Ermənistanda yezidlər öz problemlərini özləri həll edirlər

Milliyyətcə yezidi, dini Şarfadin olan Ermənistan vətəndaşı Qamlet Smoyan Yerevan yaxınlığında yerləşən Araks kəndində yaşayır. Bu kənddə 450 ailənin onu yezididir.

• Yeddi ailəlik kənd. Yalnız yezidlərin yaşadığı Ermənistan kəndi haqda

• Dağlarda yerləşən qədim monastır kompleksi Azərbaycanla Gürcüstanın arasını vura bilər

Qamlet öz etnik mənsubiyyəti barədə heç vaxt düşünməyib. O yezididir, vəssalam: proqressiv, savadlı, ənənəvi yezidi. Amma öz dini haqqında o hələ yeniyetməliyindən düşünməyə başlayıb.

“Uşaq ikən öz dinimiz olduğunu bilirdim, amma bu dinlə bağlı bir çox sual mənim üçün cavabsız qalmışdı. Ermənistanın bütün orta məktəblərində “Ermənistan kilsəsinin tarixi” dərsi tədris olunmağa başlayanda mən məktəbdə oxuyurdum.

“Əvvəl bizə Eçmiadzindən olan mütəxəssis [başqa sözlə, kilsə nümayəndəsi. Eçmiadzində katalikosun iqamətgahı və Ermənistan apostol kilsəsinin əsas ibadətxanası yerləşir –red.] dərs keçirdi, sonra onu məktəbin tarix müəllimi əvəz etdi. Dərsdən öncə biz hökmən dua etməliydik. Onda mən öz dinim haqda çox az şey bilirdim. İnancımda zəif idim. Başqa şagirdlərlə birlikdə mən də qalxıb “Atamız” duasını oxuyurdum”, – Qamlet danışır.

Milli azlıqlar demək olar ki, heç vaxt ayrı-seçkiliyə məruz qaldıqlarını deməyiblər. Öz narazılıqlarını açıq şəkildə bildirdiklərinin nadir nümunələrindən biri kimi, bəzi yezidi icması nümayəndələrinin övladlarının məktəbdə dua oxumağa məcbur edilməsindən şikayət etməsini göstərmək olar. Yezidilər xristian olmayan şagirdlərin hüquqlarını pozmamaq üçün “Erməni kilsəsinin tarixi” fənninin seçimə görə tədris edilməsini təklif ediblər.

Onlar bu məsələ ilə bağlı hökumətə, həmçinin bu yaxınlara qədər təhsil naziri olan Armen Aşotyana da müraciət ediblər. O da aşağıdakı cavabı verib: “Erməni kilsəsinin tarixi”nə qarşı çıxanlar qərbin qrant yeyənləridir”.

“Bu məsələ ilə bağlı biz katalikosla görüşdə ona da müraciət etmişdik. O da deyib ki, Eçmiadzin [yəni kilsə] tərəfindən dua etmək tələbi olmayıb, dua təhsil proqramının bir hissəsi deyil. Amma sonra bizim əlimizə bu dərsin tədris planı keçdi və orada açıq şəkildə yazılmışdı ki, dərsə “Atamız” duası ilə başlamaq lazımdır”, – Qamlet deyir.

O hesab edir ki,  dövlət tərəfindən yezidilərə qarşı ayrı-seçkiliyə yol verilmir. Ayrı-seçkilik yoxdur, amma dinin saxlanılması məsələsində dövlətin dəstəyi də yoxdur.

“Öz dininin qorunub saxlanılması və yayılması məsələsində yezidilər çox ciddi problemlərlə üzləşir. Bizim Şarfadin haqqında heç bir yazılı mənbəmiz, ədəbiyyatımız yoxdur. Din haqqında məlumatları biz ancaq şifahi şəkildə ötürürük, onları yezidi şeyx və pirlərin sülalələri ötürür.

Şifahi yayılma şəraitində də təbii ki, dinin mahiyyət və prinsipləri dəyişikliklərə məruz qalır, bəzən də təhrif olunur. Bu da bir çox yezidilərdə çox sayda cavabsız qalan suallar yaradır, ya da insanlar cavabları başqa dinlərdə və ya nəzəriyyələrdə tapırlar”, – Qamlet deyir.

Ermənistanda yaşayan yezidilərin tarixi və dilinin qorunub saxlanılması üçün dövlət ancaq dərsliyin yaradılmasına kömək edib. Bu dərslik üzrə sinfin formalaşdırılması üçün kifayət qədər yezidi uşağının və müəllimin olduğu 25 orta məktəbdə dərs deyilir.

Yezidi dili əsasən, region məktəblərində tədris olunur, Yerevanda isə 7 mindən çox yezidin yaşamasına baxmayaraq, bu dil ancaq iki məktəbdə tədris edilir. Dərsliklərin keyfiyyəti ürək açan deyil, müəllimlərin sayı azdır, maaşı cüzidir.

Milli din haqqında bir neçə kitabı Qamlet özünün “Sincar yezidilərinin milli birliyi”ndən olan dostları ilə birlikdə yezidilərin dini mərkəzi olan İraqdan gətirib. Dostlar öz vəsaiti və gücü ilə bazar günü məktəblərinin şagirdləri üçün kitablar tərcümə edirlər. Bazar günü məktəbi “Sincar” birliyinin vəsaiti hesabına fəaliyyət göstərir.

“Problem təkcə dini ədəbiyyatın tərcüməsi və dərci üçün dövlət dəstəyinin olmamasında deyil. Çox ciddi problem ondadır ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində yezidilər müxtəlif dillərdə danışır, bir-birindən fərqlənən mədəniyyətlərin təsiri altındadırlar.   

Hətta region üzrə mənzərə fərqlidir. Misal üçün, Gürcüstanda yezidi ibadətgahı var, onun dini lideri də öz missiyasını çox yaxşı yerinə yetirir, icma da öz dinindən kifayət qədər yaxşı məlumatlıdır. Ermənistanda isə Aknaliç kəndində də ziyarətgah var, amma o, mənəvi və mədəni mənada yezidilər üçün mərkəz ola bilmədi”, – Hamlet deyir.

Yezidi icmasında milli özgürlük və dinin qorunub saxlanması məsələlərində də fikir ayrılığı var. Yaşlı nəslin nümayəndələri hesab edirlər ki, hər şey qaydasındadır, susmağı, problemlərə fikir verməməyi üstün tuturlar. Qamlet isə ümid edir ki, onun kimiləri vəziyyəti dəyişə biləcəklər. O inanır ki, inkişaf etmiş və savadlı gənclər milli və dini özgürlüklərini itirmədən erməni cəmiyyətinə inteqrasiya oluna biləcək:

“Qardaşım orduda xidmət edir, orada da yeməkdən əvvəl dua etmək adəti var. Qardaşım dua zamanı dua etməsə və xaç çevirməsə də başqaları kimi ayağa qalxır, çünki tərbiyəli adam təkcə öz dini və inancları deyil, həm də başqalarının dini və inanclarına hörmət etməlidir”, – Qamlet deyir.