Ermənistan-Türkiyə danışıqları: Yerevan sakinləri nə düşünür?
Ermənistan-Türkiyə danışıqları: Yerevanda nə düşünürlər?
2022-ci ilin yanvarında Ermənistan və Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesi başlayıb, Moskvada birinci məsləhətləşmələr aparılıb. Bu, siyasi səviyyədədir.
Amma Ermənistan cəmiyyətində proses çox çətin qəbl edilir və hətta danışıqlar faktı çoxlarında qorxu yaradır.
Ən əsas tənqidi arqumentlərdən biri ondan ibarətdir ki, sərhədlərin açılması və Türkiyə ilə diplomatik münasibətlərin bərpa olunması halında Türkiyə Ermənistan bazarlarını öz məhsulları ilə dolduracaq və yerli istehsalçıları sıxışdıracaq.
Türkiyə siyasətinə qarşı etimadsızlıq dərəcəsi də yüksəkdir.
Bu sorğu jurnalist işidir və sosialoji dəqiqliyə iddialı deyil. Biz sadəcə Ermənistanın paytaxt sakinlərinin bəzi fikirlərini və arqumentlərini təqdim edirik.
- Yox olmuş dəmiryolu və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi
- Arzuladıqları kimi olmadı: azərbaycanlı məcburi köçkünlərin evlərinə qayıdışı
Tarixçi Elen Nazaryan:
“İndi Ermənistan-Türkiyə danışıqları ermənipərəst nəticə verə bilməz. Səbəb ondadır ki, tərəflər çox qeyri-bərabər start şərtlərinə malikdirlər.
Ermənistan-Türkiyə dialoqu, danışıqlar və ya sərhədləerin açılması haqda müstəqil Ermənistanın bütün rəhbərləri bu və ya digər dərəcədə danışıb. Amma mən düşünürəm ki, şərtlərin ən əlverişli vaxtı 1990-cı illərdə, Sovet İttifaqı dağılandan və müstəqillik əldə ediləndən dərhal sonra olub.
O zaman Türkiyə münasibətlərin normallaşdırılmasında özü müraqlı idi.
Bu gün, 44 günlük müharibədən [27 sentyabr – 10 noyabr 2020-ci il] sonra isə mən Ermənistanın öz mövqeyini müdafiə edə biləcəyinə şübhə edirəm. Mahiyyət etibarilə bu gün söhbət danışıqlardan yox, bir tərəfin nə deyəcəyindən və digər tərəfin nə ilə razılaşacağından gedir”.
Elen Nazaryan hesab edir ki, danışıqlar zamanı 1915-ci ildə Osmanlı imperiyasında soyqırım məsələsi müzakirə olunmayacaq, çünki bu, tərəflərin heç birinin maraqlarına cavab vermir:
“Bu gün Ermənistan soyqırımın tanınmasına israr edəcək vəziyyətdə deyil, Türkiyə isə sadəcə bu problemin yenə də beynəlxalq aləmin diqqət mərkəzinə gəlməsini istəmir, çünki çətin ki, Türkiyə lehinə nəticəyə nail olacaq. Düşünürəm ki, bu danışıqlarda bu mövzunun üzərindən sadəcə sükutla keçiləcək”.
Eyni zamanda Elek Nazaryan hesab edir ki, danışıqların nə haqda getməsndən asıı olmayaraq, nəticədə Ermənistanınyeni itkiləri olacaq, istər ərazi, iqtisadi müstəqillik və ya hətta suverenlik baxımından.
Müəllim Sarıbəy Mirzəyan:
“Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşdırılması nəticəsində Ermənistanın əldə edə biləcəyi qısamüddətli iqtisadi fayda zamanla Ermənistanı güzəştlərə getməyə məcbur etmək məqsədi güdən şantaj predmetinə çevrilə bilər. Türkiyə ilə azad bazar münasibətləri, kommunikasiyaların açılması, əlbəttə, Ermənistanda istisadi vəziyyətə müsbət təsir göstərə bilər, amma bu, qısamüddətli olacaq.
Uzunmüddətli planlama isə pantürkist hədəflərinə çatmaq üçün Türkiyənin əlində alətə çevrilə bilər.
Düşünürəm ki, Türkiyə Ermənistanın iqtisadi asılılığı amilindən ona ərazi və mənəvi güzəştlər sırımaq üçün istifadə edə bilər. Naxçıvana birbaşa çıxış [Ermənistan əraziləri ilə əhatələnmiş Azərbaycan anklavı] və ya Osmanlı Türkiyəsində erməni soyqırımının tanınması tələbindən imtina kimi”.
Sarıbəy Mirzəyan güman edir ki, Türkiyə ilə münasibətlərin mümkün normallaşdırılması Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin edə bilməz:
“Təhlükəsizlik təminatı haqda danışdığımız zaman biz Türkiyənin 44 günlük müharibədə açıq iştirakını, o cümlədən də Ankaranın pantürkist siyasətini unutmamalıyıq.
Təhlükəsizlik haqda danışıqlar bərabər tərəfdaşlar arasında ola bilər. Amma istənilən vaxt daha zəif qonşusuna münasibətdə mövqeyini dəyişə biləcək Türkiyə qazanclı vəziyyətdə ola bilər.
Bu gün Türkiyədən iqtisadi asılılığa düşmək riski yüksəkdir, xüsusən də bu ölkənin regionda iqtisadi təsirinin artdığını və regiondakı qeyri-stabil geosiyasi vəziyyəti nəzərə alsaq. Bu isə Ermənistan üçün dağıdıcı ola bilər”.
Sahibkar Stella Baqaryan
Yerevanın ticarət mərkəzlərindən birində Stella Baqaryanın iki kiçik geyim dükanı var. O, biznesinin əsasını 12 il əvvəl qoyub.
Stella etiraf edir ki, bu müddət ərzində ən çətin son iki il olub, çünki ticarət demək olar ki, ümumiyyətlə olmayıb, inflyasiya ikirəqəbli göstərici ilə qeydə alınıb.
“Hər şey bahalaşıb, məkanın icarə haqqı isə iki dəfə artıb. Biz malları əsasən Çindən idxal edirdik. Biz həmişə daha baha olan çox keyfiyyətli paltar idxal etməyimizlə seçilirdik. İşlədiyimiz illər ərzində stabil müştəri şəbəkəsi qura bilmişik”.
Koronavirusa görə sərhədlər bağlanandan sonra Stella Baqaryanın biznesi kollaps vəəziyyətinə düşüb. O zaman o, onlayn sifarişlər yerləşdirməyə başlayıb, amma burada da başqa problemlər ortaya çıxıb.
Stella güman edir ki, Yerevan-İstanbul aviareysinin işə başlaması, o cümlədən də Türkiyə ilə iqtisadi əlaqələrin qurulması ticarətçilərin vəziyyətini yaxşılaşdıra bilər:
“Ermənistanda Türkiyə məhsulları çoxdur, çünki onlar digərlərindən, o cümlədən də yerlilərdən daha əlçatandır. Biz heç vaxt Türkiyədən paltar gətirməmiik, amma indiki əraitdə Türkiyə bizim üçün alternativ ola bilər. Əks halda mən bilmirəm nə qədər tap gətirə biləcəyik.
Ermənistanda biznes çox qeyri-stabil vəziyyətdədir. Əlbəttə, mağazanı iki-üç ay bağlamaq, icarə haqqını verməmək, necəsə dözmək olar, amma bu nüddət ərzində sizin mağğazanızın yerində başqa biri açılacaq və siz sadəcə bazardan kənarda qalacaqsız”.
Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
