«Հայաստանի տարածքը չեն ճանաչում»․ կարծիք «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթի մասին
Կարծիք «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթի մասին
«Բաքուն որպես իմպերատիվ պահանջ պնդում է, որ ադրբեջանցի փախստականների վերադարձը Հայաստան տեղ գտնի խաղաղության պայմանագրում»,- ասում է քաղաքագետ Սուրեն Սուրենյանցը։
Նախօրեին Ադրբեջանի Միլլի Մեջլիսում, այսպես կոչված, Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի ներկայացուցիչների կողմից ներկայացված հայտարարություն է ընդունվել։ Ասվում է, որ ադրբեջանցիները պետք է իրավունք ստանան վերադառնալ իրենց «նախնիների հայրենիք»՝ ներկայիս Հայաստան։
Սուրենյանցն ասում է՝ երկար ժամանակ է, ինչ այս թեման բանակցային օրակարգում է։ Նրա գնահատմամբ՝ ներկա պահին հենց դա է պայմանագրի ամենավիճահարույց կետը։ Կարծում է՝ մյուս բոլոր հարցերում Հայաստանն արդեն իսկ զիջումների է գնացել։
Միլլի Մեջլիսի հայտարարության դրույթները, քաղաքագետ Սուրեն Սուրենյանցի մեկնաբանությունը՝ «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզի, դրա նպատակների, Հայաստանից ակնկալվող քայլերի մասին։
Նախապատմություն
Բաքուն «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզը սկսեց ակտիվորեն տարածել 2022 թ․-ի դեկտեմբերից։ Իր ծննդյան օրը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հանդիպել էր «Արևմտյան Ադրբեջանի» համայնքի ներկայացուցիչների հետ և խոստացել, որ նրանք «կվերադառնան իրենց նախնիների հայրենիք»։
«Նախնիների հայրենիք» ասելով ադրբեջանական կողմը հասկանում է ներկայիս Հայաստանի ողջ տարածքը։ Այդ մասին են վկայում նաև վերջին մեկ տարում այս թեմայով կազմակերպված համաժողովների պաստառները, որոնց վրա ՀՀ քարտեզն է պատկերված։
Բաքուն խոսում է «պատմական արդարության վերականգնման մասին»։ Նշվում է, որ ադրբեջանցիներն են բնակվել «Իրեվանում» (ՀՀ մայրաքաղաք Երևանում), իսկ հետո նրանց թիվը նվազել է, երբ «թափառական հայերը եկել են Հնդկաստանից»։
Այս մտածված արշավի շրջանակում Բաքուն վերջերս մի նոր որոշում է ընդունել, ըստ որի՝ Ադրբեջանի քաղաքացիների անձնագրերում նշվելու են նրանց ծննդավայրերի «պատմական տեղանունները», այն է՝ ներկայիս ՀՀ բնակավայրերի ադրբեջանական անվանումները։
Ի՞նչ է ասված հայտարարության մեջ
«Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի» անդամները, որոնք ներկայացված են Միլի Մեջլիսում, քվեարկության են դրել և ընդունել մի հայտարարություն, որում նշվում է, թե «ադրբեջանցիները դարեր շարունակ ապրել են ներկայիս Հայաստանի տարածքում»։
Հեղինակները վկայակոչում են «պատմական փաստաթղթեր ու քարտեզներ», որոնք, իբր, ապացուցում են, թե ներկայիս ՀՀ-ում ապրող բնակչության մեծամասնությունը ադրբեջանցիներ են եղել։ Պնդում են, որ տեղանունների բացարձակ մեծամասնությունը ևս «պատկանում է Ադրբեջանի ժողովրդին»․
«Ցավոք, ավելի քան 150 տարվա ընթացքում փուլ առ փուլ իրականացված էթնիկ զտումների արդյունքում, մասնավորապես՝ 1905-1906, 1918-1921, 1948-1953 և 1987-1991 թվականներին, Հայաստանում ոչ մի ադրբեջանցի չմնաց»։
Համայնքի ներկայացուցիչները կարծում են, որ «ներկայիս Հայաստանի տարածքում արևմտյան ադրբեջանցիների՝ իրենց նախնիների հայրենիք վերադառնալու իրավունքի ճանաչումը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև վստահության ձևավորման կարևորագույն գործիքներից է»։
«Դա կարևոր քայլ կլինի երկու պետությունների միջև իրական խաղաղության հասնելու և տարածաշրջանում համակեցության միջավայր ստեղծելու ուղղությամբ»,- ասված է հայտարարության մեջ։
Այս պահանջների և հռետորաբանության ֆոնին Ադրբեջանը հայտարարում է, թե «Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելու համար այլևս որևէ խոչընդոտ չի մնացել»։
Սուրեն Սուրենյանց, քաղաքագետ, պատմաբան
Վաղուց է բանակցային օրակարգ բերվել
«Պարզապես մեր իշխանությունը մեզնից թաքցնում է այդ փաստը։ Հիշում եք՝ Բլինքենն ու Լավրովը խոսում էին էթնիկ փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանության անհրաժեշտության մասին։ Եթե այդ հարցերը չէին քննարկվել, ինչպես էին այդ տերմինն օգտագործում։
Ադրբեջանն արդեն կարողացել է հաջողությամբ լուծել երկու վիճահարույց խնդիր։ Մեկն Արցախի հարցն է։ Մյուսն էլ՝ այն, որ ակնարկներ ենք լսում, թե ՀՀ-ն պատրաստ է խաղաղության պայմանագիրը տարանջատել սահմանազատման հարցից։
Աստիճանաբար փորձում են լուծումներ պարտադրել մյուս երկու հարցերի՝ փախստականների վերադարձի և, այսպես կոչված, միջանցքի վերաբերյալ։ Այդ դեպքում իսկապես պայմանագրի կնքման որևէ խոչընդոտ չի լինի, քանի որ ՀՀ-ն, ըստ էության, ընդունած կլինի իրենց բոլոր պահանջները։
Բոլոր կապիտուլյացիաներն էլ այդպես են տեղի ունենում․ մի կողմը մյուսին պարտադրում է բոլոր պայմանները, թույլ կողմն ընդունում է, և շատ հանգիստ կնքում են փաստաթուղթ։
Գլխավոր խնդիրն այն է, որ իրենք չեն ճանաչում ՀՀ քարտեզ, դրա համար են ուզում սահմանազատումը տարանջատել խաղաղության գործընթացից։ Այդ դեպքում ուղղակի հասկանալի չէ՝ ինչի շուրջ է խաղաղությունը»։
Ինչպե՞ս պետք է հակազդի Հայաստանը
«ՀՀ-ն պետք է սկզբունքային դիրքորոշում ունենա, ասի՝ քանի դեռ դելիմիտացիայի քարտեզն ու սկզբունքները ճշտված չեն, որևէ փաստաթուղթ չեմ ստորագրի։
Փաշինյանի լեզվով ասած՝ եթե քո կադաստրի վկայականը չեն ճանաչում, ինչի շուրջ ես պետության հետ համաձայնության գալիս։ Այդ դեպքում ոչ թե խաղաղության մասին է լինում պայմանագիրը, այլ անվերապահ կապիտուլյացիայի ճանապարհային քարտեզի»։
Փախստականների վերադարձի հարցը՝ տարաձայնությունների առիթ
«Երբ վերջին հարցազրույցում Փաշինյանն ասում էր՝ չբարձրացնենք արցախցիների վերադարձի հարցը, որպեսզի իրենք էլ այդ հարցը չբարձրացնեն, ասացի, որ նա զբաղված է մանիպուլյացիայով, որովհետև իրականում Ադրբեջանն է փախստականների վերադարձի խնդիր բարձրացնում։
Փաշինյանը փորձում է այդ խնդիրը չեզոքացնել՝ ժեստով, թե իբր մենք չենք բարձրացնի արցախցիների խնդիրը՝ ակնկալելով, որ Բաքուն այդ պահանջից կհրաժարվի։ Բայց ինչպես տեսնում եք՝ Ադրբեջանը չի հրաժարվում։
Բոլոր հարցերում Հայաստանն, ըստ էության, զիջումների գնացել է, փախստականների վերադարձի հարցն է, որ մնացել է տարաձայնությունների թեմա»։
Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում Փաշինյանը խոսել էր արցախցիների իրավունքների մասին և անդրադարձել նաև ադրբեջանական նախապայմանին. «Ադրբեջանն ի՞նչ է ասում, ասում է՝ ուզո՞ւմ եք Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի վերադարձ, իրավունքներ, անվտանգություն և այլն, խնդիր չկա, եկեք Հայաստանի Հանրապետությունից արտագաղթած ադրբեջանցիների իրավունքներն էլ արձանագրենք խաղաղության պայմանագրում»:
Նշել էր, որ հայկական կողմն էլ կարող է խոսել Բաքվից, Նախիջևանից, Սումգայիթից փախած հայերի իրավունքների մասին, ինչն, ըստ նրա, կլինի «նոր բախման ռեսուրս»:
Բաքուն գիտի՝ արցախցիները չեն վերադառնալու ԼՂ
«Ադրբեջանական կողմը գիտի, որ արցախցիները չեն վերադառնալու, որովհետև այլևս չեն հավատում որևէ երաշխիքի՝ ոչ ռուսական, ոչ միջազգային։ Իսկ տուրբուլենտ աշխարհում դրանք մոտ ապագայում չեն լինելու այնպիսի երաշխիքներ, որոնք արցախցիներին ապահովության զգացում կտան։
Բաքվի այս [«Արևմտյան Ադրբեջան»] նախաձեռնությունը այլ կոնտեքստում է պետք դիտարկել։ Իրենք չեն ճանաչում ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը և փորձում են իրենց օրակարգին փափուկ ձևով հասնել։ Հիշում եք, չէ՞, Ալիևն ասել էր՝ կգանք ոչ թե տանկերով, այլ մարդատար մեքենաներով։
Փորձում են ՀՀ սահմաններից ներս լարվածության օջախներ ստեղծել նոր ագրեսիվ մտադրություններ իրականացնելու կամ լեգիտիմացնելու համար։ Առնվազն ագրեսիվ քաղաքականությամբ փորձում են Հայաստանից կորզել նոր զիջումներ՝ լինի տարածքային, փախստականներին վերադարձնելու, թե այլ ձևով։ Եթե իրենց այս ծրագրերն իրականություն դառնան, լարվածությունն այլևս ոչ թե հայ-ադրբեջանական սահմանին է լինելու, այլ սահմանից ներս»։
Հանրային պահա՞նջ է
«Ադրբեջանում հանրային պահանջի մասին շատ դժվար է խոսել, մաքուր ավտորիտար երկիր է։ Հանրային տրամադրությունը խիստ հարաբերական է։
Մենք արժանահավատ այլընտրանքային աղբյուրներ չունենք, որպեսզի հասկանանք՝ ինչ է մտածում Ադրբեջանի հասարակությունը։ Կա պետական քաղաքականություն, որը քարոզչական և ավելի կոշտ մեթոդներով պարտադրվում է հասարակությանը, հետո դա դառնում է «հանրային» կարծիք»։
Ադրբեջանցիները ՀՀ-ում էթնիկ զտումների չեն ենթարկվել
«Հայաստանում ադրբեջանցիներ ապրել են, դա նորություն չէ։ եթե կոնֆլիկտ չլիներ, գուցե հիմա էլ ինչ-որ քանակի ադրբեջանցիներ ապրեին։ Բայց դա իրենք ներկայացնում են որպես տարածքային պահանջի լեգիտիմացում, ինչը ես չեմ ընդունում։
Սովետական Հայաստանի կառավարությունը 1989 թ․-ին իրեն շատ պարկեշտ է պահել, փոխհատուցում է տրամադրել գույքի դիմաց, և իրենք հեռացել են ՀՀ-ից։ Ընդ որում՝ առանց կոտորածների կամ էթնիկ զտումների ենթարկվելու։
Մեր իշխանության ապաշնորհ քաղաքականության պատճառով մենք բախվեցինք խնդրի, երբ Ղարաբաղի հայության քաղաքական իրավունքները նույնացվում են ադրբեջանցի փախստականների խնդրի հետ։ Սա այն դեպքում, երբ ՀՀ-ից հեռացած ադրբեջանցիների խնդիրը պետք է նույնացվեր, օրինակ՝ Բաքվից, Սումգայիթից, Գյանջայից բռնի տեղահանված հայերի խնդրի հետ։
Երբ ադրբեջանական կողմը «պատմական փաստեր» է հրապարակում, թե իրենք ինչ թիվ են կազմել ՀՀ-ում, լավ կլինի հրապարակեն նաև, թե 1913 թ․-ին ժողովրդագրական ինչ պատկեր է եղել Բաքվում, երբ ռուսներն իրենցից շատ են եղել, իսկ հայերը՝ գրեթե հավասար»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Կարծիք «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթի մասին
