Հայաստանյան ընտրությունների օրինաչափություններն ու անակնկալները
Լուսանկարները՝ ԳևորգՂազարյանի
Հայաստանում ավարտվել են խորհրդարանական ընտրությունները, որոնց արդյունքներն ինչ-որ առումով անսպասելի էին: Իշխող Հանրապետական կուսակցության հաղթանակը, որը կրկին հնարավորություն ստացավ կառավարություն ձևավորելու, անակնկալների թվին չի դասվում: Ավելի շուտ անսպասելի էր մի քանի այլ կուսակցությունների պարտությունը, որոնք, կարծես, անպայման պետք է խորհրդարան մտնեին:
«Անակնկալ»՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի համար
Խորհրդարան չանցավ «Հայ ազգային կոնգրես – Հայաստանի ժողովրդական կուսակցություն» (ՀԱԿ-ՀԺԿ) դաշինքը, որն իր նախընտրական արշավը կառուցել էր ժողովրդականություն չվայելող «խաղաղություն Ղարաբաղում» թեզի վրա՝ զգալի զիջումներ ենթադրելով:
ՀԱԿ առաջնորդ, Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հետևյալ առաջարկով էր հանդես գալիս. համաձայնել ղարաբաղյան կարգավորման Մադրիդյան սկզբունքներին, անել առաջին քայլը՝ դուրս բերել զորքերը Ղարաբաղի վերահսկողության տակ գտնվող որոշակի տարածքներից՝ «ստիպելով» Ադրբեջանին ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը:
Նա վկայակոչում էր այն փաստը, որ իշխանությունները նույնպես ընդունում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի «մադրիդյան սկզբունքները» և համաձայն են տարածքային զիջումներին: Ընտրություններից առաջ դա շատերին այն եզրահանգման բերեց, թե Տեր-Պետրոսյանն ինչ-որ գործարքի մեջ է նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ և փորձում է հասարակությանը զիջումների նախապատրաստել:
Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կուսակցությունն ու նրա խաղաղասեր առաջարկը հավաքեց ձայների մոտ 2%-ը: Եվ դա փորձագետներին թույլ տվեց եզրակացություններ անել Ղարաբաղի հարցում զիջումների գնալու ծայրահեղ ոչ պոպուլյարության և այն մասին, որ ժողովուրդը կարող է չընդունել Ադրբեջանի հետ փոխզիջումային պայմանավորվածությունները, եթե իշխանություններն այնուամենայնիվ դրանք ստորագրեն:
Սակայն քիչ հավանական է թվում, որ Հանրապետական կուսակցությունը ոչ շահեկան զիջման գնա. ՀՀԿ գաղափարախոսությունը կառուցված է Գարեգին Նժդեհի ազգայնական ուսմունքի վրա, որը Մեծ Հայաստանի ջատագովն էր: Բացի այդ, ՀՀԿ-ի հետ մեկտեղ խորհրդարան է մտել նաև մեկ այլ ազգայնական կուսակցություն՝ ՀՅԴ-ն, որը, հնարավոր է, կոալիցիա կազմի նրա հետ: Եվ այդպիսով Հայաստանում կարող է պահպանվել և ամրապնդվել ազգայնական բլոկը, որի հետ ավելի բարդ կլինի զիջումների մասին բանակցություններ վարել:
«Ապրիլի երկուսը մենք սկսեցինք Եռաբլուրում՝ խնկարկելով քառօրյա պատերազմում ընկած մեր հերոսների շիրիմներին։ Ապրիլի երկուսը մենք ավարտեցինք նրանց շիրիմներին տրված մեր խոստումն իրականացնելու հարցում մեկ քայլ առաջ կատարած։ Մենք խոստացել ենք ավելի ամուր, ավելի ուժեղ և զարգացող պետություն կառուցել, և մենք կառուցելու ենք։ Բոլորս միասին ենք անելու», — ասված է Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունում:
«Սոցիալ-դեմոկրատական» կիսաընդդիմություն
Խորհրդարան է մտել երկու բլոկ՝ – «Ծառուկյանն» ու «Ելքը»: Ըստ էության, նրանք պետք է ընդդիմություն կազմեն ազգայնական թևին: Եվ թեև օլիգարխ Գագիկ Ծառուկյանի գլխավորած «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունն իրեն որպես ընդդիմություն է ներկայացնում, դրան քչերն են հավատում: Դեռևս նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ, երբ ընտրողները փորձեցին քննադատել Սերժ Սարգսյանին և իշխանություններին, Գագիկ Ծառուկյանը կոչ արեց «չքաղաքականացնել»:
Նա իր գաղափարախոսությունը կառուցում է «բարի օլիգարխի» իմիջի վրա և, ինչպես վերլուծաբաններն են ասում, «փակեց» բողոքական տրամադրությունները Հայաստանում մանր բարեգործությամբ: Ծառուկյանի բլոկը կարող է «օլիգարխիկ-սոցիալական» բևեռ դառնալ խորհրդարանում, որը կխոչընդոտի երկրում ներկայիս մոնոպոլիստական-օլիգարխիկ համակարգի փլուզմանը:
«Ելք» դաշինքն իրոք բոլոր շանսերն ունի ժողովրդավարական ընդդիմություն դառնալու: Այդ բլոկում են բազմաթիվ քաղաքացիական ակտիվիստներ, որոնք նախորդ տարիներին ժողովրդավարության համար պայքարում էին փողոցներում: Սակայն նրանք խորհրդարանում ընդամենը 9 պատգամավորով են ներկայացված լինելու:
Հայաստանում խորհրդարանական ընտրություններին քվեարկության նախնական արդյունքներով՝ ՀՀ ԱԺ նոր կազմի 101 մանդատից 55-ը բաժին կընկնեն Հայաստանի հանրապետական կուսակցությանը, 30-ը՝ «Ծառուկյան դաշինքին», 9-ը՝ «Ելք» դաշինքին, 7-ը՝ «Դաշնակցությանը»: ՀՀԿ-ն խորհրդարանում ստանում է անհրաժեշտ քանակությամբ մանդատներ, կայուն մեծամասնություն է կազմում և առանց որևէ ուժի հետ կոալիցիա կազմելու կարող է կառավարություն ձևավորել:
Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը չի փոխվի
Հայաստանը ԵԱՏՄ և ՀԱՊԿ ռուսամետ բլոկերի անդամ է, չնայած որ բառացիորեն ընտրություններից առաջ Եվրամիության հետ նոր շրջանակային համաձայնագիր է նախաստորագրել: Քվեարկության օրվանից դեռևս շատ շուտ Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպան Իվան Վոլինկինը հայտարարել էր, որ ուժերի ցանկացած հարաբերակցության դեպքում Հայաստանի արտաքին քաղաքական ուղղվածությունը չի փոխվելու:
Փաստացի նա իրավացի էր: «Ազատ դեմոկրատները»՝ միակ կուսակցությունը, որը ԵԱՏՄ-ից և ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու, ԵՄ և ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցություն ձևավորելու կողմնակից էր, հազիվ 2% է հավաքել: Եվ, չնայած որ «Ելքի» ծրագրում առաջարկ կա վերանայելու ԵԱՏՄ անդամակցությունն ու ավելի սերտ հարաբերություններ սկսելու ԵՄ հետ, փորձագետները կարծում են, որ բլոկը չի պնդի այդ թեզը և ավելի շատ ներքին հարցերով կզբաղվի:
Արտաքին քաղաքական ուղղվածությունն ընդհանրապես տարածված թեմա չէր նախընտրական քարոզարշավում, և գրեթե ոչ ոք կասկածի տակ չէր դնում Ռուսաստանի հետ սերտ հարաբերությունները՝ ԵՄ և ԱՄՆ հետ համագործակցություն իրականացնելու հետ մեկտեղ: Ի դեպ, նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Սերժ Սարգսյանն այցելեց Բրյուսել, հանդիպեց ՆԱՏՕ-ի ղեկավարությանն ու գլխավոր քարտուղարին հրավիրեց Հայաստան:
Հետընտրական ցույցեր չեն լինի
Նախընտրական քարոզարշավը բավականին հանգիստ էր անցնում, եթե չհաշվենք մի քանի միջադեպեր: Դրանք հիմնականում կապված էին «Օհանյան-Րաֆֆի-Օսկանյան» բլոկի հետ, որի անդամ էին երկու նախկին նախարար՝ արտաքին գործերի և պաշտպանության: Բլոկն իրեն ներկայացնում էր որպես մի ուժ, որը ձգտում է իշխանափոխություն անել՝ դեռևս ընտրությունների միջոցով: Սակայն բլոկի անդամներն ակնարկում էին, որ եթե իշխանության կուսակցությունը կրկին վերարտադրվի, նրանք մարդկանց փողոց դուրս կբերեն:
ՕՐՕ դաշինքը բացահայտ կողմ էր արտահայտվում «Սասնա ծռեր» ապստամբ խմբավորման գործողություններին, որը 2016թ-ի հուլիսին երկու շաբաթ Երևանում վերահսկողության տակ էր պահում ոստիկանության ՊՊԾ գունդը:
Բացի այդ, քվեարկությունից մի քանի օր առաջ ձերբակալվեց Ղարաբաղի պաշտպանության նախկին նախարար Սամվել Բաբայանը, որին ՕՐՕ-ի գաղափարական հայր և համակարգող էին անվանում: Բաբայանին մեղադրում են մաքսանենգ ճանապարհով «Իգլա» տեսակի զենիթա-հրթիռային համալիր Հայաստան ներկրելու համար: Որոշ ԶԼՄ-ներ գրում էին, որ ինչ-որ մեկը փորձել է Սերժ Սարգսյանի ինքնաթիռը խոցել:
Սամվել Բաբայանին կալանավորելուց հետո Հայաստանում բողոքի տրամադրություններ չառաջացան, և պարզ դարձավ, որ ընտրություններից հետո ժողովուրդը հազիվ թե փողոց դուրս գա:
Ընտրությունների հաջորդ օրը խորհրդարան չանցած կուսակցությունները հայտարարություններով հանդես եկան, որոնցում խոսվում էր ընտրությունների թերությունների և անարդար լինելու մասին, սակայն ոչ ոք մտադրություն չհայտնեց մարդկանց փողոց դուրս բերելու մասին:
Ավելին՝ ընդդիմությունը մեղադրեց ժողովրդին, ասելով, թե մարդիկ վաճառեցին իրենց ձայները և չեն մտածում ապագային մասին:
Խորհրդարան չմտած քաղաքական ուժերի հայտարարությունները
«Օհանյան-Րաֆֆի-Օսկանյան» բլոկ.
«Սա ոչ թե ընտրություն էր, այլ ձայների առևտուր և իշխանությունների կողմից կազմակերպված համակարգային կեղծարարություն: Ընտրությունների արդյունքները չեն արտացոլում մեր հասարակության իրական տրամադրությունները, չեն արտահայտում ժողովրդի շահերը: Այսպիսով, մենք կրկին ունեցանք ապօրինի ճանապարհով ձևավորված ո՛չ լեգիտիմ իշխանություն, ինչի արդյունքում է՛լ ավելի խորացավ քաղաքական մենաշնորհը: Համոզված ենք, որ այս մղձավանջը երկար չի կարող շարունակվել: Փոփոխություններն անխուսափելի են և մենք լինելու ենք այդ փոփոխություններին տանող գործընթացների առաջին շարքերում»:
Հայաստանի առաջին նախագահ, «Կոնգրես-ՀԺԿ» բլոկի առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյան.
«Սահմաններին զոհվող յուրաքանչյուր զինվորի արյունը այսուհետև նստելու է Խորհրդարանում ներկայացված քաղաքական ուժերի խղճին։ Եթե նրանք ի զորու են այդ աղետը կանխել Ղարաբաղի գոյության պահպանման և ոչ մի թիզ հող չզիջելու ճանապարհով, մենք միայն երախտապարտ կլինենք նրանց»:
«Հայկական վերածնունդ» կուսակցություն.
«Ապրիլի 2-ի ընտրությունները ցույց տվեցին վարչական ռեսուրսի լայնածավալ օգտագործումը, թաղային հեղինակությունների և օլիգարխիկ խմբավորումների ակտիվ ներգրավումը ընտրական գործընթացում: Կուսակցությունը հայտարարում է, որ չի վիճարկելու ընտրությունների արդյունքները, չի մասնակցելու որևիցե հետընտրական հանրային միջոցատումների և հանրահավաքների»:
Ընտրություններն ակտիվորեն քննարկվում էին սոցցանցերում: Ահա բանավեճերի առավել տարածված թեմաները:
Թրենդ առաջին. ժողովուրդը ստացավ այն խորհրդարանը, որին արժանի է
«Ինչպե՞ս կարելի էր ընտրել նրանց, ովքեր բազմիցս ապացուցել են. ժողովուրդը նրանց համար ոչ մեկ է և ոչ մի բան է: Նրանք իրենց խնդիրներն են լուծում: Ա՜խ, որքան ցավալի է լինելու ձեզ համար հիասթափվելը, և դա շատ շուտով է լինելու»:
«Հեղափոխությունը հետաձգվում է, բոլոր ընտրությունները նույնն են, և ոչ մի ընտրություն չկա»:
Թրենդ երկրորդ. ընտրողները ոչինչ չէին որոշում
«Կարծում եմ՝ շուտով խոսակցություններ են սկսվելու այն մասին, որ իրենց ձայնը վաճառած քաղաքացիներն արժանի են հենց այսպիսի իշխանության: Դրանք դատարկ խոսակցություններ են. նրանք պարզապես ուզում են մեղքը գցել մարդկանց վրա, չնայած որ կեղծարարության հեղինակները բացառապես իշխանություններն էին և նրանց ազդեցության տակ գտնվող «քաղաքական» ոջիլները»:
Թրենդ երրորդ. ընտրություն չկար
«Հեգնանք, վրդովմունք. ժողովուրդն ընտրեց ՀՀԿ-ին: Այո, ինչ-որ մեկին բակի տղաներն էին խնդրել: Ինչ-որ մեկը փոփոխություններ չի սիրում, անգամ վախենում է: Ինչ-որ մեկը փող է վերցրել և այնքան ազնիվ է եղել, որ իր ձայնը տվել է նրան, ումից փող է վերցրել: Իրականում շատ բան հասկանալի է: Ես չէի հասկանա ժողովրդին, եթե նա ընտրեր «Հայկական վերածնունդին» կամ ՕՐՕ-ին: Այ դա անհասկանալի կլիներ»:
«Այս ընտրությունների արդյունքում ոչ թե իշխանափոխություն եղավ, այլ ընդդիմափոխություն, ավելի ճիշտ փոխվեց ընդդիմադիր ուժերի կազմը: Իսկ ընտրված ընդդիմությունը դեռ պետք է ապացուցի, որ այն ընդդիմություն է»:
