Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərlərinin Tbilisi görüşü: Bakı və Yerevandan şərh
Tbilisidə Mirzoyan-Bayramov görüşü
Bakı və Yerevanda XİN rəhbərləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyanın Tbilisidə baş tutan görüşü müzakirə olunur. Gürcüstanın xarici işlər naziri İlya Darçiaşvili bildirib ki, Gürcüstan tərəfi Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələrinin görüşünə evsahibliyi etməyə, məsələlərin həllində yardımçı olmağa hazırddır. O, həmçinin görüş yekunlaşandan sonra XİN rəhbərlərinin birinci ikitərəfli danışıqlarında konkret nəticələrin əldə edilmədiyini qeyd edib. Onun sözlərinə görə, bir raundla buna nail olmaq mümkün deyil.
Azərbaycan və Ermənistanda Tbilisidə keçirilən Bayramov-Mirzoyan görüşü haqda hansı məlumat verilib, Bakı və Yerevanda analitiklər bu görüşü necə dəyərləndiriblər?
- İlham Əliyev: “ATƏT MQ-nin həyata qayıtması mümkünsüzdür, o, artıq ölüb”
- “Cənubi Qafqaz Federasiyası”: müzakirənin mənası varmı?
- Azərbaycan XİN: “ATƏT MQ üzvləri onun fəaliyyətinin mümkünsüzlüyünü açıq etiraf edirlər”
Bakıdan informasiya
Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi 2022-ci il iyulun 16-da Tbilisidə keçirilən Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərlərinin ikitərəfli görüşünün yekunlarına dair bəyanatla çıxış edib.
“Nazirlər Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması ilə bağlı bir sıra məsələlərə toxunublar. Bununla bağlı, hər iki tərəf götürdükləri öhdəliklərin icrasını müzakirə edib, gələcək mümkün addımlar barədə fikir mübadiləsi aparıblar”, – qurumun bəyanatında deyilir.
“Nazir Ceyhun Bayramov qeyd edib ki, bütün səylər iki dövlət arasında silahlı münaqişənin həllindən sonra yaranmış post-münaqişə reallıqları əsasında Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlətlərarası münasibətlərin tənzimlənməsində irəliləyiş əldə olunmasına yönəldilməlidir. Bu kontekstdə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri tərəfindən imzalanmış Üçtərəfli Bəyanatların bütün müddəalarının icrasının, xüsusilə Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazisindən çıxarılmasının zəruriliyi vurğulanıb.
Humanitar məsələlərə toxunan nazir Ceyhun Bayramov 4000-ə yaxın itkin düşmüş azərbaycanlının taleyinə aydınlıq gətirilməsinin vacibliyini diqqətə çatdırıb.
Nazirlər Azərbaycan və Ermənistan arasında birbaşa dialoqun davam etdirilməsinə əhəmiyyət verdiklərini vurğulayıblar.
Hər iki nazir görüşün Gürcüstanda təşkilinə görə gürcü tərəfinə minnətdarlıqlarını bildiriblər”, – Azərbaycan XİN-in məlumatında qeyd olunub.
Bakıdan şərh
Siyasi icmalçı Aqşin Kərimovun sözlərinə görə, Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyanın Tbilisi görüşü Qərbin təşəbbüsü ilə həyata keçirilib.
“Hərçənd ki, XİN başçıları arasındakı bu dialoq ikitərəfli səylər kontekstində dəyərləndirilir. Ancaq görüşdən sonra Qərb dairələrindən verilən açıqlamalar onu göstərir ki, Bayramov-Mirzoyan ikitərəfli müzakirələrinin təşkilində gizli təşəbbüskar Qərbdir”, – o qeyd edib.
Ekspertin sözlərinə görə, bu görüş ikitərəfli formatda dialoqun inkişafına təkan verəcək və üçüncü tərəfin müdaxilələrinə qarşı presedent yaradacaq.
“Görüşdəki müzakirə mövzularına gəlincə, hesab edirəm ki, bunu Prezident İlham Əliyevin iyulun 15-də keçirdiyi müşavirədə səsləndirdiyi mövqe ilə izah etmək lazımdır.
İlham Əliyev əsas olaraq 10 noyabr bəyanatının 4-cü bəndinə və 9-cu bəndinə – erməni silahlılarının Qarabağdan çıxarılması və Zəngəzur dəhlizinin açılması – vurğu etdi. Görünür ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı mübahisələrdəki ağırlığı bu iki istiqamət təşkil edir.
Azərbaycan tərəfinin danışıqlarda əli çox güclüdür və İrəvan administrasiyası bunu öz cəmiyyətinə həzm etdirmək üçün vurnuxur. Birdən-birə danışıqlarda əldə edilən bütün razılıqların erməni cəmiyyətinə yedirdilməsi vaxt aparır və bu zaman kəsiyində Ermənistan hökuməti yenidən toparlanmağa çalışır.
Bununla belə, Azərbaycanın Ermənistan üzərində güclü nəzarət imkanları və müqayisəyəgəlməz hərbi üstünlüyü, beynəlxalq oyunçuların gözündəki cazibəsi İrəvanı təklənmiş vəziyyətdə qoyur.
Azərbaycanı Rusiya da, Qərb də dəstəkləyir, Türkiyə kimi güc isə onun strateji müttəfidir. Ancaq Türkiyədən fərqli olaraq Qərblə Rusiya dəstəyin dozasını Ermənistanın xeyrinə dəyişdirmək üçün barmaq yerləri də saxlayır.
Azərbaycan danışıqlarda üstün mövqeyini qoruyub saxlayacaq və Ermənistana hərbi güc tətbiqi amili barədə xatırlatmalar verməkdə davam edəcək.
Azərbaycan tərəfində açıq qalan məsələlərin həllinə dair hərbi planları inkişaf etdirir və bunu danışıqların rıçaq qazandıran məzmununa çevirir.
Azərbaycan bir növ Ermənistana vaxt verir ki, Rusiya sülhməramlı kontingentinin müvəqqəti yerləşdiyi ərazilərdəki erməni silahlılarının çıxarılmasını təmin etsin. Görünür ki, artıq Bakının səbr kasası daşır və hərbi ssenarini danışıqların predmetinə daşıyır.
Ermənistanın vuruşmaq üçün heç bir gücü yoxdur və onu da gözəl anlayır ki, Azərbaycan Qarabağ iqtisadi zonasına baxışını Şərqi Zəngəzur iqtisadi zonası ilə paralel şəkildə inkişaf etdirir və mümkün hərbi əməliyyatların oxlarını Ermənistanın içərilərinə doğru çəkmək potensialına malikdir.
Qənaətim belədir ki, Bayramov-Mirzoyan dialoqunda daha çox humanitar mövzular və sərhədlərin delimitasiyası, Qarabağdan erməni silahlılarının çıxarılması məsələləri müzakirələrin əsas istiqamətini təşkil etsə də, Bakı ortaya hərb amilini də qoyub.
Humanitar məsələlərdəki mübahisələrə gəlincə, burada Ermənistanın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Çünki istər Birinci, istərsə də İkinci Qarabağ müharibələrində Ermənistan humanitar qaydaları kobudcasına pozub və bunun nəticələrinə dair hesabat verməkdən boyun qaçırır.
Azərbaycan isə bunları İrəvana xatırladır və prosesin beynəlxalq məhkəmə predmetinə gətirilməsinə nail olur.
Yaxşı olar ki, Ermənistan vaxtında və düzgün mövqedə dayansın. Bu, onun özünə xeyirdir, çünki bununla ona kəsilən cəza nisbətən yüngülləşdirilə bilər”, – Kərimov JAMnews-a müsahibəsində qeyd edib.
Yerevandan informasiya
Azərbaycanlı həmkarı ilə danışıqlardan əvvəl Ermənistanın xarici işlər naziri işgüzar səfər çərçivəsində Tbilisidə Gürcüstanın baş naziri İrakli Qaribaşvili ilə görüşüb. Ermənistan XİN-in rəsmi saytında yayılan məlumata görə, tərəflər siyasi dialoqun gələcəkdə fəallaşması və qarşılıqlı səfərləri müzakirə ediblər. Ararat Mirzoyan vurğulayıb ki, Gürcüstanla münasibətlərin gələcək inkişafı Ermənistan üçün strateji əhəmiyyət kəsb edib.
“Görüş zamanı həmsöhbətlər regional təhlükəsizlik və stabilliklə bağlı bir sıra məsələləri müzakirə ediblər. Ararat Mirzoyan Gürcüstan tərəfinə Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin görüşünə evsahibliyi etdiyi və regionda sülh və stabilliyə dəstk verməyə hazır olduğu üçün minnətdarlığını bildirib. Ermənistan və Azərbaycan arasında münasibətlərin nizamlanması üzrə fikir mübadiləsi baş tutub”, – Ermənistan XİN-in məlumatında deyilir.
Ermənistan mediası Gürcüstanın Yerevan və Bakı nümayəndələrini qəbul etməyə və məsələlərin həllində yardımçı olmağa hazır olduğunu bildirən Gürcüstanın xarici işlər naziri İlya Darçiaşvilinin sözlərindən sitat da gətirib. O bildirib ki, Tbilisi dialoqun başlamasına kömək edib:
“Biz tərəfdaşlarımızı və dostlarımızı dəstəkləyə bildik. Bizim məqsədimiz qonşu ölkələrin bu danışıqlar nəticəsində konkret nəticələr əldə etməsidir. Biz hamımız birlikdə birgə koordinasiya və çox sıx ünsiyyət yolu ilə regioda sülhü və təhlükəsizliyi möhkəmlədə bilək”.
Amma görüşdən sonra İlya Darçiaşvili qeyd edib ki, danışıqlar zamanı həmkarlar konkret nəticələr əldə edə bilməyiblər. Onun fikrincə, bir raunda nəticə əldə etmək mümkün deyil.
“Nazir Mirzoyan regionda sabit və davamlı sülhə nail olmaq yolunda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin siyasi yolla nizamlanmasının vacib olduğu barədə Ermənistan tərəfinin mövqeyini bir daha təsdiqləyib və bu kontekstdə münaqişənin həlli yolunda ATƏT-in Minsk Qrupunun beynəlxalq mandatına uyğun olaraq həmsədrlik institutu və təcrübəsindən istifadənin vacibliyini vurğulayıb. Ermənistan Respublikasının xarici işlər naziri humanitar problemlərin həllinin, o cümlədən erməni hərbi əsirlərin azad edilməsi və geri qaytarılmasının, itkin düşənlərin taleyinin aydınlaşdırılmasının vacibliyini qeyd edib. Tərəflərin müzakirələri davam etdirməyə hazır olduqları qeyd edilib”, – XİN-in açıqlamasında bildirilir.
ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin Tbilisi görüşünü müsbət addım adlandırıb. Twitter-dəki mikrobloqunda o, birbaşa dialoqun iki ölkə arasındakı fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmağa kömək edəcəyini yazıb.
Yerevandan şərh
Politoloq Tiqran Qriqoryanın fikrincə, hazırkı mərhələdə danışıqlar prosesində ciddi böhran müşahidə olunduğu aşkardır. O, Mirzoyan-Bayramov görüşünü “bu böhranın aradan qaldırılmasına doğru addım” kimi dəyərləndirib.
O hesab edir ki, görüş Avropa İttifaqı tərəfindən təşkil edilib. Politoloq Ermənistan və Azərbaycanın XİN rəhbərlərinin görüşündən bir neçə gün əvvəl Aİ xüsusi nümayəndəsi Toyvo Klaarın regiona səfərini təsadüfi hesab etmir.
“Məlumatlardan gəlinən qənaətə görə, nikbinlik üçün əsas yoxdur”, – Tiqran Qriqoryan JAMnews üçün Tbilisi görüşünü şərh edərkən bildirib.
Politoloq hesab edir ki, Azərbaycanın ritorikası aqressivləşib. O, bu günlərdə Ermənistan qoşunlarının Dağlıq Qarabağdan çıxarılması haqda danışan Əliyevin Ermənistanı təhdid etdiyini xatırladıb.
Analitikin fikrincə, Ermənistan-Azərbaycan münaqibətlərinin gündəmində dayanan əsas məsələlər aşağıdakılardır:
• Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması,
• Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası,
• regionda kommunikasiyaların açılması,
• humanitar məsələlər – erməni hərbçilərin Azərbaycandan geri qaytarılması.
Politoloq hesab edir ki, Mirzoyan-Bayramov danışıqlar masasında məhz bu məsələlər olub.
“Ermənistan tərəfi əsirlərin qaytarılması məsələsini qaldırıb, Azərbaycan tərəfi bu qarşılıq olaraq növbəti dəfə birinci Qarabağ müharibəsi zamanı itkin düşən azərbaycanlıların problemini qaldırıb”, – Tiqran Qriqoryan deyib.
Politoloqun fikrincə, Mirzoyan-Bayramov görüşündə ötən ilin mayında Azərbaycan SQ-nin Ermənistanın suveren ərazisinə daxil olması da müzahirə olunub.
“Bu məsələ Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası prosesində inkişafı əngəlləyən problemlərdən biridir”, – analitik hesab edir.
İlk Mirzoyan-Bayramov görüşünün Tbilisidə baş tutmasını nəzərə alaraq Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşdırılmasında Gürcüstan fəal vasitəçi ola bilərmi sualının cavabında politoloq bildirib:
“Gürcüstan görüşün keçirilməsi üçün məkan təqdim edib, ölkə hakimiyyətinin görüşün təşkilinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Uzaq gedən nəticələr çıxarmayacam. İstisna deyil ki, bu cür görüşlər Gürcüstanda keçirilə bilər, amma Gürcüstanı Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində ciddi vasitəçi kimi nəzərdən keçirməzdim”.
