Ermənistanda hakimiyyət uğrunda mübarizə əvəzinə şou
Ermənistan müxalifəti aprelin 13-dən Yerevanda keçmiş prezident Serj Sarqsyanın hakimiyyətinin davam etdirilməsinə qarşı mitinqlər, yürüşlər təşkil edərək, gecə-gündüz etiraz aksiyalarına başlayıb.
Bundan əvvəl “Mənim addımım” təşəbbüsü başlayıb. İki həftə əvvəl “Vətəndaş müqaviləsi” partiyasının lideri, deputat Nikol Paşinyan öz tərəfdarları ilə birlikdə Gümridən Yerevandakı Azadlıq Meydanına qədər piyada tur həyata keçirərək, Serj Sarqsyanın namizədliyinin ölkənin baş naziri postuna irəli sürülməsinə qarşı mübarizəyə qoşulmağa çağırıb.
Bununla yanaşı, Yerevanda “Serji rədd et” təşəbbüs qrupu və “Ermənistan dövləti naminə” cəbhəsi paytaxtda mitinqlər, avto-yürüşlər və digər vətəndaş itaətsizliyi aksiyaları təşkil ediblər.
Aprelin 14-də etiraz hərəkatı fəalları Ermənistanın İctimai Radiosunun binasına soxularaq, canlı efir tələb ediblər.
Bütün bu aksiyaların məqsədi küçələrə mümkün qədər çox adam çıxarıb, aprelin 17-də baş nazir seçkilərinin keçirildiyi parlament binasını mühasirəyə almaq və deputatlara səs verməyə imkan verməməkdir. Konstitusiyaya görə, baş nazir seçkiləri iki dəfə baş tutmasa, fəaliyyətdə olan parlament öz səlahiyyətlərini itirir və yeni parlament seçkiləri təyin olunur. Bununla da, müxalifətçilərin fikrincə, parlament çoxluğu dəyişəcək və Serj Sarqsyanın hakimiyyəti davam etməyəcək.
Bütün bunlar haqqında JAMnews özünün əvvəlki yazılarında məlumat verib
Ermənistanda Serj Sarqsyan hakimiyyətinin davam etdirilməsinə qarşı çıxan partiya üzvləri saxlanılıb
Yerevan: müxalifət Serj Sarqsyanın hakimiyyətdə qalmasına qarşı fasiləsiz aksiyalara başlayıb
Müxalifət Ermənistanın İctimai radiosu binasına canlı efir tələbilə soxuldu
Polis ötən etirazlardan fərqli olaraq, müxalifətçilərin əməllərinə reaksiya vermir. Mitinqlər və yürüşlər onların birbaşa nəzarəti və müşayiəti olmadan keçir. Amma mütəmadi olaraq polis aksiya təşkilatçılarının dinc yığıncaqların normal gedişatını təmin etmədiyini bildirir. Buna görə də qayda pozucuları qanunla cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilərlər.
Müxalifətin etirazı Ermənistanın hakim Respublika Partiyasının qərarına və baş nazirin seçilməsi ilə bağlı səs verməyə necə təsir edə bilər, Qafqaz İnstitutunun direktoru, politoloq Aleksandr İskandaryan şərh edir. .
Hakimiyyətin apatiyası və müxalifətin deqradasiyası menecmenti
Oyun 2017-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində, nəticələr ölkənin siyasi sisteminin gələcəyini aydınlaşdıranda oynanıldı. Sistem dəyişdi. İkiüzvlü idi: ayrıca ümumxalq parlament seçkiləri, ayrıca prezident seçkiləri keçirilirdi. Onlar legitimiydi. Ayrıca parlament və ayrıca prezident seçkilərində qalib gəlmək lazımıydı. Həm də prezident seçkiləri parlament seçkilərindən vacibiydi, çünki çox sayda məsələlər birbaşa prezident kabinetindən həll olunurdu.
İndi bu ikiüzvlü elektoral strukturdan biri qalıb – siyasi sistemin taleyini həll edən ümumxalq parlament seçkiləri, onlar da keçib. Ermənistanın Respublika Partiyası (ERP) “Daşnaksütun”la koalisiyada çoxluğa malikdir. Bu o deməkdir ki, artıq hər şeyi ERP həll edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, seçkilər sadəcə keçməyib, amma bu, yeganə seçkiləriydi ki, onlardan sonra Ermənistanın müstəqillik tarixində ilk dəfə etirazlar olmayıb. Nəticələr bütün siyasi qüvvələr, o cümlədən də uduzanlar tərəfindən tanınıb.
Bu, təsadüf deyil, qanunauyğunluqdur. Baş verənlər faktiki olaraq, indi qurulan sistemi legitimləşdirir. O mənada legitimləşdirmir ki, ERP erməni elektoratı üçün psixoloji olaraq legitimdir və siyasi cəhətdən güclüdür. Bu, belə deyil.
Respublikaçıların siyasi sistemdə bu yeri tutmasının nəticəsində də onlara real olaraq heç nə qarşı durmur. Bu illər ərzində ERP müəyyən apatiya menecmenti aparmağı öyrənib, bu da onun uğur qazanması üçün əsas alətidir. Bu proses həm ERP-nin özünün, həm də müxalifətin davranışı ilə bağlıdır.
İki proses gedirdi. Onlardan biri – respublikaçılar həm paytaxtda, həm də bütün rayonlar üzrə prezident, parlament və yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilərdə demək olar ki, bütün meydançaları ələ keçirirdilər. İkinci – müxalifətin deqradasiyası və dağılması. Bu proses on ildən çox sürüb.
2008-ci il prezident seçkilərində ciddi şəkildə prezident olmağa hazırlaşan iki nəfər varıydı: Serj Sarqsyan və Levon Ter-Petrosyan.
Levon Ter-Petrosyan Sarqsyanla bütün siyasi xeyri ələ keçirmək üçün mübarizə aparırdı. O, sistemə qoşulmağa, hər hansı nazir müavini və ya nazir olmağa hazırlaşmırdı. Bu, sistemdə yer uğrunda deyil, hər şeyi ələ almaq uğrunda mübarizəydi.
Ter-Petrosyanı yüz minlərlə adam dəstəkləyirdi, onlar buna yalnız səs verməyə hazır deyildilər, ayaqları ilə səs verməyə – küçələrə çıxmağa, sonradan məlum olduğu kimi, polis tərəfindən təzyiqə məruz qalmağa, bəzi hallarda isə ölməyə hazırıydılar. Bu, LTP-nin ciddi legitimliyiydi. İnsanlar inanırdı ki, bir az da sıx və əz – hər şey alınacaq. Bu, faciəyələ nəticələndi [1 mart 2008-ci ildə aksiya dağıdılarkən adamlar öldü].
Bundan sonra biz 2013-cü il prezident seçkilərində Raffi Ovannisyan 37% səs toplayanda etiraz səsverməsinin şahidi olduq. Ovannisyanın səslərin üçdə birindən çoxunu toplaması faktının özü də böhran göstəricisiydi, çünki bu, Ovannisyana verilən səslər deyildi. İnsanlar Serj Sarqsyana qarşı etirazlarını bu cür bildirirdilər.
Bəs sonra nə baş verdi? Düz iki ay sonra, 2013-cü ili may ayında, Yerevanda yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilərdə Raffi Ovannisyanın partiyası cəmi 8 faiz səs toplayır. Bu, prezident seçkilərindən beş dəfə azdır.
2017-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində 50+1 səsə iddia edən bir dənə də siyasi qüvvə yoxuydu. Onlar maksimum parlamentə daxil olmağa ümid edirdilər. Onlar ERP üçün heç də “oppozo” (latın dilində “qarşı durmaq”) deyildilər, onlar bir-birləri üçün “oppozo” idilər.
Müxalif qüvvələr ERP-ya yox, bir-birlərinə qarşı durur. İndi də “vicdanlı müxalifət”, “yeganə müxalifət”, “doğru müxalifət”, “yaxşı müxalifət”, “rüşvətzor olmayan müxalifət”, “radikal müxalifət” və s. olmaq uğrunda mübarizə gedir.
Bununla da respublikaçılar apatiya ilə ələ almağı öyrəşdilər, müxalifətçilər isə xalqın ilhamını əldə saxlamağı yadırğadılar.
Amma bunun üstünə bir problem də gəldi: 25 ildir ki, eyni adamlar eyni televizorda eyni şeyləri deyir “Sabah hakimiyyətə gələcəyik, onda da hə şey dəyişəcək, xoşbəxt günlər başlayacaq”.
Təbii ki, insanlar daha buna inanmır. İnanılası adam olmayanda, heç bir ümid qalmayanda da adi adam düşünür ki, öz 10 min dramını [seçicilərə seçkilərdən əvvəl təklif olunan məbləğ] götürüb, rəhbər və ya əmim oğlunun məsləhət gördüyü kimi səs vermək daha yaxşıdır.
Siyasi qüvvələr üçün növbəti mərhələ nəylə nəticələndiyi aydın olan parlamentdə baş nazir seçkiləri deyil, növbəti parlament seçkiləridir.
Amma onlara kiminsə ciddi hazırlaşdığını nəsə görmürəm, ciddi proqramlar işlənib hazırlanmır, heç kim qurum, mexanizm və institutların qurulması barədə ciddi danışmır.
Siyasi qüvvələrin proqramları əslində proqram deyil. Onların hamısı eynidir: “bu adamlar pisdir, bunlarsa yaxşı, pisləri yaxşılarla əvəz edəcəyik və hər şey yaxşı olacaq”. Olmayacaq.
Proqram məsələsi həmişə pis olub. Yeganə ciddi proqram 1988-1990-cı illərdə olub və “Qarabağ” adlanıb. Bu, Qarabağ uğrunda mübarizə olub. Onun həyata keçirilməsi üçün çox böyük həcmdə sosial enerji ayrılıb və bu mübarizədə qalib gəlmək mümkün olub, özü də təkcə müharibədə deyil. Cəmiyyəti səfərbər etmək, Qarabağ məsələsini həm Qarabağ, həm də Ermənistanda cəmiyyətin xeyrinə həll etmək mümkün olub.
Sonra da liberallaşdırma, özəl mülkiyyət, bazar iqtisadiyyatına keçid proqramı olub.
O vaxtlar “Daşnaksütun” partiyası müxalifətdəydi, hətta özünün müəyyən radikallığına görə qadağa altındaydı.
Sonra da siyasi qüvvələrin proqramları getdikcə daha çox insanların müzakirəsinə çevrildi – kim pis, kim yaxşıdır. Bu, siyasi sistemin uşaqlığının göstəricisidir. Gənc siyasi sistemlər siyasi problemləri şəxsləşdirir ki, bu da çox təbiidir. İlk vaxtlar bu, işləyirdi, amma yavaş-yavaş insanlar onlara, xüsusən də artıq hakimiyyət başında olanlara inamını itirir.
Respublikaçılar bu məqamı çox yaxşı tutdular və öz sıralarına yeni adamları yeni sima üçün gətirir, çünki əksər hallarda elektoratın təsəvvürü belə olur: təzə sima yaxşıdır, köhnə sima pisdir.
Qayıdaq müxalifətə
Müxalifət ERP-nın siyasi qərarına mane ola bilməz, buna heç bir əsas yoxdur. Müxalifət bunu parlament seçkilərində edə bilməyibsə, o vaxt 7%-ə ümid edibsə, seçkilərdən sonra onların nəticələrini tanıyıbsa, buna qarşı ciddi etirazlar olmayıbsa, bu gün bu səbəbin olmadığı bir halda – ölkənin birinci şəxsini parlament seçir, müxalifətin heç bir şansı yoxdur.
Özü də demək olmaz ki, onları dəstəkləyənlərin sayı kəskin artıb, onların əvvəllər edə bilmədiklərini etmək üçün yüz minlərlə insanı küçələr çıxarmaq imkanı olan hansısa siyasi qüvvənin böyük artımı baş verib. Mən belə bir qüvvə görmürəm.
Küçələrə çıxarıla bilən tərəfdarların sayından asılı olmayaraq, hansı qapının bağlı olmasından, hansı yolun bağlanmasından asılı olmayaraq, müxalifət siyasi vəziyyətə ciddi təsir edə bilməyəcək.
Hazırda faktiki olaraq, nazirin seçilməsi deyil, təyin edilməsi baş verir, çünki bir çoxluq partiyası olan parlament tərəfindən seçilmək təyinatdır. Və bu, hamıya aydındır. Bunun qarşısının alınmasının perspektiv yoxdur.
Bütün bu etirazlar hakimiyyətə gəlmək üçün deyil, siyasi səhnədə qalmaq üçün şişirdilən köpükdür.
Hakimiyyət apatiyası və müxalifətin deqradasiyası menecmenti
Müxalifətin texnologiyası Ermənistan üçün yenilik deyil. Siyasət şoulaşdırılır. Son zamanlar baş verən ancaq şoulardı, bu şoulaşdırma Ermənistanın siyasi həyatında getdikcə daha çox yer tutur ki, bu da təsadüfi deyil.
Həqiqətən güclü, özünə əmin olan, həqiqi çəkisi olan siyasi partiyaya şou yaratmaq lazım deyil. Onun seçiciyə başqa çıxış yolu var ki, müxalifətdə də bu, yoxdur. Bu, maliyyə, insan, ekspert resurslarıdır.
Ermənistanın Respublika Partiyası piyada yürüşlər təşkil etməyəcək, küçələrin adının dəyişdirilməsi məsələsini qaldırmayacaq, harasa çirkli su ilə dolu bankalar aparmayacaq və s. Onların buna ehtiyacı yoxdur.
ERP-nın dövlət aparatı və öz pulu olan biznesmenləri var. Sənin belə resursların yoxdursa, amma siyasi meydanda qalmalısansa, qalmaqal yaratmaq lazımdır.
Buna görə də küçənin adı dəyişdirilir, sonda da bu, baş tutmur, təşkilatdan çıxırıq, axırda da çıxmırıq [müxalifətin çıxmağa təkid etdiyi Avrasiya İqtisadi Birliyindən çıxmasını nəzərdə tutur].
Jurnalistin sənə fikir verməsi üçün sən əsl qüvvə olmalısan. Buna malik olmayan siyasi qüvvə isə diqqəti özünə cəlb etmək üçün nəsə etməlidir. Bu, normal strategiyadır, bütün ölkələrdə belə edirlər. Amma bu strategiyanın köməyilə 5% toplamaq olur, əksəriyyəti olmur.
Müxalifətin hərəkətlərinə hakimiyyətin reaksiyası
Hakimiyyət sərt reaksiya verməyəcək, çünki sərt cavab veriləsi kimsə yoxdur. Heç bir təhdid yoxdur, zəmin də yoxdur. 1 mart 2008-ci ildə baş verən, həqiqətən ciddi təhdidin hiss olunduğu faciəvi hadisələrdən sonra hakimiyyət bu cür kəskin qarşıdurmaya getmək istəmədiyini nümayiş etdirir. Nə də olsa özünün zəif legitimliyini anlayır. Kəskin addımları çox legitim hakimiyyət ata bilər.
