Ermənistanda aqroinqilab. İki kəndin misalında bu nə deməkdir?

Ermənistanda “Aqroinqilab” adı altında əs-küylü hərəkat başlayıb. Artıq üç ildir ki, ölkənin müxtəlif regionlarından olan gənclərdən ibarət  bir qrup ümidsiz və perspektivsiz Ermənistan kəndlərini xilas etməyə, onları müasir və uğurlu kəndlərə çevirməyə niyyətlənib. Hərəkatın təşəbbüskarları ən “mürəkkəb” kəndlərdən birində işləməyə başlayıblar, müəyyən uğurlara nail olublar və öz nümunələri ilə digərlərini də “yoluxdurublar”.

Aqriinqilab fərdi təşəbbüsdür, 2018-ci ildə baş verən “məxməri inqilab” və hakimiyyət dəyişikliyinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Düzdür, yeni hökumət bildirib ki, indi artıq ölkədə iqtisadi inqilab baş verməlidir. Bu istiqamətdə artıq müəyyən uğurlar da qeyd olunmuşdu, amma koronavirus pandemiyası praktiki olaraq hər şeyi sıfırladı.

Hökumət biznesə və insanlara dəstək üçün böhran əleyhinə proqramlar hazırlayıb. Bu proqramlarda kəndlərin problemləri də nəzərə alınıb. Amma kənd sakinlərinə dəstək üçün “xalq təşəbbüsü” də kənara atılmır.

“Xəyallar kəndi” Draxtik haqda

Son üç ildə Draxtikdə həyat dəyişib. İnsanlar bildirirlər ki, az əvvələ qədər burada hökm sürən cəhənnəmlə müqayisədə indi cənnət şərtlərində yaşayırlar. Kənd sakinlərini bu cür müqayisələr etməyə yəqin ki, kəndin tərcümədə “kiçik cənnəd” mənasını verən adı sövq edir.

Kənd Yerevanən 80 kilometrliyində, Sevan gölünün sahilində yerləşir. Burada min nəfərdən bir qədər artıq sakin yaşayır.  Məhz burada üç il əvvəl təşəbbüs qrupu işləməyə başlayıb. Ən müxtəlif peşələrdən – aqronom, marketoloq, proqramçı – olan iyirmi nəfər gənc məhv olan kəndlərin xilası ideyası ətrafında birləşib. Onlar öz ideyalarını “Aqroinqilab” adlandırıblar və konkret bir kənddən başlamaq qərarına gəliblər.

Layihənin özü “Xəyalların kəndi Draxtik” adını alıb. Layihə müəllifləri yerli sakinlərin stereotiplərini qırmağa, onları öz həyatlarını və ümumilikdə kənddəki vəziyyəti dəyişməyə sövq etməyə başlayıblar.

“Xəyalların kəndi Draxtik” təşəbbüsünün həmtəsisçisi, proqramçı və biznesmen Mais Marqaryan danışır:

“Bizim üçün hədəf vardı – stereotipləri qırmaq. Biz belə qərara gəldik ki, işimizə çətin – belə deyək, tərk edilmiş, unudulmuş, infrastrukturdan məhrum, ağır taleli sakinləri olan kənnddən başlayaq”.

Draxtiklilərin əksəriyyəti Ermənistanın Qeqarkunik vilayətinin Artsvaşen kəndinin keçmiş sakinləridir. Bu, Ermənistanın Azərbaycan ərazisindəki kiçik eksklavı idi. 1992-ci ilin yayında Azərbaycan qoşunları Artsvaşeni nəzarətə götürüb. Bütün kənd sakinləri də Qeqarkunik vilayətinin digər kəndlərinə, o cümlədən də Draxtikə köçüblər.

Mais Marqaryan danışır ki, kəndin heç bir perspektivi olmayıb. Ən axı yerli sakinlər perspektiv görmürdü və bunun əsasları da vardı:

“Burada infrastruktur inkişaf etməyib – ümumiyyətlə bütün vilayətdə. Kəndin 100-150 kilometrliyində nə benzin, nə qaz doldurma məntəqəsi, nə mağaza var. Normal yol da yoxdur. Ümumiyyətlə burada kəndlər bir-birindən uzaqda, Ermənistan-Azərbaycan sərhədinə isə yaxın yerləşir. Və bu kəndləri heç kim xatırlamır.

Kənd sakinlərin əhvalına görə də perspektivsiz idi. Onlar bura varlı kənddən köçüblər, vəsaitsiz, mənəvi cəhətdən sarsılmış vəziyyətdə gəliblər. Üstəlik qışda metryarım qar yağan və alma, armuddan başqa heç nə bitməyən bir yerə gəlib düşüblər. Odur ki, indiyə qədər özlərinə gələ, ayaq üstə qalğa bilmirlər, o da qala kəndi ayağa qaldırmaq. Onların psixoloji vəziyyəti, faciəvi keçmişi bizim işimizi daha da çətinləşdirir”.

“Xilasedicilər” ilk növbədə kəndi tanıtmağa çalışıblar. Bunun üçün  Facebook-da kənndin səhifəsini yaradıblar. İndi Draxtik haqda səhifənin beş min abunəçisi var.

Sonra təşəbbüs qrupu gəlirlərin təşkili, aqroturizmin inkişafı ilə məşğul olmağa başlayıb. Təbiətə, təmiz havaya və yerli sakinlərin qonaqpərvərliyinə vurğu ediblər. Draxtiklilər özləri də təəccüblənsələr də, işlər irəliləməyə başlayıb.

“Mən inanmayanlardan biri idim. Amma onların işlərini izlədikcə, anladım ki, inkişaf mümkündür. Onlara qoşuldum, komandalarının üzvü oldum”, – kənd sakini Andranik Saakyan deyir.

Draxtikdə dəyişikliklər

“Xəyalların kəndi” komandası könüllülərin köməyi ilə kəndin təxminən 800 kilometrlik sahil zonasının hamısını təmizləyib, abadlaşdırıblar. Bu da daha çox ziyarətçi cəlb etməyə başlayıb. İndi təşəbbüs qrupu burada su turizmini inkişaf etdirməyə çalışır.

Təşəbbüsün fəalı Mais Marqaryan bildirir ki, burada “düşərgə şəhərciyi” inşa etmək niyyətləri var:

“Rusiyalı sərmayəçilər var, onlar ciddi hesablamalar aparıblar. Koronavirus, bu karantin onların gəlməyinə və sənədlərin imzalanmasına mane oldu”.

Kənddə yeddi qonaq evi yaradılıb. Amma onlar yalnız ev sahiblərinə gəlir gətirmir, çünki məsələn, səhər yeməyi menüsünə qonşuların hazırladığı çörək daxildir, kimsə yağı, pendiri və balı təmin edir.

Yerli sakinlərin Karen Qaleçyan təşəbbüs qrupunun işlərinə qoşulub və bütün tərəddüdlərinə və qorxularına rəğmən “Yermak” atçılıq məktəbini açıb. At minməyi öyrədir, həmçinin gecələməklə dağ gəzintiləri təqdim edir.

“Əgər bu qədər zamanda belə ciddi dəyişikliklər baş veribsə, 10 ildən sonra Draxtiki kainatın mərkəzi kimi təsəvvür edirəm. Belə olmasa da, onu ən azı Ermənistanın mərkəzi edəcəyik”, – Karen deyir.

Draxtikdən olan insanlar qonşu kəndlərin sakinlərindən fərqli olaraq kənddən getmirlər – Mais Marqaryan qeyd edir:

“Əgər digər kəndlərdə hə il məktəblilərin sayı azalırsa, Draxtikdə onların sayı artır. 2018-ci ildə 148 şagird vardı, bu il 162 nəfərdir. Gənclər də daha kənddən getmirlər, evlənib burada qalırlar”.

Amma təşəbbüs müəllifləri bunu tam öz nailiyyətləri hesab etmirlər.

Onlar öz səylərinin nəticələrini daha təvazökarca dəyərləndirirlər və hesab edirlər ki, hələlik yalnız kənd sakinlərinin üçdə birinin həyatını dəyişə biliblər.

Bu da onları səylərini davam etdirməyə sövq edir, çünki onların məqsədi kənddəki vəziyyəti tam düzəltməkdir ki, hamı özünü təmin edə bilsin, heç kim köçmək haqda düşünməsin.

Uşaqlar üçün proqramlar

Bir il əvvəl Draxtikdə “Qradarak” çoxfunksiyalı kitabxanası açılıb. Bu, eyni adlı təhsil təşkilatının layihəsidir. Təşkilar ölkənin müxtəlif kəndlərində belə kitabxanalar yaradır. Burada uşaqlar yalnız kitab oxumurlar. Onlar üçün inkişaf oyunları, film nümayişləri, diskussiyalar, maraqlı insanlarla görüşlər təşkil olunur.

Kənddə “Armat” mühəndis laboratoriyası da yaranıb. Laboratoriyanın əsasını İnformasita Texnologilayarı Müəssisələri İttifaqı qoyub. 2014-cü ildən təşkilat bu təşəbbbüslə Ermənistanın müxtəlif şəhər və kəndlərində çıxış edir. Burada uşaqlara təmənnasız proqramçılıq, robotatexnika öyrədilir. 

“Kənddə riyaziyyata meyli olan uşaqlar var, onlar informasiya texnologiyaları ilə maraqlanırlar. Amma ailələrinin onları daha çox bilgi almaq üçün şəhərə göndərməyə imkanı yoxdur. Buna görə də “Armat” özü uşaqların yanına gəlir”, – qrup rəhbəri Jenya Kirakosyan deyir.

“Xəyalların kəndi” komandasının üzvləri bildirirlər ki, onların əsas məqsədi “təfəkkür inqilabıdır”.

Mais Marqaryan izah edir ki, komanda kəndin inkişafına pul yatırmır. Təşəbbüs qrupunun üzvləri bütün enerjilərini və məhdud resurslarını gənclərə yönəldirlər:

“İnkişaf etmək, dünyanı tanımaq onların haqqıdır, amma eyni zamanda biz onlara öz nümunəmizdə göstəririk ki, kənddə yaşamaq gözəldir. Bizdən asılı olan hər şeyi etməliyik ki, onlar peşə sahibi olsunlar, seçim imkanına, zaman və məkan içində çevikliyə yiyələnsinlər, amma kəndi tərk etməsinlər”.

Dövlət yanaşması

Baş nazirin kənd icmaları üzrə müşaviri Robert Qukasyanı bütün Ermənistan buna bənzər təşəbbüslə tanıyıb. O, həmfikirləri ilə birlikdə başqa bir kənddə – Kalavanda belə bir layihə həyata keçirib.

Robert Qukasyna əmindir ki, belə hərəkatlar kiçik kəndlər üçün vacibdir, amma əgər artıq başlanmış işə hansısa dərəcədə dövlət əl qoymasa, dəstək verməsə, zamanla bu təşəbbüslər yoxluğa qarışacaq.

“Buna görə də baş nazirin tapşırığı ilə biz müasir Ermənistan kəndlərinin inkişafı konsepsiyası və strategiyasını hazırlamağa başladıq. Tezliklə sənəd hazır olacaq, orada bütün məsələlər əksini tapacaq: kəndlərdə həyatın yaxşılaşması üçün nə etməli, insanların yaşamaq istəyəcəkləri mühiti necə yaratmalı”.

İnkişaf proqramları

İkinci ildir ki, Draxtikdə infrastruktur inkişaf etdirilir, kəndə gedən yolun təmirinə başlayıblar.

Dövlət Turizm Komitəsi piyada marşrutları hazırlayan təşkilatlarla birlikdə yaxın zamanda Draxtikdən Kalavana qədər 16 kilometrlik marşrut inşa edəcək. Bütün çığır boyu nişanlar qoyulacaq ki, turistləryollarını azmasınlar və yaxınlıqda yerləşən kənd haqda bütün məlumatı ala bilsinlər.

Mais Marqaryanın özü də gələcəyini Draxtiklə bağlayır, baxmayaraq ki, şəhərdə doğulub-böyüyüb:

“Mən öz biznesimi burada başlatmaqda maraqlıyam. Üç illik piardan, səs-küydən sonra, bu qədər dəyişikliklərdən sonra artıq öz əməyimizin bəhrəsini də görə bilərik. Biznes kəndin inkişafının daha bir yoludur, həm də ola bilər ki, daha uğurlu yolu”, – o deyir.

Semyonovka kəndi haqda

“Xəyalların kəndi” təşəbbüsü Semyonovka kəndi üçün də nümunə olub. Dəniz səviyyəsindən 2114 metr hündürlükdə yerləşən bu kəndin üstünlüklərini tapmağa və özlərinə məxsus inkişaf modeli hazırlamağa çalışırlar.

“Yeni Semyonovka” ictimai təşkilatı da müxtəlif peşələrdən gəncləri birləşdirib. Onlar 26 nəfərdir. Bütün komandadan yalnız Sevada Azizyan Semyonovka sakinidir.

“Biz kənddə inqilab eləmək istəyirik vvə hər şeydən əvvəl sakinlərin təfəkküründə. Sakinləri müxtəlif icma proqramlarının həyata keçirilməsində iştiraka cəlb etməyə, turizmi və ekoturizmi, qış turizmini inkişaf etdirməyə çalışırıq ki, ilin istənilən zamanında turistlərin icmaya axınını təmin edək”, – Sevada deyir.

Semyonovkanın təşəbbüs qrupu da kənd haqda  Facebook-da informasiya yayır, problemlər haqda danışır və etinasız olmayan insanları dəstəyə çağırır. Kəndə qarşı maraq o dərəcədə artıb ki, buraya yeni sakinlər də gəlib – Semyonovkada ev alıb, buraya yerləşiblər.

Ötən il turistlər də buraya gəlməyə başlayıb. Kənd sakini Gohar Petrosyan öz evinin bir hissəsini Çindən və Rusiyadan gələn qonaqlara, yerli velosipedçilərə və yürüşçülərə icarəyə verməyə başlayıb.

“Ölkəyə gələn velosipedçilərin və piyada tur iştirakçılarının başqa alternativi yoxdur. Xoşlarına gəlsə də, gəlməsə də, onlar bizim kənddən keçməlidirlər. Bugün bizim onlara xidmətdən başqa təklif edəcək bir şeyimiz yoxdur. Bu, velosiped emalatxanası, qidalanma məntəqələri, qonaq evləri ola bilər. Bu şansı itirmək olmaz. Yoxsa turistlər ancaq bizim bulaqda su içib gedəcəklər”, – Gohar deyir.

Sevadanın sözlərinə görə, Ermənistanda qış Semyonovkada başlayır və bitir, bunu burada qış turizminin inkişafı üçün istifadə etmək lazımdır. Artıq maraqlı turizm şirkətləri də var, artıq bir neçə belə tur təşkil olunub.

“Ermənistanda qış turizmi üçün Tsaxkadzor və Cermuk şəhərləri yarayır. Amma Cermukda qış turizmi hələ çox inkişaf etməyib, Tsaxkadzorda isə qiymətlər çox bahadır. Biz “yumşaq” qiymət siyasəti tətbiq etmək niyyətindəyik, hamı üçün əlçatan olmağa çalışacağıq. Burada kanat yolu inşa etməyi düşünürük. Özümüz sərmayə yatıracağıq, özümüz işləyəcəyik ki, xərc az olsun. Və lazımi nəticəni əldə edəcəyik”, – Sevada düşünür.

“Mediaşəbəkənin” dəstəyilə