Հայաստան․ «արժեքների» համար պայքարողները չեն խանգարի պաշտպանել երեխաներին

Հայաստանը վավերացրել է «Սեռական շահագործումից և սեռական բնույթի բռնություններից երեխաների պաշտպանության մասին» Եվրոպական կոնվենցիան, և դա տեղի է ունեցել ակտիվիստների բողոքի ֆոնին, որոնք կարծում են, որ երկրում առանց այդ էլ երեխաների չեն բռնաբարում։

Հայաստանի իշխանությունները հույս ունեն, որ կոնվենցիան ադեկվատ պատիժ կապահովի հանցագործների համար, որոնք կոպտորեն խախտել են երեխաների իրավունքները։ Հայկական օրենսդրությունն այս ոլորտում լղոզված ձևակերպումներ է պարունակում, որոնք թույլ են տալիս «մանկապիղծներին խուսափել պատասխանատվությունից», ասում է Հայաստանի արդարադատության փոխնախարար Քրիստինե Գրիգորյանը։

Օրենքի նման ձևակերպումներից մեկը հիշատակել է իշխող «Իմ քայլը» կուսակցության պատգամավոր Մարիա Կարապետյանը։ Կոնվենցիայի վավերացման օգտին քվեարկությունից առաջ ելույթ ունենալիս նա նշել է, որ անչափահասի հետ սեռական կապի համար պատիժ նախատեսված է միայն այն դեպքում, եթե անչափահասի «16 տարեկանն ակնհայտորեն չի լրացել»։

«Դա հնարավորություն է տալիս խուսափել պատասխանատվությունից՝ ասելով, որ երեխան մեծ էր երևում՝ 16 տարեկանից բարձր։ Այժմ հաշվի չի առնվելու այդ արդարացումը», — պարզաբանել է Կարապետյանը։

Ի՞նչ է դա նշանակում Հայաստանի համար

Վավերացումը մասնավորապես նշանակում է, որ Հայաստանը քրեական պատասխանատվություն է սահմանում երեխաների դեմ սեռական հանցագործությունների համար։ Այստեղ ենթադրվում է, օրինակ, մանկական մարմնավաճառությունն ու մանկական պոռնկագրական նյութերի ստեղծումը։ Պլանավորվում է նաև, որ կոնվենցիան ընդունելուց հետո երկրում հավաքագրվելու է երեխաների դեմ սեռական հանցանք գործածների ԴՆԹները։

• Տաբուն խախտված է․ Հայաստանում բացահայտ սկսել են խոսել սեռական բռնության մասին
• Բուլինգը Վրաստանի դպրոցներում․ երբ չի կարելի ուրիշների նման չլինել 

Բացի այդ, կփոխվի նաև «բռնի սեռական կապի» սահմանումը․ բռնություն կհամարվի անչափահասի հետ ցանկացած սեռական ակտ, եթե չեն եղել նրա համաձայնության ակնհայտ հատկանիշներ։ Այս ձևակերպման կարևորությունն ընդգծել է պատգամավոր Մարիա Կարապետյանը։ Այժմ Հայաստանում զոհերի համար շատ դժվար է որևէ բան ապացուցել․ օրինակ՝ եթե մարմնի վրա բռնության հետքեր չկան, ասել է նա իր ելույթում։

Ո՞վ է բողոքում և ինչո՞ւ

Հենց խորհրդարանում քվեարկության ժամանակ դրա պատերից այն կողմ բողոքի ակցիա էր անցկացվում, որը կազմակերպվել էր «Կամք» շարժման ակտիվիստների կողմից։ Այդ շարժման նպատակը Հայաստանի ավանդական արժեքների պաշտպանությունն է։ Ակցիան բազմամարդ չէր, սակայն այն չնկատել հնարավոր չէր․ մասնակիցները խորհրդարանի մոտ էին հավաքվել առավոտից և նիստին գնացող պատգամավորներին դիմավորում էին «ամոթ» վանկարկումներով։ Հաջորդ օրը Հայաստանի դատախազությունը հաղորդել էր ցուցարարներից մեկի ձերբակալման մասին։

Մեկ այլ ցուցարար՝ Միքայել Մարգարյանը, «Կավկազսկի ուզելի» թղթակցին ասել էր, որ կոնվենցիան կարիք չկա վավերացնել, քանի որ Հայաստանում երեխաներն առանց դրա էլ երբեք սեռական բռնության չեն ենթարկվել․

«Իշխանություններն ուզում են մեզ ներշնչել, որ Հայաստանում երեխաների նկատմամբ սեռական բռնությունը տարածված երևույթ է։ Մենք մեր օրենքներն ունենք, հետևեք այդ օրենքներին», — նշել էր Մարգարյանը։

Սա առաջին ցույցը չէ Հայաստանում, որը կապված է մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում կարևոր միջազգային համաձայնագրերի հետ։ Օրինակ՝ անցյալ տարվա վերջին «Կամք» շարժումն ու պահպանողական միավորումների այլ ներկայացուցիչներ ակտիվորեն բողոքում էին «Կանանց նկատմամբ բռնության և և ընտանեկան բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին» Եվրախորհրդի կոնվենցիայի (այն ավելի հայտնի է որպես Ստամբուլյան կոնվենցիա) վավերացման դեմ։

Իսկ իրականում ի՞նչ է կատարվում

2017–2019 թթ–ին Հայաստանի քննչական կոմիտեն հետաքննել էր շուրջ 260 գործ, որոնք կապված են անչափահասների նկատմամբ սեռական բնույթի իրավախախտումների հետ, հաղորդել է արդարադատության փոխնախարար Քրիստինե Գրիգորյանը։

«Կանանց նկատմամբ բռնության դեմ կոալիցիա» հասարակական կազմակերպության տվյալներով՝ Հայաստանում սեռական բռնության զոհերի մեծ մասը երեխաներ են։ 2016 թ–ին սեռական բռնության զոհ ճանաչված 160 անձանցից 115–ը 5-17 տարեկան երեխաներ էին։ 2017 թ–ին տուժած է ճանաչվել 164 մարդ, նրանցից 113–ը երեխաներ էին։

Սեռական բռնությունը, և ոչ միայն երեխաների նկատմամբ, երկար ժամանակ արգելված թեմա էր Հայաստանում։ Այն առաջին անգամ լայն քննարկման է դրվել սոցցանցերում միայն անցյալ տարի։ Գլոբալ metoo–ի տեղական անալոգը #բռնության_ձայնը արշավն էր, որը Ֆեյսբուքում նախաձեռնել էր լրագրող Լյուսի Քոչարյանը։ Նրա հավաքած պատմությունները  (դրանց մի մասը երեխաների էր վերաբերում, որոնք բռնաբարվել էին մոտ ազգականների կողմից) շատերին սարսափելի հորինվածքներ էին թվում, հաճախ էր մեղադրանք հնչում զոհերի հասցեին, որոնք հանդգնել են պատմել վերապրածի մասին։

Բռնութան զոհերի նկատմամբ հասարակության հենց այսպիսի վերաբերմունքի պատճառով նրանց մեծ մասը նախընտրում է լուռ տառապել և օգնության չի դիմում, իսկ հանցագործություններն անպատիժ են մնում, նշել էր հոգեբան Անուշ Ալեքսանյանը JAMnews–ին տված հարցազրույցում։

«Հասարակությունում բռնության ենթարկված անձանց նկատմամբ ճիշտ վերաբերմունք չկա, աջակցություն չկա։ Այդ պատճառով էլ նրանք պարզապես նախընտրում են լռել կամ խոսել անանունության պայմանով։ Մեզ մոտ նման թեմաների քննարկման մշակույթ էլ չկա», — ասել էր հոգեբանը։