Qarabağ münaqişəsi: olimpiya arzusunun sonu

Dünya çempionu olmaq imkanını itirmiş stend atıcılığı üzrə Azərbaycan rekordçusu Svetlana Balayan qaçqın statusu ilə barışıb. Uğurlu atıcı kimi uzun və əziyyətli yol keçdikdən sonra o, stolüstü tennis məşqçisi olub və Qarabağda işləyir.

Svetlana Bakıda anadan olub və boya başa çatıb. Uşaqlığı və yeniyetməliyi Vorovski qəsəbəsində keçib. Rayon erməni rayonu sayılsa da, həyət çoxmillətli olub.

 Yadımdadır, Novruz bayramı vaxtı azərbaycanlı qonşularımız həmişə podnosda bizə müxtəlif şirniyyatlar gətirərdilər. Özü də ilk növbədə bizi qonaq edərdilər. Biz də, öz növbəmizdə, Pasxada onlara rəngli yumurtalar və kuliç aparırdıq. Qonşular sarıdan bəxtimiz gətirmişdi, yaxşı idilər. Ermənistandan olan azərbaycanlı qaçqınlar erməniləri Azərbaycandan qovmağa çağırışlar edəndə qonşularımız bizim tərəfimizi saxlayırdılar, bizi incitməyə qoymurdular, deyirdilər ki, özləri nə vaxt lazım bilsələr, o vaxt da gedərlər.

Qarabağ münaqişəsinin əvvəlindən Azərbaycandan olan yarım milyondan çox erməni qaçqın düşüb. Onlardan təxminən 360 min nəfəri Ermənistanda sığınacaq tapıb. Statistik məlumatlara görə, Dağlıq Qarabağda 17 min qaçqın yerləşob.

Svetlana uşaqlıqdan idmanı sevib və həmişə zirvələri fəth etmək, məşhur idmançı olmağı arzulayıb. Yeddinci sinfə qədər o, ya gimnastika, ya yüngül atletika, ya da basketbolla məşğul olub, o vaxta qədər ki, atıcılıq mərkəzinin yaxınlığında yaşayan rəfiqəsi onu bir dəfə öz məşqinə çağırır.

“Mən dərhal atıcılığa vuruldum. İlk şəhər yarışlarında belə bir şərt qoyulmuşdu: kim pis atəş açsa, başqa növə keçirəcəklər. Rəfiqəm pis nəticə göstərdi və onu dəyirmi stenddə atıcılığa keçirdilər, mən isə tranşeya atıcılığında qaldım, amma bütün yarışlara birlikdə gedirdik”.

Svetlana “Dinamo” Cəmiyyətində məşq edirmiş. Onun ilk səfəri Vilnüsə “Dinamo” Mərkəzi Şurasının çempionatına olub ki, bura müttəfiq respublikaların ən yaxşı idmançıları toplaşıblarmış.

Təhsilinin üçüncü ilində 1980-ci ildə Svetlana Azərbaycan çempionatında öz məşqçisinə qalib gəlir.

Azərbaycan SSR-in çempionu olur və rekord müəyyən edir (200 atışdan 185 hədəf). Stend atıcılığında bundan əvvəlki rekord 25 il yenilənməmişdi. İldən ilə Svetlana rekordunu yaxşılaşdırır və 200 atışdan 190-a çatdırır, halbuki beynəlxalq dərəcəli idman ustalarında ən yaxşı nəticə 200-dən 189 hədəf idi. Svetlana yeni rekordunu ümumittifaq yarışlarında müəyyən edir. Dəfələrlə Azərbaycan SSR-in çempionu olduqdan sonra məşqçilər ona qadınlar arasında yarışmağı qadağan edirlər. Deyirlər ki, rəqabət yoxdur, kişilərlə yarışacaqsan.

Azərbaycan Kubokunda Svetlana kişilərin də yarışında qalib gəlir. Azərbaycanın kişilərdən ibarət yığma komandasının heyətində 1983-cü ildə o, SSRİ xalqlarının Spartakiadasında iştirak edir ki, həmin yarışda qadınlar arasında turnir yox idi və atıcılıqda iştirak etmək üçün kişi komandasında yer almaq lazımdı. Bütün Spartakiadada o, yeganə qadın kimi çıxış edirdi.

“Bütün kameralar arxamca gəzirdi. Mən teleekranın ulduzu olmuşdum. Düzdür, nəticələrim elə də yüksək deyildi, çünki idmanın əfsanələri ilə yarışırdım – Rüdtım Yabulatov, Aleksandr Asanov, Dmitri Monakov, Aleksandr Lavrinenko kimi dünya çempoionları, Olimpiya Oyunlarının mükafatçıları ilə… Moskvadan Bakıya qayıdandan sonra arxamca çəkiliş qrupu gəldi ki, film çəksin. Heyif ki, özüm onu görə bilmədim”.

İdmanda uğur Svetlananı tərk etmirdi. 80-ci illərin sonlarında o artıq SSRİ yığmasının tərkibinə daxil edilmişdi, İttifaq Kubokunun gümüş mükafatçısı olmuşdu, SSRİ birinciliyində qalib gəlmişdi. Stabillik yaranmışdı və o, dünya miqyasına çıxmağa hazırlaşırdı.

Stend atıcılığı üzrə SSRİ idman ustası, Azərbaycan SSR-in dəfələrlə çempionu və rekordçusu, ilk səhvə qədər proqramda atıcılıq üzrə “Dinamo” Könüllü İdman Cəmiyyətinin və ümumittifaq miqyasında həmkarların çempionu, SSRİ Kubokunun gümüş mükafatçısı, SSRİ-nin ən güclü atıcılarının turnirinin bürünc mükafatçısı, SSRİ yığma komandasının üzvü, 1987-ci ildə Moskvada keçirilmiş stend atıcılığı üzrə Dünya Kubokunun iştirakçısı.

Qarabağ hadisələri başlayır və onun idman arzularına son qoyur. 1989-cu ilin may ayında Svetlana altı aylıq körpəsi qucağında Stepanakertə köçür. Əvvəlcə bunun müvəqqəti olduğunu düşünürdü. Sonradan məlum oldu ki, həmişəlikdir.

 1990-cı illərin əvvəllərində Dağlıq Qarabağ uğrunda başlamış müharibə Cənubi Qafqazın inkişafına əngəl olan indiyə qədər də həll edilməmiş qalan münaqişədir. Atəşkəs haqqında saziş 1994-cü ildə bağlanıb, lakin münaqişə indiyə qədər insan canları alır.

 “Rəfiqəm Avropa çempionu, dünya çempionu, Olimpiya çempionu oldu. Ona görə ancaq sevinirəm. Məktəbdə dörd rəfiqə idik və hamımız ayrı-ayrı millətlərdən idik: erməni, rus, tatar, azərbaycanlı. Amma Zemfira ilə daha isti münasibətimiz vardı”.

Qarabağa köçəndən sonra ilk vaxtlar onlar zəngləşirlər. Hərbi əməliyyatların başlaması ilə əlaqə itir.

“Həmişə onu xatırlayıram. Əminəm ki, o da məni. Lakin tale başqa cür istədi”.

Stepanakertdə o, Uşaq-Gənclər idman məktəbinə metodist kimi işə düzəlir. Sonradan onu bu məktəbin rəhbəri təyin edirlər, on il sonra isə Svetlananı İdman idarəsinə keçirirlər. Eyni zamanda, o, universitetdə bədən tərbiyəsindən dərs deyir.

 

 

Stend atıcılığını o, stolüstü tennislə əvəz edir.

“Stend atıcılığı bütün ömrümün sevgisidir, stolüstü tennis və məşğul olduğum digər idman növləri isə yaxşı vaxt keçirmək və sağlam həyat tərzi üçündür. Hansısa bir dövrdə məşğul ola bilmirəmsə, özümü pis hiss etməyə başlayıram. Buna görə də, indiyə kimi hovuza gedirəm, stolüstü tennis oynayıram, ailəmi də unutmuram, artıq nəvəm böyüyür və bizi sevindirir”.

Svetlananı öz uşaqlarının uğurları da sevindirir. Bakıda anadan olmağa macal tapmış böyük oğlu Alyoşa Artsax Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib və Artsax İctimai Televiziyasında uzun müddət “Qoyamart” verilişini aparıb.

Svetlananın kiçik oğlu onun yolu ilə gedib. Araik tennisçi olub və hazırda artıq öz yetirmələrinə məşqçilik edir. O dəfələrlə respublika oyunlarının mükafatçısı, stolüstü tennis üzrə həm komanda, həm də şəxsi hesabda Ermənistan çempionatlarının mükafatçısı olub.

Svetlananın mənzil problemi həll olunub. Dövlət ona Azərbaycandan olan qaçqınların köçdüyü Stepanakertin Açapnyak məhəlləsində şəxsi ev verib.

“Həyatımda hər şey yaxşıdır. Bu gün əlində olanları dəyərləndirmək lazımdır. Həyat davam edir, əgər yada salmaq lazım gəlirsə, çalışıram ancaq yaxşı şeyləri xatırlayım”.

“Eşidilməyən səslər” layihəsi International Alert  təşkilatının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üzrə işinin bir hissəsidir. Bu, münaqişəyə cəlb olunmuş icmaların jurnalistləri ilə işin və bu münaqişənin “nə müharibə, nə sülh” şəraitində yaşayan insanların həyatına necə təsir etdiyini göstərmək üçün onların birgə səylərinin nəticəsidir. Bu layihə həmin insanların səslərinin həm öz icmaları daxilində, həm də digər tərəfin cəmiyyətində eşidilməsinə şərait yaradır və bununla da düşmən obrazı arxasında gizlənən real insan simalarını oxuculara göstərməyə imkan verir.

Sözügedən layihə Avropa İttifaqının sayəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə nizamlanması məqsədilə Avropa Tərəfdaşlığı (EPNK) çərçivəsində həyata keçirilir. 

Bu səhifədə yerləşdirilən materiallara görə məsuliyyəti jurnalistlər daşıyır , International Alert təşkilatının və donorların nöqteyi-nəzərini əks etdirməsi mütləq deyil. Bizim jurnalistlər buradakı etik məcəlləni əsas götürür.