Covid-19. Ինչո՞ւ Հայաստանը պատրաստ չէր կորոնավիրուսի երկրորդ ալիքին
Անցյալ տարվա մարտ ամսից ՝ 10 ամսվա ընթացքում, Հայաստանի առողջապահական համակարգը ավելացրել է կորոնավիրուսով վարակված հիվանդանոցային մահճակալների թիվը՝ հասցնելով 2931-ի:
Առողջապահության նախարարության տրամադրած տեղեկատվության համաձայն` այդ ընթացքում բժշկական օգնություն և սպասարկում է իրականացրել արդեն 29 կազմակերպություն: Ամեն դեպքում կորոնավիրուսի երկրորդ ալիքի ժամանակ` ինչ-որ պահի հոսպիտալացման սպասող մարդկանց թիվը ավելին է եղել, քան համակարգը կարող էր ընդունել: Ամենամեծ խնդիրն էլ եղել է թթվածնի պակասը:
Ոլորտի որոշ մասնագետներ ասում են, որ առողջապահական գերատեսչությունը պարզապես պատրաստ չէր կորոնավիրուսի երկրորդ ալիքին: Իսկ այն, որ չէր լուծվել բժշկական հիմնարկները թթվածնով ապահովելու հարցը, մասնգետները «խայտառակություն» են համարում:
Թվեր և փաստեր
Առաջին ալիքի գագաթնակետից հետո առողջապահական համակարգում իրավիճակը կրկին սրվեց անցյալ տարվա աշնանը: Միանգամից մի քանի գործոններ վիրուսի ավելի մեծ տարածման պատճառ դարձան: Նախ, կրթական հաստատությունները բացվեցին, թեև ոչ բոլորը: Հետո ցրտեց, և սկսվեց վիրուսի տարածման «բարենպաստ» սեզոնը: Իսկ սեպտեմբերի 27-ին սկսվեց ղարաբաղյան պատերազմը:
Հոկտեմբերի 8-ի տվյալների համաձայն` դրական էր իրականացված 3656 հետազոտությունների գրեթե 20 տոկոսը։ Սա այդ ժամանակ վերջին 4 ամիսների «ռեկորդային» ցուցանիշն էր:
Բժշկական կենտրոնների համար համավարակի առաջին ալիքի ընթացքում ամենածանրաբեռնվածը հունիսի 29-ն է եղել. հոսպիտալացված պացիենտների առավելագույն թիվն այդ օրը կազմել է 2161, իսկ տանը սպասողներինը` 21, տեղեկացնում էին առողջապահության նախարարությունից:
«Աստղիկ» ԲԿ բժիշկ-վարակաբան Արմեն Օհանյանը վստահ է` առաջին ալիքի դեպքում կարելի էր խուսափել հոսպիտալացման կարիք ունեցող, սակայն տեղեր չունենալու պատճառով տանը սպասողների խնդրից.
«Չպիտի լիներ նման բան, որ հայտարարվեր, որ շտապ օգնության բրիգադը ուշացավ, հիվանդանոցում տեղ չկար, մարդ մահացավ: Դա կարելի է դիտարկել որպես առողջապահական համակարգի պատրաստվածության անբավարար գնահատական»:
Իր հարցազրույցներից մեկում այդ ժամանակ առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանը հայտարարել է, որ վիրուսի տարածման աշնան պիկին` արդեն երկրորդ ալիքի ընթացքում, եղել է մի պահ, երբ տանը հոսպիտալացման սպասողների թիվը հասել է 900-ի:
Ստացիոնար բուժման ցուցում ունեցող կորոնավիրուսային հիվանդությամբ բոլոր պացիենտների բուժման գործընթացում հատկացված մահճակալների թիվը, առողջապահական գերատեսչությունից տրամադրած տեղեկության համաձայն, հոկտեմբերին ծավալվել է մինչև 2636, դեկտեմբերին` 2931:
«Նախարարությունը, կառավարությունը կարող էր ավելի մեծ ծավալով մահճակալներ նախապատրատել և դա անել ժամանակին և ոչ թե ուշացած, ինչի արդյունքում կկարողանար դիմակայել: Նախարարությունը երկրորդ ալիքի ժամանակ ոչ մի բանի չի դիմակայել, ուղղակի վիրուսն իր բնական հունով ընթացավ, և ժողովուրդը դիմակայեց այնքան, որքանով կարողացավ բուժաշխատողների գերջանքերի շնորհիվ», — պնդում է Արմեն Օհանյանը:
ԱԺ առողջապահության և սոցիալական հարցերի մշտական հանձնաժողովի փորձագետ Դավիթ Մելիք-Նուբարյանն էլ հիշեցնում է` դեռ մարտին էին մասնագետները բարձրաձայնում, որ պետք է մահճակալային ֆոնդն անհապաղ ընդլայնվի, սակայն դա արվեց, երբ իրավիճակը կառավարումից դուրս էր:
Բշկական կենտրոնների մասին
COVID-19 պացիենտների բուժման և սպասարկման գործընթացում համավարակի սկզբնական շրջանում՝ մարտ ամսին, ներգրավված է եղել 1 բժշկական կազմակերպություն` «Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնը», այնուհետև ամբողջությամբ կամ մասնակի ներգրավված են եղել ևս 19 կենտրոններ: Դեկտեմբերի դրությամբ քովիդ-կենտրոնները 29-ն են եղել:
Ինֆոգրաֆիկա 2 (Կորոնավիրուսով հիվանդների բուժմամբ զբաղվող կազմակերպությունների թիվը` ըստ ամիսների)
Երևանի գլխավոր ախտաբան Արմեն Մխիթարյանը գտնում է` պետք էր առաջին փորձից դասեր քաղել և աշնան համար պատրաստ պահել` ընդգրկել բոլոր հնարավոր կենտրոնները: Կարծում է, որ առողջապահության նախարարությունը նախընտրում է` այն գումարները, որ հատկացվում են պետական բյուջեից կորոնավիրուսով վարակվածների բուժման համար, տալ այն կենտրոններին, որոնք գտնվում են իր հսկողության տակ: Որպես օրինակ նշում է «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնը:
«Անթույլատրելի էր, որ այն դառնա քովիդ-կենտրոն, քանի որ համարվում է այն հիվանդանոցը, որը պատերազմական իրավիճակում շատ արագ ձևափոխվում է զինվորական հոսպիտալի, որովհետև ինքը բազմապրոֆիլ հիվանդանոց էր»:
Մխիթարյանը վստահ է` եթե ընդգրկվեին բոլոր կենտրոնները, այդ թվում նաև Առաջին համալսարանական կենտրոնը, որը ինչպես ինքն է նշում, ունի վերակենդանացման բաժիններում աշխատանքի հսկայական պոտենցիալ, սպասողները քիչ կլինեին, շատ մահվան ելքեր էլ կկանխվեին:
Համալսարանական հիվանդանոցի չընդգրկման հետ կապված դեռ ամռանը բավականին մեծ աղմուկ առաջացավ: Այն ժամանակ նախարար Թորոսյանին մեղադրեցին անձնական ամբիցիաների պատճառով այն չկիրառելու մեջ, նա դա հերքեց: Հարցին, թե ի՞նչ սկզբունքներով է որոշվել ու որոշվում, թե որ ԲԿ-ները կարող էին (կարող են) զբաղվել քովիդով հիվանդներով, նախարարությունից արձագանքել են.
«Կորոնավիրուսային հիվանդության բուժման գործընթացում կարող են ներգրավվել այն բժշկական կազմակերպությունները, որոնց շենքային պայմանները համապատասխանում են սանիտարական և հակահամաճարակային նորմերին, հագեցված են անհրաժեշտ սարքերով, ինչպես նաև առկա է համապատասխան բժշկական անձնակազմ»։
Բժշկական ուշացման պատճառով մահվան դեպքեր
Հունիսի 6-ին Հայաստանի վարչապետը հայտարարել էր բժշկական օգնության ուշացման պատճառով մահվան դեպքի մասին.
«Ուշացման պատճառը երկակի է․ հարազատները մի փոքր ուշացրել են հիվանդի վերաբերյալ ճիշտ տեղեկատվության փոխանցումը առողջապահական համակարգին, և տեղեկատվությունը ստացվել է ուշացումով, ռեակցիան էլ եղել է ուշացումով, և դրա պատճառով մենք արձանագրել ենք այսպիսի` թերևս առաջին մահը։
Նաև 2 մահվան դեպք ենք ունեցել, երբ պացիենտը պետք է լիներ վերակենդանացման բաժանմունքում, բայց գտնվել է ընդհանուր բաժանմունքում, որովհետև վերակենդանացման բաժանմունքում տեղ չի եղել»:
Թթվածնի դեֆիցիտ
Երևանի գլխավոր ախտաբանի ներկայացմամբ` մթնոլորտային թթվածնից թթվածին անջատելը խնդիր չի ներկայացնում, շատ հիվանդանոցներ ունեն կայաններ, որոնք արտադրում են դա: Դավիթ Մելիք-Նուբարյանն ասում է, որ Իտալիայի օրինակը դեռ գարնանը ցույց տվեց, որ այս հիվանդության դեմ արդյունավետ պայքարելու համար շատ ավելի կարևոր է պարզ թթվածինը, ոչ թե շնչառական սարքերը, և որ մարտից սկսած պետք էր այն ձեռք բերել:
Դեռ նոյեմբերին նախարար Թորոսյանը հայտարարել էր, որ «խնդիրը ոչ թե սարքի դեֆիցիտն է, այլ բուն թթվածնի համաշխարհային դեֆիցիտ կա»:
«Դա հնարավոր չէ երկար տեղափոխել կամ ներկրել: Մեր երկրի թթվածնային հզորություններն աշխատում են, և մենք տիտանական ջանքեր ենք գործադրում որպեսզի խափանում չլինի, նաև փորձում ենք նոր հզորություններ ձեռք բերել: Մենք իհարկե աճ [վարակի] սպասում էինք, բայց ոչ քառապատիկ, հնգապատիկ», — ասել էր նախարարը:
«Անհետևողականության հետ գործ ունենք: Ինքնին փաստը, որ մենք, լինելով ոչ այդքան խիստ բնակեցված հանրապետություն, դրա հետ մեկտեղ չկարողանանք պրիմիտիվ հարցերը լուծել` գոնե թթվածնի խնդիր չունենայինք, ես համարում եմ դա խայտառակություն», — նշում է Մխիթարյանը:
Նախարարությունը մինչ օրս ձեռք է բերել թթվածնի արտադրման 14 կայան: COVID-19-ի երկրորդ ալիքի ընթացքում Վրաստանից ձեռք է բերվել 48 տոննա թթվածին:
Դեկտեմբերի 8-ի դրությամբ թթվածնի դեֆիցիտ չի եղել, սակայն դեկտեմբերին նաև վարակակիրների թիվն է զգալիորեն պակասել նոյեմբերի համեմատությամբ:
Բժիշկ-վարակաբան Արմեն Օհանյանը գտնում է, որ ընդամենը հաշվարկ չի արվել, որ մեծ թվով պացիենտներ միաժամանակ պետք է թթվածին շնչեին: Նկատում է` թթվածնային կայաններ մեկ օրում չի կարելի ստեղծել, սակայն ամռան պիկից հետո բավականին ժամանակ կար բոլոր քովիդ-կենտրոնները թթվածնային կայաններով ապահովելու համար:
Ի դեպ, կառավարության նիստերից մեկի ժամանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համոզմունք է հայտնել, թե Հայաստանը կորոնավիրուսի երկրորդ ալիքին շատ ավելի լավ էր պատրաստված: Երևանի գլխավոր ախտաբանը շեշտում է` ասել, որ Հայաստանը պատրաստված էր, ճիշտ չի լինի:
Ավելորդ ծախսեր
Նախորդ տարվա մարտի 31-ին համացանցում լուսանկարներ հայտնվեցին Մարզահամերգային համալիրից, որտեղ երևում էր, որ նախասրահում մահճակալներ են տեղադրվել: Քննարկումներ սկսվեցին, թե հիվանդներին այստեղ կբերեն, երբ կլինիկաներում այլևս ազատ մահճակալներ չլինեն: Ոմանք ենթադրում էին, որ դա արվում էր հասարակությունը զգոն պահելու համար, որպեսզի մարդիկ պահպանեն հակահամաճարակային կանոնները. ամենակարևորը կրեն պաշտպանիչ դիմակներ:
Պարետատնից հայտնեցին, որ մարզահամերգային համալիրում 200 մահճակալներ տեղադրվել են մարտի 25-ից, նաև 10 միլիոն դրամ արժողությամբ անհրաժեշտ բժշկական սարքավորումներ:
Ի դեպ, օգոստոսի 25-ից մահճակալները հավաքվել են, բայց դեռ ամռան ամիսներին պարետատնից հայտնել էին, որ եթե անհրաժեշտություն լինի, դրանք կարող են կրկին տեղադրվել։ Սակայն ժամանակավոր հոսպիտալն այդպես էլ չօգտագործվեց:
ԱԺ առողջապահության և սոցիալական հարցերի մշտական հանձնաժողովի փորձագետ Դավիթ Մելիք-Նուբարյանը կարծում է` սա հախուռն գործելաոճի ցայտուն դրսևորում էր, «համալիրն անիմաստ գործողություն էր»:
Հարցին` եթե համալիրի տարածքը չէին օգտագործում, այդ դեպքում ինչո՞ւ էին մահճակալներով կահավորել, Արսեն Թորոսյանը պատասխանել է.
«Հիվանդությունը նոր էր, դրա մասին ամեն ինչ հայտնի չէր, հետևաբար՝ մենք հաշվի էինք առել հնարավոր բոլոր սցենարները։ Բայց հետո մեր անձնական և համաշխարհային փորձը ցույց տվեց, որ դրանք գործունակ չեն, այսինքն՝ նման ոչ հիվանդանոցային պայմաններով բուժման մեթոդներն արդյունավետ չեն»։
Մասնագետներն ուշադրություն են հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ գարնանը սպասվում է ևս մեկ ալիք, և բացի առողջապահական համակարգի դիմակայել-չդիմակայելը, կարևոր է նաև մարդկանց վերաբերմունքն ու գիտակցությունը:
«Մարդիկ, գցելով մեղքը պետության, կառավարության վրա, չպիտի մոռանան, որ իրենք էլ ունեն իրենց մեղքը, պետք է գիտակցել, որ ոչ մեկը քեզ չի պաշտպանելու այս վիրուսից, դու ինքդ քեզ պիտի պաշտպանես` հասարակ հիգիենայի կանոնները պահելով», — կարծում է Երևանի գլխավոր ախտաբանը:
Մինչ հնարավոր երրորդ ալիքը առողջապահական համակարգը պետք է շարունակի ավելացնել մահճակալային ռեսուրսն ու լուծել թթվածնային կայանների հարցը, որպեսզի պատրաստ լինի դրան դիմակայելու։
Թթվածնով ապահովման ուղղությամբ քայլեր սկսել են արվել․ մասնավորապես մոտ 100 մլն դրամ գումարի շրջանակում, որը կառավարությունն է հատկացրել, Գյումրի ԲԿ-ի տարածքում կառուցվել է թթվածնային կենտրոն, որը ոչ միայն կարտադրի, այլև անհրաժեշտության դեպքում թթվածին կմատակարարի մարզի մյուս բուժհաստատություններին:
Առողջապահության նախարարությունից հայտնում են, որ 2020-ի ավարտին երկրի բժշկական կենտրոններում արդեն իսկ տեղադրվել է թթվածնի արտադրության 12 կայան, որից 4-ը Հայաստան է տեղափոխվել դեկտեմբերի կեսին։ Բացի այդ, Չինաստանից կտեղափոխի ևս 4 մեծ թթվածնի արտադրության կայան:
