Աշխատանքը կորցնելը դեռ ամենասարսափելի բանը չէ
Աշխատանքային միգրանտները կորոնավիրուսի համավարակի փուլում ամենախոցելի խմբերից մեկն են։ Հայրենիքից կտրված և իրենց ընտանիքներից հեռու լինելով՝ շատերը զրկվել են գոյատևման միջոցներից։ Այս ճգնաժամն անդրադարձել է նաև Վրաստանի բնակիչների վրա, որոնք արտասահման են մեկնել աշխատելու։ Շատերի համար ամենասարսափելին աշխատանքի կորուստը չէր․ երբեմն անլուծելի խնդիր էր տուն վերադառնալը։ Համավարակը ևս մեկ անգամ ցույց տվեց, թե որքան շատ է Վրաստանն ու նրա բնակչությունը կախված միգրանտների աշխատանքից և այն գումարից, որը նրանք ուղարկում են իրենց ընտանիքներին։
«Աշխատունակ բնակչության 60 տոկոսը մեկնել է»
Վրաստանում արտագաղթը տարեցտարի աճում է, այս մասին է խոսում պաշտոնական վիճակագրությունը։ Այդ տվյալների համաձայն՝ արտասահման մեկնածների թիվը 2019 թ–ին կազմել է 105 հազար մարդ։
Սակայն փորձագետները չեն վստահում այս թվերին։ Ըստ ոչ պաշտոնական տվյալների՝ ընդհանուր առմամբ արտասահմանում է բնակվում Վրաստանի մոտ 1,6 մլն բնակիչ, որոնք երկիրը լքել են տարբեր ժամանակ, ասում է ֆինանսիստ Զվիադ Խորգուաշվիլին։
Երկրի աշխատունակ բնակչությունը երկու միլիոն մարդ է ներկայիս 3,7 մլն բնակչությունից։ Եթե հաշվի առնենք, որ արտասահման են մեկնում նաև անձինք, որոնք պաշտոնապես անգործունակ են համարվում, օրինակ՝ թոշակառուները, ապա կարելի է ենթադրել, որ վրացական աշխատուժի մոտ 60 տոկոսն արտասահման է մեկնել, նշում է Խորգուաշվիլին․
«Ըստ ոչ պաշտոնական տվյալների՝ տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ մեր երկրում ապրում են այն փողով, որն ուղարկվել է արտասահմանից։ Հետևաբար, երբ երկրները, որտեղից դրամական փոխանցումներ են կատարվում, դժվարություններ են ունենում, հաճախ դա լուրջ ազդեցություն է գործում մեր տնտեսության վրա»։
• Լեհաստան․ երկիր, որտեղ աշխատանք կա Վրաստանի քաղաքացիների համար
• Վրաստան՝ հարավաֆրիկյան բուրերի նոր տունը
• Առանց վիզայի ռեժիմ սահմանափակումներով։ Ո՞վ և ինչո՞ւ Վրաստանի քաղաքացիներին Եվրոպա չի թողնում
Այդպիսի մի ճգնաժամի օրինակ է 2014 թ–ը, երբ Ուկրաինայում պատերազմի պատճառով լուրջ խնդիրներ առաջացան ռուսական տնտեսությունում։ Այն ժամանակ այդ երկրից դրամական փոխանցումները դեպի Վրաստան զգալիորեն կրճատվեցին։ Դա հանգեցրեց ազգային արժույթի կտրուկ անկման։
Նույն բանը տեղի ունեցավ նաև այս անգամ։
Ըստ Ազգային բանկի տվյալների՝ դեպի Վրաստան դրամական փոխանցումների վիճակագրությունում առաջին տեղը Ռուսաստանն է զբաղեցնում․ նրան բաժին է ընկնում փոխանցումների 21 տոկոսը։ Այնուհետև գալիս է Իտալիան (15 տոկոս) և Հունաստանը (11 տոկոս)։ Կորոնավիրուսի պատճառով սկսված ճգնաժամն առաջինն անդրադարձավ Իտալիայի, այնուհետև՝ ԵՄ երկրների մեծ մասի վրա։
Դեպի Վրաստան փոխանցումների կտրուկ անկումը սկսվել է 2020 թ–ի փետրվարից․ դրանց ծավալը փետրվարի 137 միլիոն դոլարից ապրիլին հասել է 79 մլն դոլարի։
Թեոնա․ անկոչ հյուր
Թեոնա Թվալավաձեն միայնակ է մեծացնում իր 11-ամյա դստերը։ Մի քանի տարի նա Թբլիսիի խաղատներից մեկում որպես օպերատոր է աշխատել։ Վրացական չափանիշներով՝ վատ չէր վաստակում, սակայն աշխատանքը ծանր էր։
Եվրոպա աշխատանքի մեկնելու գաղափարը նրա մոտ առաջացել է այն բանից հետո, երբ Հունաստան է մեկնել նրա մանկության ընկերուհին․ տարեց մարդու էր խնամում։ Ընկերուհին Թեոնային օգնել է աշխատանք գտնել Աթենքում, և նա սկսել է սրճարանում մատուցողուհի աշխատել։ Աշխատավարձի տարբերությունն այնքան էլ մեծ չէր, սակայն Թեոնայի համար կարևոր էր, որ աշխատանքն այնքան ծանր ու լարված չէ, ինչպես նախորդը։
Թեոնան ուզում էր աշխատել մեկ սեզոն, տուն վերադառնալ և հետո որոշել, թե արդյոք ուզում է կրկին մեկնել ավելի երկար ժամանակով։ Սկզբից ամեն ինչ լավ էր։ Սակայն աշխատանքի մեկնարկից երեք շաբաթ անց սրճարանը փակվեց համավարակի պատճառով, և Թեոնան կորցրեց աշխատանքը։
«Անկեղծ ասած, ես դա որպես ողբերգություն չընկալեցի։ Ես արդեն մի քիչ խնայողություններ ունեի, կարող էին տոմս գնել և տուն վերադառնալ։ Ես նույնիսկ ուրախ էի, որ աղջկաս ավելի շուտ կտեսնեմ, քան պլանավորում էի», — պատմում է Թեոնան։
Նա խնդրել է իրեն թույլ տալ ապրել ընտանիքում, որտեղ աշխատում էր նրա ընկերուհին՝ վստահ լինելով, որ մի քանի օրից տուն է վերադառնալու։ Սակայն ամեն ինչ այդքան հեշտ չէր։
Վրաստանի կառավարությունն ամբողջությամբ փակել էր ավիահաղորդակցությունն ու հատուկ չվերթներ էր կազմակերպում արատսահմանում բնակվող իր քաղաքացիների վերադարձի համար։ Բայց ոչ անվճար։
Այդ չվերթների տոմսերը կարելի էր գնել առցանց 199 եվրոյով, միայն նշանակված օրն ու ժամին։ Թեոնան չէր կարողացել գնել այն․ անհայտ տեխնիկական պատճառով չէր կարողացել մուտք գործել համակարգ (ավելի ուշ պարզվել էր, որ նման դժվարություններ ունեցել են շատերը)։ Նա միանգամից զանգահարել է հյուպատոսություն, այնտեղ պատասխանել են, որ հաջորդ չվերթը լինելու է միայն 20 օրից, և տոմս գնելու կամ ապաստան տրամադրելու հարցում Թեոնային չեն կարող օգնել։
Թեոնան կրկին ստիպված է եղել հույն ընտանիքին խնդրել մնալու հնարավորություն տալ իրեն։ Նրան թույլ են տվել մնալ, սակայն նա այդ ընտանիքում իրեն սկսել է անհարմար զգալ։
«Օրերով իմ սենյակում էի մնում, որ չլարեմ տանտերերին։ Նրանք, առանց այդ էլ, վախեցած և հուզված էին համավարակի պատճառով»։
Սակայն հաջորդ չվերթով՝ 20 օր անց, Թեոնան նույնպես չի կարողացել մեկնել․ համակարգ մուտք գործելիս հայտնաբերել է, որ բոլոր տոմսերը վաճառված են։ Հյուպատոսության ներկայացուցիչների հետ հեռախոսազրույցը ոչինչ չի տվել։
Թեոնան հուսահատ վիճակում է հայտնվել։ Երկու ամիս անկոչ հյուրի պես օտար ընտանիքում ապրելուց հետո նա երրորդ փորձն է ձեռնարկել։ Քանի որ Թուրքիայի հետ Հունաստանի սահմանը նախկինի պես փակ էր, նա Ավստրիայով դեպի Ստամբուլ տոմս է գնել՝ պլանավորելով Թուրքիայից Վրաստան հասնել։
Ուրախանալով, որ կարողացել է տոմս գտնել, նա հավաքել է իրերը, ջերմ շնորհակալություն հայտնել տանտերերին և օդանավակայան մեկնել։ Եվ այստեղ պարզվել է, որ ինքնաթիռ են թողնում միայն այսպես կոչված «քովիդ–անձնագրով» անձանց։ Թեստ հնարավոր էր հանձնել միայն քաղաքում 150 եվրոյով։ Ինքնաթիռը մեկնել է առանց Թեոնայի։
«Ես նստեցի օդանավակայանի նստարանին և լաց եղա։ Այնուհետև զանգահարեցի ընկերուհուս և ընտանիքին խնդրեցի կրկին ընդունել ինձ։ Սակայն նրանք մերժեցին»։
Փողն էլ գրեթե վերջացել էր։ Հուսահատվելով՝ աղջիկը սոցցանցերի միջոցով Աթենքում բնակվող իր հայրենակցներին է դիմել։ Բարեբախտաբար, մի կին է արձագանքել, որը համաձայնել է ապաստան տալ նրան։
Արդյունքում՝ Թեոնան, շնորհիվ ընտանիքի և ընկերների ֆինանսական օգնության, կարողացել է հայրենիք վերադառնալ՝ ինքնաթիռով դեպի Թուրքիա, այնուհետև՝ ավտոբուսով դեպի վրացական սահման։ Արտասահմանում գումար վաստակելու մեկնելու մասին նա դեռ չի մտածում, հույս ունի աշխատանք գտնել Վրաստանում։
Կոբա․ արդյո՞ք արժեր մեկնել
Կոբա Մամիսբեդաշվիլիի պատմությունը նման է Թեոնայի պատմությանը։ Նա Հունաստան է մեկնել փետրվարի 22–ին՝ Արևելյան Վրաստանի Դեդոպոլիս Ցկարո քաղաքում թողնելով կնոջն ու երկու փոքր երեխաներին։
Կոբան հույս ուներ լավ փող աշխատել Հունաստանում, հատկապես որ այնտեղ բնակվում է նրա քույրը, որն ամուսնացած է հույնի հետ։ Փեսան աշխատում էր շինարարությունում և խոստացել էր Կոբային օգնել աշխատանքի հարցում։
Սակայն ժամանելուց անմիջապես հետո Հունաստանը կարանտին է հայտարարել, և բոլոր շինարարական օբյեկտները կանգ են առել։
Կոբան ստիպված է եղել քրոջ տանը մնալ, որի ընտանիքում համավարակի պատճառով բոլորը նույնպես գործազուրկ էին դարձել։ Հարկադիր այցով պայմանավորված անհարմարությունները բարդանում էին նաև նրանով, որ Վրաստան վերադառնալու հնարավորություն չկար։
Նա չի հասցրել տոմս գնել ապրիլի 7–ի հատուկ չվերթի համար․ նա էլ չի կարողացել համակարգ մուտք գործել։ Հյուպատոսարանը չի կարողացել իրական օգնություն տրամադրել այդ հարցում։ Միակ բանը, որ հույս էր տալիս Կոբային, այն էր, որ փողոցում չի գիշերելու։
Երկրում օրինական մնալու 90-օրյա ժամկետն ավարտին էր մոտենում, սակայն Կոբան դեռ չէր կարող Վրաստան վերադառնալ։ Հունաստանը փակել էր սահմանն, իսկ տեղի ոստիկանությունը, կարծես չիմանալով այդ մասին, արտասահմանցիներից պահանջում էր պահպանել օրինական կացության ժամկետներն ու սպառնում էր տուգանքներով և արտաքսմամբ։ Չնայած փորձերին՝ իշխանությունների հետ այդ հարցը լուծելու փորձերն արդյունք չէին տալիս։
Երբ հուլիսի 1–ից սահմանները վերջապես բացվեցին, Կոբան, այնուամենայնիվ, տուգանվեց 600 եվրոյով սահմանապահների կողմից, թեև փորձում էր բացատրել իրավիճակը և ապարդյուն զանգահարում վրացական հյուպատոսություն։
Տուգանքը վճարել է փեսան, սակայն Կոբան պատրաստվում է վերադարձնել պարտքը։
«Վերջապես ողջ–առողջ տուն վերադարձա։ Դա իմ առաջին այցն էր Եվրոպա։ Երբեմն ինձ թվում է, որ չարժեր կնոջս ու երեխաներիս այդքան երկար մենակ թողնել մշուշոտ հեռանկարի և ռիսկային պլանների համար։ Սակայն երբեմն մտածում եմ, որ արժե բախտս ևս մեկ անգամ փորձել՝ հանուն երեխաների ապագայի», — ասում է Կոբան, որը դեռևս գործազուրկ է Վրաստանում։
Լաշա․ գլխավորը ոչ թե աշխատանքն է, այլ ընտանիքիս հետ վերամիավորվելը
Երբ համավարակը սկսվեց, Լաշա Գունավան (անունը փոխված է) արդեն երեք տարի ապրում էր իտալական Բարի քաղաքում և աշխատում էր շինարարությունում։ Նա հասցրել էր ադապտացվել, աշխատանքային վիզա ստանալ, Իտալիա տեղափոխել ընտանիքն ու դեռևս չէր պլանավորում հայրենիք վերադառնալ։
Այս տարվա փետրվարին առաջին անգամ նա ստիպված էր Վրաստան վերադառնալ կարճ ժամանակով՝ հորն այցելելու համար, որին բարդ վիրահատություն էր սպասվում։ Հայրենիք վերադարձը համընկավ կորոնավիրուսի բռնկման հետ, և սահմանները փակվեցին։
«Սկզբից հույս ունեի, որ երկու–երեք շաբաթում ամեն ինչ կավարտվի, և ես առանց խնդիրների կվերադառնամ ընտանիքիս մոտ և աշխատանքի։ Չէի կարող պատկերացնել, որ ողջ աշխարհը հանկարծ կանգ կառնի։ Չեմ կարող խոսքերով նկարագրել, թե ինչ զգացի, երբ հասկացա, որ սա լուրջ է, և ես չեմ կարող տեսնել կնոջս ու երեխաներիս, որոնք երկար ժամանակով մենակ են մնացել օտար երկրում»։
Իտալիայում երեք տարվա աշխատանքի արդյունքում խնայած գումարն ընտանիքին հերիքել է գրեթե երկու ամիս։ Լաշան նաև շատ գումար է ծախսել հոր բուժման համար։
«Աշխատանքս (Իտալիայում) կորցրի։ Ո՞վ ինձ այնտեղ կսպասի։ Սակայն ինձ դա չի հուզում։ Ամենաշատն անհանգստանում եմ կնոջս ու երեխաներիս համար։ Նրանք նույնիսկ տարրական խոսակցական լեզվին չեն տիրապետում։ Ո՞վ է նրանց համար հոգ տանելու։ Այստեղ (Վրաստանում) մարդիկ այնքան դժվար են ապրում, որ չկարողացա հարազատներիս մեջ մեկին գտնել, որն ինձ ճանապարհածախսի գումար պարտքով կտար։ Տոմսերն էլ թանկացան։ Հավանաբար, Վրաստանում պետք է ժամանակավոր աշխատանք գտնեմ, որ ճանապարհածախս ունենամ և կնոջս ու երեխաներիս այստեղից օգնեմ», — պատմում է Լաշան։
Լոուքոսթերների համար վրացական երկինքը դեռ փակ է։ Իսկ Վրաստանից չարտերային, ինչպես նաև սակավաթիվ կանոնավոր չվերթների տոմսերի գները դեպի Գերմանիա, Ֆրանսիա և Բալթյան երկրներ, որոնց թույլտվությունը կառավարությունը տրամադրել է, զգալիորեն աճել են։ Մեկ ուղղությամբ տոմսի գինը 500 և ավելի եվրո է։
Լևան․ COVID-19–ը՝ որպես նոր հնարավորություն
Լևան Սիմոնիշվիլիի կյանքը, որն Իսպանիայում շեֆ–խոհարար էր աշխատում, նույնպես մեծապես փոխվել է համավարակի պատճառով․ նա իր համար նոր զբաղմունք է գտել և այսօր ապագայի մեծ պլաններ ունի։
Երկար տարիներ նա Բարսելոնի վրացական առաջատար ռեստորաններից մեկում շեֆ–խոհարար էր աշխատում։ Վարակի տարածման պատճառով Լևանը ժամանակավորապես առանց աշխատանքի էր մնացել։
Հայտնված ազատ ժամանակը նա սկսել էր օգտագործել՝ ընկերներին և ծանոթներին օգնելու համար, որոնք նույնպես առանց աշխատանքի էին մնացել և տուն վերադառնալու ուղիներ էին փնտրում։ Նա ժամերով համակարգչի առաջ էր նստում և հետևում չվերթների ժամանակացույցին, կապվում Իսպանիայում, Իտալիայում, Հունաստանում, Գերմանիայում Վրաստանի հյուպատոսությունների հետ։
«Չնայած նրան, որ Իտալիայից դեպի Վրաստան յոթ հատուկ չվերթ է եղել (համավարակի ընթացքում), ընկերներիցս ոչ ոք չէր կարողացել տոմս գնել», — պատմում է Լևանը։
Նրա խոսքով՝ չվերթների տոմսերը քիչ են եղել, որովհետև հյուպատոսություններն առաջնահերթությունը տալիս էին որոշակի խմբի մարդկանց՝ ապաստաններում գտնվողներին, հղիներին, ծերերին և երեխաներին․ նրանք առաջին հերթին կարող էին տոմս գնել։ Եվ միայն մնացածը կարող էին ձեռք բերել այլ մարդիկ։
«Այս կարճ ժամանակահատվածում խուճապի և հուսահատության մեջ այնքան վրացի տեսա, որ գաղափարն ինքն իրեն ծագեց․ Ֆեյսբուքում խումբ բացեցի «Վերադարձ Վրաստան», որտեղ տեղեկություններ էի տարածում հուսալի ավիաչվերթների մասին։ Խմբի մասնակիցների թիվը շատ արագ աճում էր, այսօր այն հասնում է վեց հազարի, և ես ժամանակ ու ջանք չեմ խնայում մեր միգրանտներին անհատույց օգնություն ցուցաբերելու համար»։
Լևանն արդեն կիրառում է գտել կուտակված փորձին․ պաշտոնապես գրանցել է Green Aviation զբոսաշրջային ընկերությունն ու գրավիչ տուրեր է կազմակերպելու դեպի Վրաստան եվրոպացի զբոսաշրջիկների համար, երբ համավարակը, վերջապես, ավարտվի։
Միաժամանակ, նա ու իր թիմը պլանավորում են Վրացի էմիգրանտների ասոցիացիա ստեղծել, որը կօգնի Վրաստանի՝ արտասահմանում աշխատող քաղաքացիներին։
«Համավարակն արմատապես փոխեց իմ առօրյան, ապագայի պլաններս։ Կարծում եմ, որ օգտակար շատ բան կարող եմ անել», — կարծում է Լևանը։
ԱԳՆ․ «Աշխատում էինք հատուկ ռեժիմով»
Վրացական իշխանությունների պաշտոնական դիրքորոշումը զգալիորեն տարբերվում է այն տպավորություններից, որով կիսվել են այս նյութի հերոսները։
Արտգործնախարարության և արտասահմանում Վրաստանի ներկայացուցչության աշխատակազմը վարակի տարածման ամենասկզբից անցել է աշխատանքային հատուկ ռեժիմի, իրավիճակը JAMnews–ի համար մեկնաբանել են ԱԳՆ–ում։
Գերատեսչությունում հստակեցրել են, որ ի սկզբանե երկու հիմնական նպատակ է մշակվել․ Վաստանի քաղաքացիների համար հոգածություն տեղում և քաղաքացիների անվտանգ աստիճանաբար վերադարձ Վրաստան։
Մասնավորապես, կացարանի կարիք ունեցող Վրաստանի քաղաքացիներին ապաստարաններ են տրամադրվել դեսպանատների հաշվին, նրանց համար մթերքի և դեղորայքի մատակարարում է կազմակերպվել։ Ընդհանուր առմամբ, նման կերպով օգնություն է տրամադրվել 23 296 քաղաքացու։ Բացի այդ, միգրանտներին այնպիսի օգնություն է տրամադրվել, ինչպիսին է վրացի բժիշկների առցանց խոհրդատվությունը։
Ինչպես պնդում է նախարարությունը, հյուպատոսությունների «թեժ գծերն» աշխատել են օրական 24 ժամ ռեժիմով, իսկ ԱԳՆ ֆեյսբուքյան էջի միջոցով մարտի 1–ից մինչև մայիսի 25–ն ընդունվել և ուղարկվել է 4 930 անձնական հաղորդագրություն։
Ինչ վերաբերում է հատուկ չվերթների տոմսերի գնման հետ կապված խնդիրներին, ապա ԱԳՆ–ում պարզաբանել են, որ առաջնահերթությունը տրվել է միգրանտների մի քանի խմբերի՝ սահմանափակ կարողություններով անձինք և հիվանդներ, անչափահասներ, հղիներ, տարեցներ և ուսանողներ, որոնք առանց կրթաթոշակի են մնացել։
Հուլիսի 18–ի դրությամբ արդեն Վրաստան է վերադարձել մոտ 24 հազար մարդ։ Նրանցից 12 720–ը՝ պետության աջակցությամբ։
Ճգնաժամն անկո՞ւմ է ապրում
Ազգային բանկի վիճակագրության համաձայն՝ արդեն 2020 թ–ի մայիսից արտասահմանից դրամական փոխանցումները Վրաստան կրկին սկսել են աճել։ Իսկ հուլիսին դրանք 22 տոկոսով գերազանցել են անցյալ տարվա ցուցանիշները։
Հատկապես աճել են փոխանցումները Գերմանիայից (60 տոկոս), ԱՄՆ–ից (40 տոկոս) և Իտալիայից (35 տոկոս)։ Սակայն որոշ երկրներից դրամական փոխանցումները կրճատվել են։ Մասնավորապես, Լեհաստանից դրամական փոխանցումները կրճատվել են 11,64 տոկոսով, Կիպրոսից՝ 7,36 տոկոսով։
Զվիադ Խորգուաշվիլին դրամական փոխանցումների աճը բացատրում է աճի միտումներով և այն երկրների տնտեսությունների վերականգնման գործընթացով, որտեղից դրանք ստացվում են։
«Բացի այդ, համավարակի պայմաններում աշխարհի մյուս հատվածներում ավելի լիբերալ կանոններ են գործում, քան Վրաստանում։ Հետևաբար, մեր էմիգրանտների մեծ մասը չի դադարել աշխատել կամ դադարել է միայն ժամանակավորապես։ Սա վերաբերում է, մասնավորապես, Հունաստանին»։
Ինչ վերաբերում է այն երկրներին, որտեղից փոխանցումները կրճատվել են, Խորգուաշվիլին այսպես է բացատրում․ կամ այդ երկրներում գտնվող միգրանտներից շատերը Վրաստան են վերադարձել, կամ ուրիշ երկրներ են մեկնել։
