Brüsseldə növbəti əyani Əliyev-Paşinyan görüşü: “Diskussiya məhsuldar oldu”
Brüsseldə Paşinyan-Əliyev görüşü
Avropa Şurası rəhbərinin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan prezidenti və Ermənistanın baş naziri arasında növbəti görüş baş tutub. Danışıqların sonunda Şarl Mişel bəyanatla çıxış edib:
“Biz diqqətimizi Cənubi Qafqazdakı vəziyyətdə və hər iki ölkənin Aİ ilə münasibətlərinin inkişafında, o cümlədən də ümumilikdə regionda cəmləmişik. Diskussiya açıq və məhsuldar oldu. Biz bütün məsələlər spektrini nəzərdən keçirdik. Biz humanitar məsələləri, o cümlədən də minalardan təmizləmə, həmçinin saxlanılanların azad edilməsi üzrə səylər və itkin düşənlərin taleyinin həllini ətraflı müzakirə etdik”, – bəyanatda deyilir.
Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə bundan əvvəlki Paşinyan-Əliyev görüşü aprelin əvvəlində baş tutub. O zaman tərəflər aprelin sonuna qədər Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyinin monitorinqi üzrə komissiya yaradılması haqda razılığa gəlmişdi. Amma hələlik komissiya işə başlamayıb.
İlham Əliyev və Nikol Paşinyan görüşü haqda bu ana məluma olan təfərrüatlar, həmçinin Bakı və Yerevandan şərhlər.
- Azərbaycanın anklav kəndlərinin taleyi sərhədlərin delimitasiyası prosesində həll olacaq – Bakıdan şərh
- Azərbaycan XİN rəhbəri Ermənistanın altı təklifi haqda: “Bu, təkliflər adlandırıla bilməz”
- Azərbaycan Ermənistanla sərhəddə sərhəd məntəqələrinin yerlərini müəyyən edib
Avropa Şurası rəhbərinin bəyanatı
Şarl Miişelin bəyanatında danışıqların nəticələri bəndlərə ayrılıb:
“Biz aşağıdakı nəticələri əldə etmişik:
Sərhəd məsələləri
Yaxın günlərdə dövlət sərhədi məsələsi ilə bağlı delimitasiya üzrə Komissiyanın ilk birgə iclası baş tutacaq. Komissiya sərhədin delimitasiyası və stabil vəziyyəti ən yaxşı necə təmin etməklə bağlı bütün məsələləri nəzərdən keçirəcək.
Kommunikasiyalar
Liderlər nəqliyyat əlaqəsinin açılmasına başlamağın vaciblilə bağlı razılığa gəliblər. Onlar Azərbaycanın qərb hissəsi və Naxçıvan arasında, ocümlədən də Ermənistanın müxtəlif hissələri arasında Azərbaycandan keçməklə, hər iki ölkənin kommunikasiya infrastrukturu vasitəsilə beynəlxalq daşımalarla tranziti tənzimləyən prinsipləri razılaşdırıblar.
Onlar beynəlxalq daşımalar kontekstində sərhəd idarəçiliyi, təhlükəsizlik, torpaq vergisi, o cümlədən də gömrük rüsumu prinsiplərini razılaşdırıblar. Baş nazir müavinləri yaxın günlərdə bu işi davam etdirəcəklər.
Sülh sazişi
Liderlər Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlətlərarası münasibətləri tənzimləyən gələcək sülh sazişinin müzakirələrini davam etdirmək haqda razılıq əldə ediblər. xarici işlər nazirlərinin rəhbərlik etdiyi qruplar yaxın həftələrdə bu prosesi davam etdirəcəklər. Buna əlavə olaraq mən hər iki lideri Qarabağdakı etnik erməni əhalinin hüquqları və təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələni də nəzərdən keçirməyə çağırdım.
Sosial-iqtisadi inkişaf
Aİ hər iki tərəflə birlikdə hər iki ölkənin və onların əhalisinin rifahı üçün iqtisadi inkişafa dəstək verməyə səy göstərən iqtisadi konsultativ qrupun işini davam etdirəcək. Mən həmçinin əhalinin uzunmüddətli dayanıqlı sülhə hazırlanmasının vacibliyini vurğuladım. Aİ öz dəstəyini gücləndirməyə hazırdır. Biz sıx əlaqədə qalmaq və iyul-avqust aylarında eyni formatda yenidən görüşmək haqda razılığa gəldik”.
Bakıdan şərh
Dünənki Əliyev-Mişel-Paşinyan danışıqları prinsip etibarı ilə əvvəlki razılaşmaların sürətli icrasına yönələn addımların dəqiqləşdirilməsi xarakteri daşıyır – siyasi icmalçı Aqşin Kərimov hesab edir.
“Ümumilikdə istər Moskva, istərsə də, Avropa İttifaqının təşəbbüsü ilə baş tutan müzakirələrdə nə “Dağlıq Qarabağ” ifadəsinə yol verilir, nə ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinə istinad edilir, nə də ki, hazırkı mübahisəli məsələlər mahiyyət etibarı ilə münaqişə kimi xarakterizə edilir.
Deməli, artıq keçmişdəki təxribat elementləri yeni sənədlərdə və ya bəyanatlarda özünə yer tapa bilmir və bu, Azərbaycan dövlətinin postmünaqişə dövründə diplomatik manevrlərini gücləndirən faktora çevrilir.
Ermənistanın motoru isə soyuyub, çünki Yerevan həmin mühərriki qızdıran “yanacaq” vasitələrindən məhrum olur ki, bu da Bakının şərtləri qarşısında boyun əyməsi ilə nəticələnir.
Şarl Mişelin görüşün yekunlarına dair mətbuata verdiyi açıqlamadakı istiqamətləri icmal şəklində təqdim edəndə də, Ermənistan üçün barmaq yeri qalmadığını görürük. Cənab Mişelin bəyanatındakı xəttləri qısa tezislərlə qeyd edək:
1. Birinci Qarabağ müharibəsində itkin düşmüş insanların taleyinə toxunulub (əvvəl də bu mövzu Avropa İttifaqının gündəliyində yer tuturdu),
2. Azərbaycan-Ermənistan Birgə Sərhəd Komissiyasının birinci iclası sərhəddə baş tutacaq,
3. Əliyevlə Paşinyan kommunikasiyaların açılması istiqamətində işlərin davam etdirilməsi zərurəti üzərində razılığa gəliblər,
4. Azərbaycan və Ermənistan liderləri xüsusilə beynəlxalq daşımalar kontekstində sərhəd idarəetmə prinsipləri, təhlükəsizlik, eləcə də gömrük rüsumları və qaydaları barədə razılığa gəliblər. Yaxın günlərdə baş nazirlərin müavinləri bu işi davam etdirəcəklər (Bu, praktiki olaraq yenilikdir).
Burada Laçın dəhlizi ilə paralel aparılmadan Zəngəzur dəhlizi önə çəkilir.
5. Sülh müqaviləsinin hazırlanması üçün xarici işlər nazirliklərinin nümayəndə heyətləri görüşəcəklər,
6. Əliyevlə Paşinyan iyul-avqust aylarına qədər Avropa İttifaqının təşəbbüsü ilə yenidən bir araya gələcəklər.
7. Avropa İttifaqı tərəflərlə birlikdə hər iki ölkənin və onların xalqlarının rifahı naminə İqtisadi Məşvərət Qrupunun işini inkişaf etdirəcək.
Bu bəndlər istər Rusiya, istərsə də, Avropa İttifaqının təşəbbüsü ilə əldə edilən bütün razılaşmaların mahiyyətini bir nöqtəyə birləşdirir və praktiki işlər üçün yeni fürsətlər pəncərəsi açır.
Avropa İttifaqının duruşu onun uzunmüddətli və davamlı sülh üçün iradə nümayiş etdirdiyini göstərir.
Etiraf etmək lazımdır ki, istər ABŞ, istərsə də Rusiyadan fərqli olaraq Avropa İttifaqının Cənubi Qafqazdakı maraqları siyasi ambisiyalara deyil, daha çox iqtisadi əsaslara söykənir.
Razılaşmanın bir bəndi var ki, onun üzərində ayrıca dayanmaq lazımdır, çünki ondan müxtəlif spekulyasiyalar üçün istifadə edilə bilər.
Söhbət Qarabağdakı ermənilərin hüquqları və təhlükəsizliyi məsələsindən gedir, cənab Mişelin açıqlamasında bu mövzuya da toxunması əslində sırf Azərbaycanın maraqlarının ifadəsidir.
Onsuz da Azərbaycan öz ərazilərində yaşayan ermənilərin təhlükəsizliyinə zəmanət verir.
Azərbaycan Konstitusiyasına əsasən, dövlət irqindən, etnik mənsubiyyətindən, dinindən, dilindən asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir.
Yəni ana qanunla müəyyən edilən bütün hüquq və azadlıqlar, vətəndaşlar üzərinə qoyulan vəzifələr onlara da şamil oluna bilər. Amma şərt var. Qarabağdakı ermənilərin təhlükəsizliyinin təminatının yalnız onların öz iradəsindən asılı olacağını söyləyə bilərik. Seçim onlarındır: Ya Azərbaycan bayrağı altına keçəcəklər, yurisdiksiyasını tam qəbul edəcəklər, ya da üzlərini Ermənistana tutub suveren ərazilərimizdən çıxacaqlar.
Elə, ya da belə, Azərbaycan dövləti nəhayətdə Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdirildiyi ərazilərdə öz tamhüquqlu suverenliyini bərpa edəcək, – Kərimov qeyd edib.
Yerevandan şərh
Tarixçi, politoloq Areq Koçinyan Ermənistan və Azərbaycan arasında yaranmış vəziyyəti və Ermənistan tərəfinin Avropadakı danışıqlara mümkün yanaşmalarını şərh edib:
“Ermənistana sülh lazımdır. Erməistan qarşısında sülh impürativi dayanır. Bəs hazırkı hakimiyyət səbirsiz ictimai əhvala boyun əyməməyə və Ermənistana lazım olanı həyata keçirməyə nə dərəcədə qadir olduğu ayrı sualdır”.
Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası haqda danışdığı zaman ekspert bu prosesə kimin öncüllük edəcəyilə bağlı Brüssel və Moskva danışıqlar platformaları arasındakı “rəqabəti” qeyd edib:
“Bu Ermənistan üçün həqiqətən də təhlükəli prosesdir, çünki bir tərəfdən bir platformadan – Moskvadan böyük asılılıq var, digər tərəfdən isə, düşünürəm ki, Ermənistan üçün Avropa vasitəçiliyi daha sərfəli, daha səmərəli ola bilərdi.
Niyəsini əsaslandırım. Rusiya vasitəçiliyi delimitasiya və demarkasiyanın siyasi məqsədyönlülükdən çıxış edərək həyata keçirilməsi deməkdir. Yəni proses Rusiyaya hazırkı məqamda necə lazımdırsa elə aparılacaq. Aydındır ki, Rusiya vasitəçiliyi hüquqi baza ilə bir araya sığmır. Avropa ekspertlərinin cəlb olunması isə eyni zamanda ATƏT ekspertlərinin, beynəlxalq ekspertlərin cəlb olunması deməkdir və prosesin hüquqi əsasda keçəcəyi ilə bağlı böyük ümidlər yaradır.
Bu qətiyyən o demək deyil ki, bütün məsələlər üzrə qərarlar Ermənistanın xeyrinə olacaq, amma bu o deməkdir ki, oyunun nəticəsi gözlənilən olacaq, o cümlədən də proses siyasi yox, hüquqi olacaq ki, bu da bizə gələcək üçün ciddi zəmanətlər verəcək.
Ermənistan XİN çox ciddi problemi həll etməlidir: Rusiya tərəfini qıcıqlandırmadan heç olmasa Avropa ekspertlərinin iştirakına nail olmalıdır. Birgə proses ən yaxşı variant ola bilərdi, amma hən rusiyalı tərəfdaşlar, həm də xarici tərəfdaşlar Ukraynadakı hadisələrin fonunda bir masa ətrafına əyləşməyə hazır deyillər”.
2020-ci il müharibəsinə qədər Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması üzrə vasitəçi rolunu oynayan ATƏT-in Minsk Qrupunun gələcəyi və Ermənistan tərəfinin danışıqların bu formatda bərpasına israr etməsilə bağlı suala cavab olaraq politoloq deyib:
“Əslində Yerevan Minsk Qrupuna xoş güzərandan israrla istinad etmir. Çox ciddi təhlükə var ki, əgər münaqişə ilə Minsk Qrupu məşğul olmasa, Rusiya-Türkiyə tandemi məşğul olcaq. Bu, Ermənistan üçün fəlakət riskləri daşıyır, çünki istənilən halda Rusiya və Türkiyə Ermənistan məsələsi ilə məşğul olmağa başlayanda, bu, Ermənistan üçün faciəvi nəticələrə gətirib çıxarır. Son iki yüz ildə erməni xalqının tarixi buna dəlalət edir.
Bu ssenarinin inkişafı üçün yeganə maneə, mahiyyət etibarilə, Brüssel formatı qalır, hansı ki, bizim hakimiyyətimizə deyəsən kifayət etmir. Buna görə Ermənistan israrla Minsk Qrupu həmsədrləri haqda danışır, beynəlxalq münasibətlərdə bəzi dəyişikliklərin olacağına, Qərbin Ukraynaya yanaşmasına yetərincə differensiasiya gətirəcəyinə və bu regionda Minsk Qrupu formatında işşinə davam edəcəyinə ümid edir”.
Areq Koçinyan Dağlıq Qarabağ əhalisinin təhlükəsizliyi təmin edən Rusiya sülhməramlılarının çıxıb getməsini fantastika qismindən bir şey hesab etmir. Buna görə də o güman edir ki, Ermənistan Azərbaycanla sülh sazişini müzakirə etməli və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmalıdır:
“Bu gün DQ xalqının mövcud yeganə təhlükəsizlik zəmanəti Ermənistandan heç cür asılı olmayan Rusiya zəmanətidir. Ermənistanın bunun balı deyəcək sözü yoxdur – [sülhməramlılar] gedəcəklər, yoxsa qalacaqlar. Bu məsələdə Ermənistandan nəsə gözləmək bilmirəm, nə dərəcədə ciddidir. Çox vaxt “Artsaxı Azərbaycana verməmək” haqda tələb irəli sürəndə anlamaq lazımdır ki, bu tələbin ünvanı artıq bizim hakimiyyət deyil.
44 günlük müharibə nəticəsində Artsaxın bir hissəsi Azərbaycanın nəzarəti altına keçib, qalan hissəsi isə artıq Rusiyanın nəzarəti altındadır. Nəzarət ondan ibarətdir ki, Artsaxda təhlükəsizliyi Rusiya sülhməramlıları təmin edir. Və əgər [baş nazirin istefası və hakimiyyətin dəyişməsi, NK-nın Azərbaycanın tərkibinə keçməsinə imkan verəcək olanların rədd edilməsi tələbi ilə Yerevan küçələrinə çıxan] nümayişçilər hesab edirlər ki, onların nümayişləri qərar qəbul edən şəxsə təsir edə bilər. Ekzotika xətrinə onlara təklif edərdim, bu nümayişləri Moskvada keçirsinlər ki, qərar qəbul edən şəxsə təsir göstərə bilsinlər”.
