Cənubi Qafqazda dəhliz oyunları. Kim nəyə ümid edir? Bakıdan baxış
Cənubi Qafqazda kommunikasiyaların açılması
Bütün maraqlı tərəflərin çoxsaylı bəyanatlarına baxmayaraq, Cənubi Qafqazda kommunikasiyaların açılması açıq məsələ olaraq qalır. 2023-cü ilin ikinci yarısında Azərbaycan bəyan etdi ki, Ermənistan ərazisindən keçərək ölkənin qərb hissəsini Naxçıvanla birləşdirməli olan yola artıq maraq göstərmir və dəhliz İran ərazisindən keçəcək.
- Növbədənkənar prezident seçkisinə kim qatılacaq?
- Azərbaycanda yeni tendensiyalar: qaçaqmalçılıq ittihamı və bank hesablarının bloklanması
- Arif Hacılının oğlu ev dustaqlığına buraxılıb
“Şərqə Baxış” ictimai səhifəsində dərc olunmuş materialda azərbaycanlı analitiklər regional kommunikasiyaların açılması variantlarını nəzərdən keçiriblər.
Göy və yaşıl xətlər
“Hazırda regionumuzda dəhlizlər məsələsi ilə bağlı çox maraqlı, eyni zamanda təhlükəli çəkişmə gedir.
Məlum olduğu kimi, regiondakı kommunikasiyaların açılması çərçivəsində iki rəqib variant aktualdır:
- Ermənistan üzərindən keçərək Naxçıvan MR ilə Azərbaycanın materik hissəsini birləşdirəcək, Azərbaycan-Türkiyə arasında yeni bir bağlantı yaradacaq nəqliyyat dəhlizi (tünd göy xətt).
- İran üzərindən keçəcək, Naxçıvan MR ilə Azərbaycanın materik hissəsini birləşdirən ənənəvi istiqaməti müasirləşdirəcək nəqliyyat dəhlizi (tünd yaşıl xətt)”.
Region ölkələrinin və qlobal güclərin müxtəlif baxışları
“Həm region ölkələrinin, həm də qlobal güclərin bu məsələdə ayrı-ayrı baxışları var.
Ermənistan və Rusiya arasındakı problem daha unikaldır. Rusiya göy xəttin 10 noyabr bəyanatına uyğun olaraq rus hərbçilərinin nəzarətində açılmasını tələb edir, Ermənistan isə suverenlik prinsipinə uyğun olaraq yolun öz nəzarətində açılmasını istəyir.
İran və Türkiyənin də baxışları maraqlıdır. Bir-birinə güvənməyən bu iki regional güc nəqliyyat dəhlizi oyununda uduzmaq istəmir. İran yaşıl xəttin açılmasını istəməklə yanaşı, göy xəttin reallaşmasına ümumiyyətlə qarşı çıxır. Aydındır ki, göy xətt İranın alternatividir və bu xəttin açılmasından sonra yaşıl xətt funksiyasını böyük ölçüdə itirəcək. İrandan asılı qalmaq istəməyən və Xəzər dənizinə alternativ çıxış əldə etməyə çalışan Türkiyə isə yaşıl xəttin açılıb açılmamasına baxmayaraq, göy xəttin mütləq şəkildə açılmasını istəyir.
Okeanın o tayından da İran istiqamətinə qarşı çıxıldığı məlumdur. ABŞ Ermənistanı ofsayda salacaq və İranı regionda gücləndirəcək yaşıl xətti istəmədiyini açıq şəkildə dilə gətirir. Amma yəqin ki, amerikanlar göy xəttin açılmasından sonra bu yolun Rusiyanın nəzarətinə keçməsi ehtimalından da ehtiyatlanırlar.
Çin göy xətdə maraqlı görünür, çünki Asiya nəhəngi onsuz da İran istiqamətindən istifadə edir. İrandan keçməyən yeni bir alternativ yol Pekin üçün daha sərfəli olar.
Gürcüstan isə nə göy xətti, nə də yaşıl xətti istəmir”.
Azərbaycanın mövqeyi
“Dəhlizlər oyununda Azərbaycanın mövqeyi həlledici olacağı görünür. Elə buna görə də Azərbaycan ehtiyatlı davranır. İstər rus nəzarəti, istər erməni nəzarəti olsun, göy xətt Azərbaycan üçün daha sərfəli görünür, çünki onsuzda İran istiqaməti hər zaman açıq olub, göy xətt isə yenilikdir. Amma Azərbaycan bəlli səbəblərə görə, Rusiya və Ermənistan arasındakı dəhlizə nəzarət çəkişməsində tərəf olmaq istəmir. Əslində gözlənilmədən yaşıl xəttin ortaya atılması Azərbaycan tərəfdən maraqlı taktiki həmlə idi. Çünki göy xəttə alternativ variantın ortaya çıxması Rusiya, Ermənistan və Yerevanın Qərbdəki dəstəkçiləri üzərində ciddi təzyiq yaratmaqla yanaşı, İran və Ermənistanı qarşı qarşıya qoyur.
Dəhlizlər oyununun nəticəsi regionun gələcək geosiyasi mənzərəsinin əsas dinamikalarını müəyyən edəcək. Heç kimin uduzmaq istəmədiyi bu oyun stabillik və inkişaf vəd etməklə yanaşı, regional miqyasda qaynar toqquşma təhlükəsi də daşıyır”.
