“Biz anlayırdıq ki, nəsə dəhşətli bir şey baş verir, amma qorxmurduq”
İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı, 2020-ci ilin oktyabrında Gəncəyə hücum: Azərbaycanın qərbindəki bu şəhərdə Art Garden kreativ məkanının sahibi Murad Nəbiyev xatırlayır.
“Oktyabrın 4-də gündüz mən adətən olduğu kimi kafeni açmağa gəldim. Zirzəmini səhmana salmaq üçün aşağıya düşdüm. Yuxarıda bizim barmen və xadimə işləyirdi. Mən gurultunu eşidəndə əvvəlcə düşündüm ki, onlar orda nəyisə aşırdılar. Daxili həyətə qalxdım, eyni zamanda barmen də ora çıxdı.
– Nəyi aşırdız orda?
– Mən heç nə aşırmadım.
Bu an mənə çatdı.
– Kəpəz, bu partlayış idi.
Məni uşaqlıqdan öyrətmişdilər ki, evdə ən etibarlı yer qapı çərçivəsidir. Odur ki, növbəti zərbələri biz zirzəmidə, qapı çərçivəsinin altında keçirdik”.
Otuz iki yaşlı Murad Nəbiyev Azərbaycanın qərbində Gəncə şəhərində Art Garden kreativ məkanının sahibidir. İkinci Qarabağ mübahibəsi zamanı, 2020-ci ilin oktyabrında Gəncə bir neçə dəfə Ermənistan ordusunun raket hücumuna məruz qalıb. Zərbələr əsasən yaşayış məntəqələrinə endirilib, uşaqlar da daxil olmaqla 32 nəfər dinc sakin həlak olub, onlarla insan yaralanıb.
“Atəş bitəndən sonra biz küçəyə çıxıb baxdıq. Şəhərdə xaos yaşanırdı, əlbəttə. Hamı çaşqın idi – sadə insanlar da, polis də. Biz mərkəzdə çayın yanında yerləşən kukla teatrına tərəf getdik. Orada da bir neçə ev və maşın zədələnmişdi. Bizi yaxına buraxmırdılar, odur ki, kənardan baxırdıq. Yadımdadır ki, bir qadın körpə uşaq kimi ağlayırdı. Yanmış maşın yadımdadır. Bütün bunlar inanılmaz gəlirdi. Amma o zaman biz hələ düşünürdük ki, bu yeganə hadisədir. Bir neçə gün sonra hücum təkrar olanda o zaman hamı ciddi qorxuya düşdü. Çoxları şəhərdən getməyə başladı, ya da qadınları və uşaqları təhlükəsiz yerə göndərdilər. Əgər normalda taksi Bakıya 50 manata aparırdısa, indi qiymət 150 manata qalxmışdı. O da əgər taksi tapa bilsəydin.
Nə mən, nə də Art Garden-də birlikdə işlədiyim dostlarımın əksəriyyəti getmək istəmədik. Ağılla, əlbəttə, anlayırdıq ki, əsl dəhşət baş verir – müharibə, raketlər, insanlar ölür – amma biz qorxmurduq. Hətta əksinə. Düzü, bu, hətta həyəcanlı idi. Yəqin ona görə ki, biz gəncik, ailəmiz, uşağımız yoxdur, məsuliyyətimiz yoxdur. Bir də ki, axı biz özümüzü proqressiv kreativ gənclər kimi görürük, şəhərin mədəni inkişafı ilə məşğul oluruq. Odur ki, belə vəziyyətdə qaçmaq ayıb olardı. İnsanlar nə deyərdi?
Mediasiya müharibə dövründə stress və gərginlikdən azad olmaq vasitəsi kimi
Mən ancaq üç-dörd günlük getdim. Əmim oğlu güclü stress yaşamışdı, onu özünə gətirmək lazım idi, biz də maşınla kiçik səyahətə çıxdıq, Bakı, Şəki və Lənkərana getdik. Paytaxtda olduğumuz zaman bakılıların müharibədən və onun bütün dəhşətlərindən nə qədər uzaq olduğunu anladım. Hə, əlbəttə, hər yanda cəhbə xəbərləri yayımlanırdı, insanlar baş verənləri kafelərdə, restoranlarda, küçələrdə müzakirə edirdilər. Bir çox ailələrin oğulları cəbhəyə getmişdi, bəzirləri həlak olmuşdu. Amma yenə də nə Bakıda, nə də olduğumuz başqa böyük şəhərlərdə müharibə Gəncədəki kimi hiss olunmurdu. Bizdə tam başqa, çox daha depressiv ab-hava vardı.
Həmin günlərdə Gəncə sanki ölmüşdü. Bəziləri getmişdi, qalanlar qorxu içindəydi, küçələr boşdu, demək olar ki, hər yan bağlı idi, heç kim bilmirdi ki, nə olacaq, nə etmək lazımdır. Bütün oktyabr beləcə keçdi.
Hətta müharibə başa çatandan sonra da biz hələ uzun müddət normal həyata qayıda bilmədik. Daha doğrusu, normal düşüncə tərzinə. Məsələn, bizimki kimi xırda biznes. Biz adətən olduğu kimi sosial şəbəkələrdə reklam oluna bilmirdik. Bir növ özünüsenzura yaranmışdı. O qədər həlak olanlar, o qədər fəlakət – bu vəziyyətdə kofe və əyləncə haqda necə yazasan? Bir dəfə xaricdə təhsillə bağlı tədbirin anonsunu paylaşdıq, şərhlərdə bizi küyə tutdular. Ancaq bir neçə aydan sonra hər şey normallaşdı. Konsertləri isə 2021-ci ilin fevralında yenidən keçirməyə başladıq. Müharibə zamanı isə iki xeyriyyə yarmarkası keçirdik. Yerli hand-made satdıq, əldə olunan gəlirlə isə əsgərlərə və müxtəlif ölkələrin ziyan çəkmiş ailələrinə kömək etdik.
Amma bütün bunların fonunda iki pozitiv dəyişiklik gördüm. Birincisi, insanlar daha yaxın və bir-birlərinə qarşı daha diqqətli olmuşdu. Həyat haqda, məişət məsələləri və problemlərindən daha dərin və vacib mövzular haqda daha çox danışmağa başlamışdılar. Bir də hörmət meyarı dəyişdi. Bizdə necədir – daha çox məmurlara, polisə və sairə daha çox hörmət edirlər. Hakimiyyət və iqtidar sahiblərinə. İndi isə cəmiyyətin hörməti sadə əsgərlərə, sıravilərə keçdi. Bizlər üçün həyatlarını riskə atan əsasən kasıb ailələrdən olan uşaqlara. Və bu hörmət yüksək mənsəb sahiblərinə olan hörmətdən çox daha səmimidir”.
Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
