Նիկա Մուսավի, Բաքու

Դեպի Լոնդոն իմ վերջին ուղևորության ժամանակ ինձ վրա ամենամեծ տպավորությունը բրոյլեր հավերի պես գեր աղավնիներն ու Բուքինգհեմյան պալատը թողեցին: Ավելի ճիշտ՝ ոչ թե պալատը, այլ զբոսաշրջիկները, որոնք շրջապատել էին ցանկապատը պատվո պահակին տեսնելու համար: Փաստացի ես առաջին անգամ ձյուն տեսած մայա հնդկացու զարմանաք ապրեցի: Քանի որ Բաքվում անհնար է ահա այսպես հավաքվել ոչ միայն որևէ կառավարական շենքի, այլև ընդհանրապես որևէ ցանկապատի մոտ: Անգամ ընդամենը կողքը կանգնել միշտ չէ, որ հնարաոր է: Անպայման գետնի տակից մի պահակ կամ նման մեկը կհայտնվի և ձեզ ցախավելով կքշի այդտեղից՝ միաժամանակ չար ոգիներից պաշտպանող կախարդական խոսքեր կրկնելով՝ «Թույլտվություն չկա»: Այդ ֆրազն ադրբեջաներենով մի փոքր այլ կերպ է հնչում: Սակայն հենց այդ ձևն է, որ փոխանցում է ողջ անհեթեթությունը: Եվ ամեն անգամ, երբ ես այն լսում եմ, ուզում եմ խոսքը փոխանցել ընկեր Մաուզերին, ինչպես գրում էր լավ, բայց մի քիչ էմոցիոնալ պոետ Մայակովսկին:

Այս արտահայտությունը բաքվեցիները լսում են ամենաանսպասելի վայրերում: Օրինակ, քաղաքի կենտրոնում Մակդոնալդսի մոտ տեղադրված մարմարե սյուների մոտ: Աստված է վկա, ինձ բոլորովին չի հետաքրքրում՝ արդյոք Մարսի վրա կյանք կա կամ ով է սպանել Քենեդիին: Ինձ հետաքրքիր է, թե ինչու չի կարելի հենվել այն սյուներին կամ, աստված մի արասցե, նստել դրանց վրա: Հարցն այն չէ, որ շատ ես ուզում, սակայն երբ ինչ-որ բան այդքան կատեգորիկ չի կարելի անել, շատ ես ուզում անել՝ ինչո՞ւ:

Այստեղ մի՛ կայանեք մեքենան: Ինչո՞ւ: Թույլտվություն չկա:

Մի՛ կանգնեք այստեղ: Ինչո՞ւ: Թույլտվություն չկա:

Մի՛ լուսանկարեք: Ինչո՞ւ: Թույլտվություն չկա:

Խոտի վրա/մայթին/աստիճաններին մի՛ նստեք: Ինչո՞ւ: Թույլտվություն չկա:

Ո՞ւմ թույլտվությունը: Ինչո՞ւ: Ի՞նչ նպատակով: Այս հարցերը կարելի է կրկնել մինչև խռպոտության աստիճան՝ որևէ խելամիտ պատասխան չստանալով: Լավ է գոնե, եթե գռեհիկության չբախվես:

Եվ ոչ, խոսքը ռազմական օբյեկտների կամ ռազմամթերքի պահեստի մասին չէ, ոչ էլ այն տարածքների, որտեղ կայանելն արգելող նշաններ կան, մասնավոր սեփականության մասին էլ չէ, ուր խուլիգանի նման ներխուժել եք ցանկապատի վրայով: Դա կարող է տեղի ունենալ լրիվ սովորական հասարակական վայրերում, որտեղ որևէ վտանգ չկա: Թե՞, ամեն դեպքում, կա: Միգուցե բոլոր այդ «Թույլտվություն չկա»-ները ամեն դեպքում կարելի է և պետք է բացատրել: Ցանկալի է հանգիստ, քաղաքավարի և հասկանալի ձևով: Իսկ երկրորդ հերթին, մարդկությունն արդեն վաղուց է այնպիսի հիանալի բան ստեղծել, ինչպիսիք են տեղեկատվական նշանները, որոնք օգտագործվում են հենց նրա համար, որ հաղորդեն, որ ահա այս տարածքում չի կարելի անել այս կամ այն բանը: Սակայն, ոչ, մեր դեպքում ձեզ ոչ ոք բացատրությունների չի արժանացնի:

Իմ կարծիքով, շատ կարևոր պահ է. ոչ թե «Արգելվում է», այլ «Թույլտվություն չկա»: Այս առաջին հայացքից շատ նման արտահայտությունների միջև զգալի տարբերություն կա:

Քանի որ «Թույլտվություն չկա»-ն ինչ-որ հստակ արգելք չէ:

«Թույլտվություն չկա»-ն դա այն ամենի լռելյայն արգելքն է, որը ինչ-որ մեկն արժան չի համարել մեզ թույլ տալ: Այսինքն ամեն ինչի համար հատուկ թույլտվություն է անհրաժեշտ, ինչպես երբ փոքր երեխաները պետք է հարցնեն ծնողներին՝ արդյոք կարելի է բակում խաղալ կամ շոկոլադ ուտել: Իսկ սա արդեն մի ամբողջ փիլիսոփայություն է, որը հարկադրաբար փաթաթում են հասարակության վզին՝ «գերագույն թույլտվությամբ» կյանքի փիլիսոփայություն: Ընդ որում, ոչ թե օրենքի թույլտվությամբ, այլ հայտնի չէ, թե՝ ում:

Մանրո՞ւք է: Նայած, թե ինչպես վերաբերվել:

Լարվածությո՞ւն է առաջացնում: Ուժեղ:

Նյարդայնացնո՞ւմ է: Ահավոր:

Երևի բաքվեցիները, որոնք իրենց այս կյանքում լավ են պահել, մահվանից հետո ընկնելու են դրախտի այն հատվածը, որտեղ ամեն ինչ թույլատրվում է: Քայլում ես դրախտային ծառուղով, ծառի ետևից գզգզված թևերով հրեշտակ է դուրս թռչում՝ գեր, ինչպես լոնդոնյան աղավնին, և ասում. «Այդ ո՞ւր: Նստեք ամպի վրա, պառկեք խոտածածկին: Թույլտվություն կա»:

Հրապարակվել է 28.09.2016