«Էներգակիրների մասով լուրջ պոտենցիալ կա»․ փորձագետը՝ ՀՀ-Իրան տնտեսական կապերի մասին
Հայ-իրանական տնտեսական կապեր
Երևանում նախօրեին բացվել է իրանական ամենախոշոր միջազգային առևտրի կենտրոնը։ Բացմանը ներկա են եղել Իրանի արդյունաբերության, հանքերի և առևտրի նախարար Սեյյեդ Մոհամմադ Աթաբաքը, Հայաստանի Էկոնոմիկայի նախարար Գևորգ Պապոյանը։ Վերջինս հույս է հայտնել, որ առաջիկայում Թեհրանում կբացվի հայկական առևտրի կենտրոն։
Հայ և իրանցի պաշտոնյաները հիշեցրել են՝ ՀՀ և Իրանի ղեկավարները սահմանել են 3 միլիարդ դոլարի ապրանքաշրջանառության շեմ, ուստի «պետք է բոլոր ջանքերը գործադրել այդ նպատակն իրագործելու համար»։
Հայաստանի վիճակագրական կոմիտեի տվյալների համաձայն՝ 2023 թ․-ին Հայաստանի և Իրանի միջև առևտրաշրջանառությունը կազմել է մոտ 700 միլիոն դոլար, որից արտահանումը՝ մոտ 100 մլն դոլար, ներմուծումը՝ 600 մլն դոլար։ ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարար Գևորգ Պապոյանի գնահատմամբ՝ առևտրի զգալի մասը բաժին է ընկնում գյուղատնտեսությանը, արդյունաբերական արտադրանքին, սննդի արդյունաբերությանը։
Պապոյանը հայ-իրանական տնտեսական կապերին անդրադարձել է նաև Երևանում կազմակերպված ԵԱՏՄ երրորդ համաժողովի պանելային քննարկման ժամանակ։ Ապրանքաշրջանառությունը 3 միլիարդի հասցնելն անվանել է «շատ հավակնոտ նպատակ»։ Ընդգծել է, որ այն իրագործելու համար պետք է «ավելացնել ապրանքների տեսականին, բարելավել լոգիստիկ ենթակառուցվածքը»։
Տնտեսագետ Արմեն Քթոյանի դիտարկմամբ՝ Հայաստանն Իրանի համար կարևոր շուկա է, իսկ իրանական ապրանքները մրցունակ են հայաստանյան շուկայում։ Ասում է՝ կա դեռևս ամբողջությամբ չիրացված, լուրջ պոտենցիալ, մասնավորապես՝ էներգակիրների մասով։ Նրա փոխանցմամբ՝ «Գազ՝ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» ծրագրով սահմանված պայմանագրային սահմանափակումներ կան, սակայն իրանական գազը կարող է զգալի դերակատարում ունենալ ՀՀ շուկայում։
«Իրանը հսկայական պաշարներ ունի, իրացման շուկաները սահմանափակ են։ Հետևաբար, հայաստանյան ուղղությունը կարող է հնարավոր հեռանկարային ելքերից մեկը լինել։ Այսօր մեր գազի սպառման մեկ վեցերորդն է ապահովում Իրանը, ընդ որում՝ այդ մասը հիմնականում էլեկտրաէներգիա արտադրող, գեներացնող հզորություններին գազի մատակարարմամբ է տեղի ունենում։ Մինչդեռ նույն խողովակաշարը, որը կապում է Իրանը ՀՀ-ին, հինգ անգամ ավելի մեծ թողունակություն ունի, և կարելի է ավելի մեծ ծավալների մասին խոսել»,- JAMnews-ին տված հարցազրույցում շեշտել է Քթոյանը։
«ՀՀ-ն դիտարկում ենք որպես եվրասիական շուկաներ մուտք գործելու դարպաս»
Իրանի արդյունաբերության, հանքերի և առևտրի նախարար Սեյյեդ Մոհամմադ Աթաբաքի կարծիքով՝ ՀՀ-ում իրանական առևտրի կենտրոնի բացումը կարող է նոր էջ բացել երկու երկրների հարաբերություններում և նոր մեկնարկ լինել տնտեսական փոխգործակցությունն ավելի զարգացնելու համար։ Վստահեցրել է՝ Իրանի կառավարության առաջնահերթություններից է առևտրի և տնտեսական հարաբերությունների զարգացումը հարևան երկրների, այդ թվում՝ Հայաստանի հետ։
«Իրանի և Հայաստանի միջև քաղաքական և տնտեսական լավ հարաբերությունները մեզ համար ստեղծում են հրաշալի հնարավորություններ, որպեսզի Հայաստանը դիտարկվի որպես դարպաս՝ եվրասիական տնտեսական շուկաներ մուտք գործելու համար»,- շեշտել է իրանցի պաշտոնյան։
Աթաբաքն ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ ամբողջ աշխարհի մասշտաբով ամենամեծ իրանական առևտրի կենտրոնը բացվել է հենց Հայաստանում։ Դա, ըստ նրա, վկայում է Թեհրանի և Երևանի լավ հարաբերությունների մասին։
«Իրանն իր բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերությամբ և գիտելիքահեն արտադրանքով, տրանսպորտային, այդ թվում՝ ծովային ու երկաթուղային փոխադրումների հասանելիությամբ, աշխարհագրական դիրքով կարող է իր նպաստը բերել Հայաստանի տնտեսության զարգացմանը»,- նկատել է նա։
Հիշատակել է նաև առկա խնդիրները՝ ճանապարհային սակագներ, մաքսատուրքեր, համոզմունք հայտնել, որ կողմերի ջանքերի շնորհիվ հնարավոր կլինի հաղթահարել դրանք։
«Հայաստանը պատրաստ է տարանցիկ օղակ դառնալ ԵԱՏՄ-ի և Իրանի միջև»
Էկոնոմիկայի նախարար Գևորգ Պապոյանի փոխանցմամբ՝ Հայաստանը ԵԱՏՄ անդամ միակ երկիրն է, որը ցամաքային սահման ունի Իրանի հետ.
«Այս աշխարհագրական և ռազմավարական առավելությունը թույլ է տալիս Հայաստանին առանցքային դեր խաղալ ոչ միայն Իրանի հետ երկկողմ հարաբերություններում,այլև ապահովել Իրանի և ԵԱՏՄ երկրների տնտեսական ինտեգրումը»։
ԵԱՏՄ-ն տնտեսական ինտեգրման միջազգային կազմակերպություն է։ Այն ենթադրում է իր անդամ երկրների աշխատուժի, ապրանքի, ծառայությունների և կապիտալի ազատ տեղաշարժ։ Միությանը Ռուսաստանի հովանու տակ անդամակցում են Բելառուսը, Ղազախստանն ու Ղրղզստանը։ 2015 թ-ի հունվարի 2-ից ուժի մեջ է մտել համաձայնագիրը, ըստ որի Հայաստանը դարձել է ԵԱՏՄ լիիրավ անդամ։
Շեշտում է՝ այսօրվա պայմաններում, երբ գլոբալ առևտուրը բախվում է բազմաթիվ խնդիրների՝ աշխարհաքաղաքական լարումներից մինչև լոգիստիկ խափանումներ, Հայաստանը կարող է դառնալ եզակի կենտրոն՝ նպաստելով եվրասիական տարածքում կապերի խորացմանը։ Պապոյանի դիտարկմամբ՝ Իրանի և ԵԱՏՄ-ի միջև ազատ առևտրի մասին համաձայնագրի ստորագրումը կարևոր իրադարձություն էր, որը Երևանին հնարավորություն է տալիս ընդլայնել մի շարք ապրանքների արտահանումը, ինչպիսիք են հանքային ջուրը, շոկոլադը, մեղրը և այլն:
Ըստ նրա՝ Իրանի հետ տնտեսական հարաբերությունների զարգացումը Հայաստանի տնտեսական քաղաքականության անբաժանելի մասն է, որի նպատակն է «բարելավել և ամրապնդել Հայաստանի միջազգային դիրքը»։
Կարծում է՝ հայ-իրանական առևտրատնտեսական կապերի խորացումը կնպաստի ոչ միայն երկու երկրների, այլև տարածաշրջանի երկրների կայուն զարգացմանը:
«Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնության շրջանակներում մեր երկիրը պատրաստ է դառնալ առանցքային տարանցիկ օղակ Եվրասիական միության և Իրանի, ինչպես նաև Արևմուտքի և Արևելքի միջև»,- հայտարարել է նա ԵԱՏՄ երրորդ համաժողովի ժամանակ։
«Աջակցում ենք Չաբահար նավահանգստում ՀՀ գործունեությանը»
Նախարար Պապոյանի խոսքով՝ «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծի շրջանակներում Երևանը նպատակ ունի Հնդկական օվկիանոսը արագ և հուսալի կերպով կապել Սև ծովի հետ:
«Այս ռազմավարության կարևոր տարրերից մեկը կլինի Հայաստանի ներկայացուցչության բացումը իրանական Չաբահար նավահանգստում։ Դա կամրապնդի մեր առևտրային կապերը ոչ միայն Իրանի, այլև Հնդկաստանի հետ: ՀՀ տարածքով երթուղին կենսական նշանակություն կունենա ոչ միայն Հայաստանի, այլև Հնդկաստանի համար, որը ձգտում է դիվերսիֆիկացնել իր հոսքերը, մատակարարումները»,- պարզաբանել է նա։
Ասում է՝ Հնդկաստանի Մումբայ նավահանգստից բեռը կտեղափոխվի Չաբահար նավահանգիստ, այնուհետև Հայաստանի տարածքով Վրաստանի նավահանգիստներ, որտեղից էլ՝ Հունաստան, Բուլղարիա, Ռումինիա և ԵՄ այլ երկրներ։
«Նման երթուղին թույլ կտա 25 տոկոսով նվազեցնել լոգիստիկ ծախսերը, ինչպես նաև զգալիորեն կրճատել առաքման ժամկետները՝ 40 օրվա փոխարեն մինչև մոտ 25 օր»,- նկատում է նա։
ԵԱՏՄ երրորդ համաժողովի պանելային քննարկման ժամանակ Իրանի արդյունաբերության, հանքերի և առևտրի նախարարը, իր հերթին, հայտարարել է, որ Թեհրանն այդ հարցում աջակցում է Երևանին։
«Ավելին, ներկայումս Չաբահարի ենթակառուցվածքը արդեն պատրաստ է, և ԵԱՏՄ բոլոր երկրները կկարողանան ներկա գտնվել այդ նավահանգստում»,- նշել է Աթաբաքը։
ՄԵկնաբանություն
Տնտեսագետ Արմեն Քթոյանի խոսքով՝ երկարաժամկետ հեռանկարում հնարավոր է հասնել 3 միլիարդ դոլար շրջանառության, սակայն դա կախված է մի շարք գործոններից։ Մասնավորապես՝
- «արդյո՞ք կավելանա էներգակիրների մասնաբաժինը,
- արդյո՞ք կընդլայնվեն «Գազ՝ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» ծրագրի շրջանակները,
- արդյո՞ք ՀՀ-ն կկարողանա Իրանից ներմուծել ավելի շատ գազ, ինչը համապատասխանում է գազատարի թողունակությանը,
- արդյո՞ք Հայաստանը՝ որպես տրանզիտ երկիր, կկարողանա որոշակի հնարավորություններ օգտագործել, օրինակ՝ Մեղրու ագրոտնտեսական գոտու ընձեռած որոշ չափով արտոնյալ պայմանները կյանքի կոչել»։
Տնտեսագետի գնահատմամբ՝ Իրանի հետ առևտրի լուրջ դիսբալանս կա, ինչը խնդիր է Հայաստանի տնտեսության համար։
Հիշեցրել է ներմուծման և արտահանման ցուցանիշներն ու արձանագրել՝ ներմուծման գերակշռության հետ գործ ունենք։
«Այսինքն՝ հարցը միայն այն չէ, թե որքան ենք ավելացնում ապրանքաշրջանառությունը, այլև այն, թե արդյո՞ք այդ ավելացումը կլինի միայն ներմուծման հաշվին, թե՞ կկարողանանք համաչափ կամ առաջանցիկ ավելացնել նաև արտահանումը, ունենալ ապրանքներ, որոնք իրանական շուկայի համար հետաքրքիր կլինեն»,- նկատել է նա։
Քթոյանի խոսքով՝ իրանական շուկա մուտք գործելը բարդ և երկարատև աշխատանք կպահանջի Երևանից։ Նկատում է՝ նախ պետք է իրականացնել խորքային ուսումնասիրություն և պարզել՝ որ ապրանքները կարող են պահանջված լինել Իրանում, հետո նոր միայն քայլեր ձեռնարկել։
«Պետք է արդիականացնենք տնտեսությունը, մշակող արդյունաբերությունը, բարձրացնենք տնտեսության արդյունավետությունն ու փորձենք նորարարական լուծումներ կիրառել, ինչը թույլ կտա նվազեցնել ապրանքների ինքնարժեքը և դրանք դարձնել ավելի մրցունակ տարածաշրջանային շուկաներում, այդ թվում՝ Իրանում»։
Ընդգծում է՝ առևտրի արդյունավետության վրա ազդում է նաև լոգիստիկան։ Ճանապարհը, որը կապում է Իրանն ու Հայաստանը, ըստ նրա, մեծ թողունակություն չունի, ռելիեֆի առումով բարդ է, եղանակային պայմանների նկատմամբ՝ խոցելի, ինչպես նաև ծախսատար։
Քթոյանի դիտարկմամբ՝ այլընտրանք կարող է լինել Հյուսիս-Հարավ ճանապարհի կառուցումը, ինչը «թույլ կտա մեծացնել ճանապարհի արդյունավետությունը, կրճատել երթուղիները՝ դրանք դարձնելով ավելի անվտանգ, նվազեցնել ծախսերը»։ Հիշեցնում է՝ իրանական կողմը պատրաստակամություն է հայտնել ֆինանսավորել այդ ճանապարհի առանձին հատվածների շինարարությունը։
«Մյուս այլընտրանքը տարածաշրջանային տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակումն է, որն ավելի շատ աշխարհաքաղաքական հարց է։ Դժվար է ասել՝ ինչ լուծում կստանա և ինչ եղանակով»,- նշել է տնտեսագետը։
Ըստ Քթոյանի՝ ՀՀ-ն կարող է միջնորդ օղակ լինել Իրանի և ԵԱՏՄ երկրների միջև, սակայն կա լրջագույն խնդիր՝ ՌԴ հետ ցամաքային սահմանի բացակայությունը․
«Այս տեսանկյունից Իրանի կապը ԵԱՏՄ կամ Ռուսաստանի հետ ուղղակիորեն Կասպից ծովով կամ Միջին Ասիայի պետությունների տարածքով կարող է լոգիստիկ տեսանկյունից ավելի նպաստավոր լինել»։
Անդրադառնալով իրանական Չաբահար նավահանգստում ՀՀ հնարավոր ներկայացվածությանը՝ նշել է, որ դա հնարավորություն կտա ավելի արագ հասնել Պարսից ծոց, մաքսային ձևակերպումների մասով կիրառել այնպիսի ընթացակարգեր, որոնք թույլ կտան տեխնիկական բարդությունները հասցնել նվազագույնի։
«Լոգիստիկ կապուղի է, որը թույլ է տալիս էականորեն կրճատել կազմակերպչական, ժամանակային ծախսերը։ Որոշակի պոտենցիալ կա դրանում։ Բայց էլի այստեղ թույլ օղակը մեզ մոտ մնում են Սյունիքի ճանապարհները, դրանց թողունակությունը, ռելիեֆը»,- ամփոփել է փորձագետը։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայ-իրանական տնտեսական կապեր
