Niyə Ermənistanda insanlar öz əmək hüquqları uğrunda mübarizə aparmırlar?

Ermənistanda əmək hüquqları pozulduğu zaman insanlar hüquqlarının bərpası uğrunda mübarizə ilə işlərini itirmək arasında seçim etməli olurlar. Üstəlik çoxları bu məsələ ilə bağlı hara müracitə edəcəklərini bilmirlər.

Bununla belə, Ermənistanda əmək hüquqlarının dövlət müdafiəsi mövcud deyil, dövlət tərəfindən nəzarət həyata keçirilmir. İşverənlərlə əməkdaşlar arasında mübahisələr ancaq məhkəmə yolu ilə həll edilə bilər.

Amma son aylar ərzində, koronavirusla bağlı karantin  dövründə Əmək Məcəlləsinə  vəziyyəti yaxşıya dəyişəcək düzəlişlər edilib.

● Ermənistanda geniş yayılmış 5 əmək hüququ pozuntusu

● Dəbdəbənin qiyməti: Ermənistanda əmlak vergisi kəskin artırılıb

● Ermənistanda koronavirusun iqtisadi fəsadlarını aradan qaldırmaq üçün kimə və hansı yardım edilir?

Mübarizə, yoxsa susqunluq?

“Gündə iki maska 240 dram [təxminən yarım dollar], 500 dram lança, daha 200 dram işə gedib-gəlmək üçün marşruta xərcləyirəm. Xoşbəxtlikdən bu günlərdə hamı maskadadır, hamı özünü elə göstərir ki, guya bir-birini tanımır və nəqliyyatda başqaları üçün pul ödəmir”, – Yerevandakı gözəllik salonlarından birində çalışan Ani zarafatla deyir.

O, gündəlik gəlirini xərcləri ilə müqayisə edir. Martın 16-dan, yəni fövqəladə vəziyyət elan olunandan iki aya yaxın işləməyə icazə yox idi. Komendantlıq biznes fəaliyyətinə qoyulan məhdudiyyətləri yumşaldandan sonra isə bərbərxana əməkdaşları salonda məsafəni gözləməkdən ötrü günaşırı işə çıxırlar. 

“İndi çoxları qorxur bərbərxanaya getməyə. Elə olur ki, bizə gün ərzində 2-3 müştəri gəlir. əldə olunan pulun yarısını isə biz rəhbərliyə veririk. Belə çıxır ki, biz gün ərzində qazandığımız bütün pulu xərcləyirik”, – Ani deyir.

Koronavirusa ən çox ziyan görən sahələrdən bri kimi iki ay əvvəl Ani və onun həmkarları kompensasiya qismində dövlətdən yardım alıblar. Onlara 68 min dram (140 dollar) ödənib. Salon sahibinin nə qədər aldığı əməkdaşlara məlum deyil.

“Biz bu pulları alanda salon administratoru hamıya dedi ki, məbləğin yarısını icarə haqqı, vergi və sairə ödəyən salonsahibinə verilməlidir. Mən etiraz etmək istədim, çünki dəqiq bilirdim ki, sahubkar da yardım alıb və bizdən hər hansı məbləğ tələb eləməyə haqqı yoxdur, amma məni heç kim dəstəkləmədi. Belə çıxdı ki, kollektivdə hamı anlayışlıdır, ancaq məndə suallar yaranıb. Nəticədə mən də 34 mini verməli oldum”, – Ani danışır.

İşverənlərin bu cür tələbləri haqda sosial şəbəkələrdə yazanlar çox olur, amma insanlar rəsmi şikayətdən çəkinir. Əsas səbəb ondan ibarətdir ki, onlar hazırkı onsuz da ağır zamanda işlərini itirməkdən qorxurlar. Bundan başqa, çoxları öz hüquqlarının bərpası üçün hara müraciət edəcəyini də bilmir.

Ermənistanda əmək hüquqları müdafiə olunmur 

Ölkə konstitusiyası əmək hüquqlarını tənzimləyən qanunverici aktlar kimi Avropa İnsan Haqları Konvensiyasına və Avropa Sosial Xartiyasına əsaslanır. Amma pozulduqları zaman əmək hüquqlarının müdafiəsi mexanizmi yoxdur.

2013-cü ilə qədər əmək hüquqlarının pozulması hallarına nəzarət səlahiyyəti Əmək və Sosial Məsələlər Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən Əmək Müfəttişliyinin üzərinə qoyulmuşdu.

2013-cü ildən müfəttişlik Səhiyyə Nazirliyinin tərkibinə keçirilib, əməkdaşların sağlamlığı və əməyin təhlükəsizliyinə nəzarət funksiyası da bu qurumda qalıb.

Faktiki olaraq 2013-cü ildən Ermənistanda əmək hüquqlarının pozulmasına dövlət nəzarəti həyata keçirilmir. Əməklə bağlı mübahisələrin yeganə həll yolu məhkəmədən keçir.

“Əgər əməkdaş hesab edirsə ki, onu əsassız olaraq işdən azad ediblər, onun məhkəməyə müraciət etməsi üçün iki ayı var. İşverən isə ştat ixtisarından azı 60 gün əvvəl əməkdaşa xəbərdarlıq etməlidir. Əks halda şirkət əməkdaşa kompensasiya öödəməlidir”, – Əmək və Sosial Məsələlər Nazirliyinin Məşğulluq İdarəsinin rəisi Jora Sarqsyan izah edib.

Məhkəmə departamentinin məlumatına əsasən, 2013-cü ildən 2019-cu ilə qədər hər il əmək hüquqları ilə bağlı 200-dən çox mülki işə baxılıb.

Koronavirus pandemiyası zamanı işçilərin hüquqlarının pozulması ilə bağlı şikayətlər çoxalıb. Lnlardan çoxu ombudsman ofisinə müraciət edib.

Burada şikayətlər aşağıdakı qruplara ayrılıb:

işverənlər məcburi durğunluq zamanı əməkdaşlara əməkhaqqı ödəməməkdən imtina edib, 

onları öz hesablarına məzuniyyətə çıxmağa məcbur ediblər, 

razı olmayanda – işdən azad ediblər, 

əməkdaşlara ödənişli məzuniyyət verməkdən imtina ediblər,

ölkədə karantin elan oluunsa da, əməkdaşları işə çıxmağa məcbur ediblər.

Bu pozuntuların yalnız bir qismi Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənir, problemin əsas hissəsi ilə bağlı isə qanun işverənlərə və işçilərə öz aralarında razılığa gəlməyi təklif edir.

O zamandan bəri ölkədə fövqəladə vəziyyət elan olunub, işverənlər çox vaxt bütün öhdəliklərini qüvvədən salan “fors-major” anlayışına əsaslanıblar. Fövqəladə vəziyyətin özünə gəlinncə, Əmək Məcəlləsində belə bir anlayış ümumiyyətlə yoxdu.

Vəziyyəti müqayisə etmək üçün Əmək və Sosial Məsələlər Nazirliyi Əmək Məsəlləsinə dəyişikliklərin edilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. Dəyişikliklər mayda qəbul olunub.

“Məcəllədə kənardan işləmək anlayışı yaranıb, bu zaman ödəniş qaydaları, işçilərin fövqəladə vəziyyət şəraitində hüquqları, o cümlədən də fors-major hallarından irəli gələn durğunluq zamanı əməkdaşların maaşlarının ödənilməsi qaydası müəyyən edilib.

Bundan başqa, Səhiyyə və Əmək Müfəttişliyi orqanına əlavə səlahiyyətlər verilib və bu qurum fövqəladə vəziyyət dövründə əmək qanunvericiliyinin tələblərinə işverənlər tərəfindən əməl olunduğuna nəzarəti həyata keçirə bilər. Qanunda nəzərdə tutulan müəyyən hallarda isə məsuliyyətə də cəlb etməsi mümkündür”, – Jura Sarqsyan deyir.

Amma hətta bu dəyişikliklər qüvvəyə minəndən sonramüfəttişlik orqanı bircə dənə də şikayətə baxmayıb, çünki nizamnaməsində bu səlahiyyətlər qeyd olunmayıb. Nizamnamə lap bu yaxınlarda, iki ay sonra dəyişdirilib.

“Buna da şükür” 

Bərbər Ani etiraf edir ki, heç yana müraciət etməyib, direktordan şikayətçi olmayıb. Əlbəttə, dövlətin verdiyi məbləğ onun özünə daha çox lazım idi, xüsusən də iki ay işsiz qalandan sonra, bununla belə, şükr edir ki, o və həmkarları ümumiyyətlə işsiz qalmayıb: 

“Ətrafda hamı işsiz qaldığı bir zamanda bizim iş yerlərimiz qaldı. Bəli, indi çətindir, amma bizim heç olmasa, ümidimiz var ki, hər şey bitəndə biz öz adi həyatımıza qayıda biləcəyik. Mənim xüsusən də iaşə sahəsində olan çox tanışım var ki, işlərini itiriblər. Onlar hətta yaxın bir-iki il ərzində də bu vəziyyətin öhdəsindən gələcəklərinə ümid etmirlər. Odur ki, buna da şükür”.