Կոռուպցիայի դեմ պայքարը Հայաստանում միֆ է, թե իրականություն
Լուսանկարը՝ Լուսի Սարգսյանի
Այն, որ կոռուպցիան չարիք է և Հայաստանի զարգացման խոչընդոտներից մեկը, ընդունում են թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ հասարակական կազմակերպությունները, թե՛ իշխանությունները, թե՛ միջազգային կազմակերպությունները, որոնք ֆինանսական աջակցություն են ցուցաբերում դրա դեմ պայքարին:
Այդ պայքարի շրջանակներում որոշակի քայլեր են նախաձեռնվում. աղմկոտ բացահայտումներ են արվում, ձերբակալություններ են կատարվում, օրենսդրական փոփոխություններ: Բայց դա, ըստ «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի փոխտնօրեն Սոնա Այվազյանի, բավարար չէ, որ կոռուպցիան Հայաստանում նվազի:
Վերջինիս խոսքով, եթե կոռուպցիոն բացահայտումների ընթացքում ձերբակալությունները չսահմանափակվեն ստորին օղակների պաշտոնյաներով, ապա կարելի է համարել, որ իսկապես տարվում է կոռուպցիայի դեմ պայքար. «Մինչև պատասխանատվության մեխանիզմները չաշխատեն, չի կարելի համարել, որ կոռուպցիայի դեմ պայքար է տարվում»:
Վերջին 1 ամսվա ընթացքում ԱԱԾ կողմից բացահայտվել մի քանի դեպք: Քրեական գործով դատավորին կաշառք տալու պատրվակով` խարդախությամբ առանձնապես խոշոր չափերով գումար հափշտակելու դեպք: Փորձ է արվել միջամտել գործի քննությանը և դատավորի միջոցով ամբաստանյալի համար ապահովել բարենպաստ դատական ակտի կայացում: Դրա դիմաց պահանջվել է շուրջ 8.000 ԱՄՆ դոլար:
Քրեկան գործով նյութեր են նախապատրաստվել նաև ոստիկանության պաշտոնյայի կողմից լիազորությունները չարաշահելու վերաբերյալ, երբ վերջինս քաղաքացուց, ով անձնագիր ստանալու համար ստիպված է եղել վերականգնել կորցրած զինվորական գրքույկը, տարբեր պատճառաբանություններով ձգձգել է փաստաթղթի տրամադրումը և, իբր, գործընթացն արագացնելու համար պահանջել 200 ԱՄՆ դոլար կաշառք:
Հայաստանյան երեք բուհերի շուրջ էլ վերջերս աղմուկ բարձրացավ, ԱԱԾ-ն հայտարարեց, որ կեղծ դիպլոմներ են տրամադրվում շրջանավարտներին:
Սակայն, Հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանի խոսքով, վերոգրյալ բացահայտումները բավարար չեն կոռուպցիայի դեմ արդյունավետ պայքար տանելու համար, որովհետև պայքարը պետք է սկսել վերևից. «Իսկ «վերև»-ներին հնարավոր կլինի հասնել, երբ քաղաքական կամք լինի: Բայց քանի որ այն չկա, եղածը ինչ-որ տեղ կարելի է շոու անվանել»:
Վերջինս նշեց, որ վերջերս ԱԱԾ կողմից կատարվել էր բացահայտում սոցիալական ապահովության ոլորտում, ինչի արդյունքում ձերբակալվել են Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ նախարարության բժշկասոցիալական փորձաքննության գործակալության պետ Արմեն Սողոյանը, գործում ներգրավվել են 12 պաշտոնյաներ:
Ձերբակալված Արմեն Սողոյանի ղեկավարած կառույցը, ըստ ԱԱԾ-ի, օրենքով նախատեսված հաշմանդամության խումբ որոշելու դիմաց քաղաքացիներից 20-ից 40 հազար դրամի կաշառքներ է վերցրել։ Գումարների մի մասը, ըստ ԱԱԾ հայատրարության, բժշկական հանձնաժողովների նախագահները պարբերաբար հանձնել են գործակալության պետ Սողոյանին։
Վարուժան Հոկտանյանը հիշեցրեց, որ Արմեն Սողոյանից առաջ նույն պաշտոնը զբաղեցնում էր Միքայել Վանյանը, ով 2012 թ.-ի հոկտոմբերին էր հեռացվել պաշտոնից՝ կառույցում կոռուպցիոն ռիսկերի հայտնաբերումից հետո։ Փորձագետը շեշտեց, այսպիսով հանցանքի կրկնության հիմքերն ավելի խորն են, իսկ պատիժն այլևս ռեալ լուծում չէ.
«Եթե նույն ոլորտի նույն մարմնում որոշ ժամանակ անց հանցանքը կրկնվում է, նշանակում է, որ կոռուպցիայի դեմ պայքար չի եղել, շոու է եղել: Ես նկատի չունեմ, որ ձերբակալել ամենևին պետք չէ, պարզապես դա բավարար չէ, կանխարգելել է պետք, կոռուպցիայի դեմ միայն պատիժով չէ, որ պայքարում են»:
Կոռուպցիայի արդյունավետ պայքարի համար, Հայաստանի իրավաբանների ասոցիացիայի նախագահ Կարեն Զադոյանի համոզմամբ, հարկավոր է ստեղծել կոռուպցիայի դեմ պայքարի անկախ մարմին, որովհետև ստեղծված իրավիճակը «լուրջ սպառնալիք է ազգային անվտանգության համար»:
Հայաստանում գործում է «Կոռուպցիայի դեմ գործող պայքարի խորհուրդ»-ը, որը ստեղծվել է ՀՀ նախորդ վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանի պաշտոնավարման ժամանակ և փոխանցվել է գործող վարչապետ Կարեն Կարապետյանին: Կազմում պաշտոնյաներ են՝ գլխավոր դատախազ, արդարադատության նախարարություն, ֆինանսների նախարար ու Կոռուպցիայի դեմ պայքարի կոալիցիան:
Խորհրդի ստեղծումը մեծ աղմուկ բարձրացրեց Հայաստանում, որովհետև դրա կազմում ներգրավված են եղել այնպիսի բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, ովքեր հասարակական-քաղաքական շրջանակների կարծիքով, մամուլի մի շարք հրապարակումների համաձայն, իրենց ունեցվածքի հայտարարագրերի տվյալներով, անմասն չեն այս գործընթացից. նրանց ընտանիքներն իրենց պաշտոնավարման տարիներին խոշոր բիզնեսների տեր են դարձել, ուստի իրենք չեն կարող պայքարել կոռուպցիայի դեմ: Սա է պատճառը, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարը մասնագետների կողմից համարվում է որոշ իմաստով «արհեստական»:
Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդի անադյունավետ գործունեության մասին, ի դեպ, օրերս խոսել է Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Ռիչարդ Միլսը, ով շեշտել է, որ իրենք խորհրդի աշխատանքի համար նախապես հայտարարված գումարի ընդամենը 2,5 տոկոսն են փոխանցել, որովհետև այն առաջընթաց չի գրանցել:
Հայաստանի իշխանությունները հավաստիացնում են, թե ՀՀ կառավարությունը ձեռնարկում է հնարավորը կոռուպցիոն երևույթների դեմ պայքարի հարցում, որ մշակված ռազմավարարություն աստիճանաբար կյանքի է կոչվում: ՀՀ արդարադատության փոխնախարար Սուրեն Քրմոյանի խոսքով՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարի շրջանակներում գործադիր մարմինը փորձում է նորարարական եղանակներով պայքարել այս երևույթի դեմ.
«Մենք օգտագործում ենք մեր մարդկային ներուժն ու էլեկտրոնային գործիքները՝ հնարավորինս թափանցիկ և մասնակցային կառավարում ձևավորելու համար՝ նպաստելով կաշառակերության ռիսկերի չեզոքացմանը: Իսկ ռիսկերն առավել շատ են կրթության, առողջապահության, ոստիկանության ու հարկային մարմիններում, հետևաբար, առաջնայնության կարգով թիրախավորվել են հենց այս ոլորտները»:
Հայաստանում կոռուպցիա չի լինի, երբ յուրաքանչյուր 4-րդ անձը կամ նրա ընտանիքի անդամը կաշառք չտա, երբ այդ մասին մարդիկ բարձրաձայնեն: Ի դեպ, 2016թ.-ին հայաստանցի հարցվողների 67 տոկոսն ասել է, որ չի բարձրաձայնի կոռուպցիոն դեպքերի մասին, երբ դրան ականատես լինի: Ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանի խոսքով՝ պատճառը մենթալիտետային է.
«Հայաստանում բնակչության մեծ մասը, որը ներգրավված է կոռուպցիոն շղթայի մեջ, չի գիտակցում, որ կատարածը հանցագործություն է: Հասկանում են, որ օրինական չէ, բայց առօրյա փոխհարաբերություններին բնորոշ երևույթ են ընկալում: Չեն համարում, որ կաշառք է, մտածում են՝ «լավություն անել» է, «լավության տակից» դուրս գալ է: Պաշտոնյան, որն այս կամ այն կերպով օգնում է լուծել հարցը, նվերներ են անում, մաղարիչ են անում, որ լավության տակից դուրս գան, երբեմն էլ հյուրասիրություն են կազմակերպում»:
Ազգագրագետն ասաց, որ բնակչության համար ավելի հեշտ է իրենց հարցերը լուծել կոռուպցիոն գործընթացներին մասնակցելով, քան՝ օրինական ճանապարհով:
Կոռուպցիան Հայաստանում, ըստ ազգագրագետի, «վերևից» պիտի լուծվի, քաղաքական կամք պիտի կիրառվի. «Խնդիրն այնքան ժամանակ կշարունակվի, քանի դեռ մարդիկ պաշտոնի կձգտեն կոռուպցիոն պտուղները վայելելու համար»:
