir. Bu, davam edən Haaqa məhkkəməsi üçün vacibdir, çünki bizə sübut eləməyə çalışırdılar ki, Rusiyanın dəxli yoxdur və bizim işimiz osetinlərlə olmalıdır. Orası pisdir ki, 8-12 avqustu Strasburq “iqnor edib”, amma Haaqa araşdırması üçün gözəl əsas yaradıb!” – Xidaşeli yazıb.
Gürcüstanın xalq müdafiəçisi Nino Lomcariyanın sözlərinə görə, bu qərar qurbanların hüquqlarının müdafiəsi üçün mühüm alətdir:
“Ölkəmizi Rusiyanın Gürcüstan vətəndaşlarının hüquqlarını ən kobud şəkildə pozması faktlarının Avropanın ən ədalətli hakimləri tərəfindən tanınması münasibətilə təbrik edirəm! Bu qərar münaqişə nəticəsində ziyan çəkən həmvətənlərimizin hüquqlarının müdafiəsi üçün mühüm alət olacaq!”
