Կտրուկ քննադատության ֆոնին․ ՀԱՊԿ ռազմական դաշինքի գլխավոր քարտուղարը Հայաստանում
Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասը երկօրյա այցով Հայաստանում էր։ Հայաստանն անդամակցում է այս ռազմական դաշինքին, որը գործում է Ռուսաստանի հովանու ներքո։ Իսկ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի այցը տեղի ունեցավ հայ-ադրբեջանական սահմանին մայիսից սրված իրավիճակի ֆոնին։
Հայաստանում Զասի այցից առանձնապես սպասելիքներ չկային, ավելին՝ այն ուշացած համարեցին, քանի որ գլխավոր քարտուղարին սպասում էին դեռ մայիսին, երբ ադրբեջանական ԶՈւ-ն հատել էր հայ-ադրբեջանական սահմանն ու մի քանի կիլոմետրով խորացել Հայաստանի տարածքում։ Ընդ որում, Բաքուն հայտարարում է, որ սահմանը չի խախտել և այդ հողերն իրենն են։
Այս սրված իրավիճակում Հայաստանը դիմել էր ռազմական դաշինքին, որի անդամ է հանդիսանում, որպեսզի այն օգնություն ցուցաբերի, և այդ առթիվ խորհրդակցություններ էր սկսել։ Մինչ այս՝ նման բան չէր եղել։
ՀԱՊԿ-ը տարածաշրջանային միջազգային կառույց է։ Այն ստեղծվել է 1992 թ-ին՝ ԽՍՀՄ փլուզումից անմիջապես հետո։ Դրա վեց անդամներն են Ռուսաստանը, Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանն ու Տաջիկստանը։
Սակայն ռազմական դաշինքի արձագանքը հնչեց պաշտոնական Երևանի դիմումից մեկուկես ամիս անց։ Ընդ որում, ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարն այն ժամանակ հայտարարեց, որ իրավիճակի սրացումը «սահմանային միջադեպ է» և չի համապատասխանում կազմակերպության կանոնադրության դրույթներին։
- Քամել առավելագույնը․ ինչո՞ւ են ադրբեջանցի զինվորականները ներխուժել Հայաստանի տարածք
- Հայաստանը հույսեր չի կապում Ադրբեջանի հետ կոնֆլիկտին Ռուսաստնի ներգրավման հետ
- Ինչո՞ւ են կրկին մարտեր տեղի ունենում հայ-ադրբեջանական սահմանին։ Պատասխաններ Երևանից
- Ի՞նչ է Ադրբեջանին խոստանում անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին։ Մեկնաբանություն Բաքվից
Պաշտոնական մասը
Երևանում Զասը հանդիպել է երկրի բարձրագույն քաղաքական և ռազմական ղեկավարության հետ, ինչպես նաև այցելել է Հայաստանի Արարատի մարզի զորամասերից մեկը։
ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը հայտարարել է, որ հայ-ադրբեջանական սահմանային կոնֆլիտի քաղաքական կարգավորման հնարավորությունները սպառված չեն, և աշխատանքն անհրաժեշտ է շարունակել Ռուսաստան-Հայաստան-Ադրբեջան ձևաչափով։
Հայաստանի վարչապետի հետ հանդիպմանը Զասը հայտարարել է, որ ՀԱՊԿ-ն ուշադիր հետևում է հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակին և «անհանգստացած է զինված միջադեպերի հաճախակիությամբ և աշխարհագրության ընդլայնմամբ»։
Գլխավոր քարտուղարն ընդգծել է նաև, որ անդամ պետությունների ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության ապահովումը ՀԱՊԿ-ի առանցքային առաջնահերթություններից մեկն է։
«Մեր համբերությունն անսահման չէ»
Օգոստոսի 9-ին՝ իր այցի առաջին օրը Ստանիսլավ Զասը հանդիպել է Հայաստանի պաշտպանության նախարարի հետ։ Արշակ Կարապետյանը հայկական կողմի անթաքույց դժգոհությունն է հայտնել Ստանիսլավ Զասի գլխավորած կառույցի դիրքորոշման վերաբերյալ․
«Մենք Ձեր այցին սպասում էինք դեռ մայիս ամսին: Հայաստանի համար այդ պահին բավական լարված ժամանակահատված էր, բայց, ցավոք սրտի, Ձեր այցը տեղի չունեցավ»։
Արշակ Կարապետյանն ափսոսանք է հայտնել, որ ՀԱՊԿ-ում առկա որոշումների կայացման մեխանիզմները չեն համապատասխանում օպերատիվ իրադրության զարգացման ներկայիս պահանջներին: Նա ներկայացրել է նաև Հայաստանի դիրքորոշումը սահմանային կոնֆլիկտի լուծման վերաբերյալ․
«Մենք, իհարկե, ձգտում ենք խաղաղ ճանապարհով լուծել այս խնդիրը՝ ի ցույց դնելով մեր խաղաղասիրությունը: Միևնույն ժանանակ, մեր համբերությունը նույնպես անսպառ չէ, և մեր սահմաններին ստեղծված իրադրության խաղաղ հանգուցալուծման բացակայության պարագայում մենք մեզ իրավունք ենք վերապահում խնդիրը լուծել ուժի կիրառմամբ»:
Հանդիպման ավարտին Հայաստանի պաշտպանության նախարարը ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարին առաջարկել է այցելել հանրապետության զորամասերից մեկն, իսկ ինքը Մոսկվա է մեկնել Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուի հրավերով։
«Սահմանային միջադեպերը սպառնալիք են Հայաստանի անվտանգությանը»
Հայ լրագրողները Զասին հարցրել են, թե ինչ առաջարկներ է ՀԱՊԿ-ը մշակել՝ հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակը կարգավորելու համար, և ինչու ՀԱՊԿ-ը հստակ գնահատական չի տալիս այստեղ կատարվող միջադեպերին։ Գլխավոր քարտուղարը պատասխանել է, որ իրավիճակը «ՀԱՊԿ տեսադաշտում է»․
«Մենք համակարգված մշտադիտարկում ենք անցկացնում, այդ թվում՝ Հայաստանի պետական կառույցների օգնությամբ։ Իհարկե, մենք կարծում ենք, որ միջադեպերը հայ-ադրբեջանական սահմանին, որոնց մասին խոսում եք, սպառնալիք են Կովկասյան տարաշրջանի և, իհարկե, Հայաստանի՝ ՀԱՊԿ անդամի համար։ Ինչ վերաբերում է խնդրի լուծման ճանապարհներին, ապա կարծում ենք, որ այս իրավիճակի քաղաքական լուծման հնարավորությունները սպառված չեն, ըստ էության, դա լավագույն տարբերակը կլիներ բոլորի համար։
Բացի այդ, [սահմանային սրացումը] դժվարացնում է անկյունաքարային պայմանավորվածությունների կատարումը, որոնք ձեռք են բերվել Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի առաջնորդների միջև Ղարաբաղյան հակամարտության դադարեցման և տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման առնչությամբ։ Մենք ակնկալում ենք, որ բոլոր կողմերը սա կհասկանան և քայլեր կձեռնարկեն իրենց տարաձայնությունները քաղաքական միջոցներով լուծելու համար»։
Փորձագետների կարծիքները
Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը կարծում է, որ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի այցը Հայաստան զգալի փոփոխություններ չի մտցնի կազմակերպության դիրքորոշման մեջ․
«Այս փոփոխություններն այն հարցերը չեն, որոնք քննարկվում են ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի մակարդակում։ Ինչպես հասկանում ենք, ՀԱՊԿ դիրքորոշումը պայմանավորված է անդամ պետությունների քաղաքական դիրքորոշումներով, և այդ քաղաքական դիրքորոշումներն Ադրբեջանի նկատմամբ մեզ բոլորիս վաղուց հայտնի են և տեսանելի։ Այդ պատճառով էլ կարծում եմ, որ այցը հիմնականում աշխատանքային նշանակություն ունի։ Հնարավոր է, որ արտահայտված տրամադրությունները կարող են ինչ-որ իմաստով փոխել ընդհանուր մթնոլորտն ու ՀԱՊԿ վարքի մասին ընդհանուր տպավորությունը»։
Քաղաքագետ Գարեգին Պետրոսյանը մեկնաբանել է Զասի հայտարարությունն այն մասին, որ հայ-ադրբեջանական սահմանային կոնֆլիկտի քաղաքական կարգավորման հնարավորությունները սպառված չեն․
«Զասի հայտարարությունը պայմանավորված է [Հայաստանի և Ադրբեջանի] սահմանների անորոշության փաստով։ Այս առումով ՀԱՊԿ-ի հետաքրքրությունների տիրույթը կոնֆլիկտի թեժացում թույլ չտալն է։ Սակայն կառույցն այս առումով առանձնապես մեծ գործիքակազմ չունի։ Ակնհայտ է, որ մեր ակնկալիքները կարող են լինել բացառապես Ռուսաստանից»։
ՀԱՊԿ-ը՝ որպես կառույց, որոշակի թերություններ ունի, և մինչ այս՝ կազմակերպությունն իրեն որևէ հակամարտությունում չի դրսևորել՝ ի տարբերություն Հյուսիսատլանտյան դաշինքի, կարծում է քաղաքագետը․
«Հետևաբար, ՀԱՊԿ-ից որևէ բան ակնկալելն անիրատեսական է»։
