Ermənistan–İran münasibətlərinin iqtisadi faydaları və bu münasibətlərin torpedləşdirilməsi
İrana tətbiq olunan iqtisadi sanksiyalar, güman ki, 2016-cı ilin ilk aylarında ləğv ediləcək. Bu barədə Bloomberg qərb diplomatlarına istinadən xəbər verir. Atom enerjisi üzrə beynəlxalq agentliyin (MAQATE) yaydığı xəbərlərdə bildirilir ki, İranın nüvə obyektlərində aparılan yoxlamalar yanvar-fevral aylarında bitəcək, son qərar isə güman ki, 2016-cı ilin mart ayının sonundan gec olmayaraq açıqlanacaq.
İranın üzərindən sanksiyaların qalxması Ermənistan üçün bir çox səbəbdən faydalı olacaq.
Birincisi, reqiondakı ümümi vəziyyət yaxşılığa doğru dəyişəcək.
İkincisi, iki ölkə arasında olan dostluq münasibətlərini nəzərə alsaq deyə bilərik ki, Ermənistan İran üçün dəhliz rolunu oynaya bilər. İranın reallıqlarını qəbul etmək bir çox qərb ölkələri üçün çətin ola bilər. Buna görə də qərb ölkələri iqtisadi- ticari əlaqələrin qurulmasında Ermənistanın çoxillik təcrübəsindən istifadə edə bilərlər.
Üçüncüsü, İranla sərhəddi olan və eyni zamanda AİÖ üzv olan Ermənistan, Avrasiya ittifaqına üzv olan ölkələr arasında iqtisadi- ticari əlaqələrin yaradılmasında əlverişli rol oynaya bilər.
Yuxarıda sadalanan üç məqamdan başqa, Ermənistan-İran dəmir yol xəttinin tikintisi və İran qazının Avropaya tranziti kimi daha böyük lahiyələrdə də ölkələr birlikdə əməkdaşlıq edə bilərlər. Avstriya və erməni şirkətlərinin hesablamalarına görə, adıçəkilən dəmir yol xəttinin çəkilişi 5 il uzana bilər və onun tikintisinə 1,7-2,8 milyard ABŞ dolları xərclənə bilər.
Ermənistan Elmlər akademiyasının şərqşunaslıq institutunun direktoru Ruben Safrastyanın sözlərinə görə, bu cür milyard dollarlıq sərmaye tələb edən lahiyələrin qərarı bir gündə verilmir. Bu dəmiryol xətttinin nə zaman reallaşacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. Çünki, lahiyədə Ermənistan və İranın maraqlarından başqa, reqional və dünya ölkələrinin marağı nəzərə alınmalıdır. “Bu lahiyədə Rusiya və Çinin, eyni zamanada qismən Avropanın maraqları nəzərə alınır.
Bu etapda ABŞ-ın İran siyasətində güclü dəyişiklər edəcəyini demək çətin olacaq. Sanksiyaların bir neçə ilə yumuşalacağı və daha sonra ümümiyyətlə ləğv ediləcəyi şübhəsizdir. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, İranın müstəqil xarici siyasət yürütməsi ABŞ-ın xoşuna gəlmir. İran üzərindən sanksiyaların götürülməsi Rusiya və Şanxay müqaviləsi ölkələrinə əməkdaşlığı genişləndirməyə və dərinləşdirməyə yardımçı olacaq.
Ermənistanın dənizə çıxışı yoxdur və quruya çıxışı isə Türkiyə və Azərbaycanın blokadası səbəbiylə məhdudur. Bu isə öz növbəsində nəqliyyatın tariflərinin yüksək olmasına və ölkənin inkişafının zəifləməsinə səbəb olur.
Yeni quru yolun açılması Ermənistanın inkişafına və iqtisadiyyatda rəqabətin yaranmasına kömək edəcək.
Hal-hazırda dünya ilə iqtisadi ticarət Gürcüstanın Qara dəniz limanları, qismən də Yüksək Larsın avtomobil və dəmir yol xəttləri, həmçinin İranla Ermənistanı birləşdirən avtomobil yolu ilə həyata keçirilir.
Belə bir şəraitdə Ermənistanla İran arasında dəmir yol xəttinin çəkilməsinin strateji əhəmiyyəti ola bilər. Bu dağ –mədən sənayesinin inkişafına, Ermənistanın tranzit imkanlarının genişlənməsinə həmçinin ölkənin Yaxın şərq və Orta asiya bazarına çıxışına şərait yaradacaq.
Nəzəri olaraq, Ermənistanın bir strateji partner kimi daha stabil və güclü olması Rusiya üçün daha faydalı ola bilər. Ermənistan Aİİ-nın üzüdür və onun İran ilə iqtisadi əlaqələrinin dərinləşməsi son nəticədə bütün Avrasiya İttifaqı üçün faydalıdır.
Lakin, Rusiyanın özünün iqtisadi maraqlarını nəzərə alsaq bütün yuxarıda sadalananlar yox sayıla bilər. İran qazının avropa bazarında ona rəqib olması Rusiyanın çətin ki, ürəyincə olsun.
Ermənistan beynəlxalq əlaqələr və təhlükəsizlik institutunun eksperti, İran üzrə proqramın rəhbəri Armen Vardanyanın fikrincə, İranın qərblə əməkdaşlığı qazın qiymətinin ucuzlaşmasına şərait yaradacaq və Avropa ölkələrinin Rusiya qazından aslılığına son qoyacaq.
“Ermənistan iran qazının Avropaya nəqlində tranzit ölkə olmaq üçün əlindən gələni etməlidir- Vardanyan bildirir. O, həmçinin əlavə edir ki, bu baş verərsə Ermənistan reqionda öz təsirini artıracaq və təhlükəsizlik səviyyəsini yüksəldəcək.
Əks halda daha bir enerji lahiyəsi Ermənistandan yan keçəcək və onu yenə də dünya iqtisadiyyatından təcrid edəcək.
Ermənistan siyasi və beynəlxalq araşdırma mərkəzinin eksperti, politoloq Ruben Meqrabyanın fikrincə, iran qazının Ermənistandan keçməklə Avropaya nəqli Rusiyanın maraqlarına ziddir. Bu Rusiyanın Ermənistanda apardığı qiymət siyasətinə uyğun deyil.
Rusiya əlindən gələni edəcək ki, qazın Ermənistan vasitəsi ilə Avropaya çıxışına mane olsun və “Qazpromun yaratdığı monopoliya dağılmasın.
Son zamanlar Azərbaycanın İran qazının Avropaya nəqlində tranzit kimi öz ərazisindən və qaz ehtiyatlarından istifadə üçün İranla danışıqlar apardığı barədə məlumatlar yayılır.
Meqrabyanın fikrincə Rusiya bu cür senariyə göz yuma bilər, çünki Azərbaycana təsir etmək üçün onun tamamiylə başqa vasitələri var.
Politoloq həmçinin qeyd edir ki, Rusiya Avrasiyada qaz ehtiyatlarına görə əsas rəqibi olan İranın dünya bazarına çıxışının qarşısını almaq üçün əlindən gələni edəcək. Hələ burada Qafqazın tranzit kimi istifadəsindən söhbət belə gedə bilməz.
“Əgər Ermənistanda yalnız təsərüffat subyekti kimi yox, təşkilatlanmış cinayətkar qruplaşma rolunda çıxış edən Rusiya korporasiyalarının monopoliyası dağılsa, bu ölkədə sistemin dəyişməsində iqtisadi baza rolunu oynaya bilər. “Qazpromun boru xətti ilə Ermənistana təkcə qaz deyil, korrupsiya, kriminal, oliqarxiya gəlir, Meqrabyan vurğulayır. Politoloq əmindir ki, Ermənistandakı müəyyən dairələr Rusiyanın bu siyasətinə qarşı çıxacaqlar.
