«ԼՂ-ի հայերի վերջին հույսը»․ լսումներ Հաագայի դատարանում
Լսումներ Հաագայի դատարանում
«Եթե դատարանն անհապաղ միջոցներ չձեռնարկի, ԼՂ-ի հայերը անհնարին ընտրության առջև կկանգնեն՝ թողնել իրենց պապենական տները կամ մնալ այնտեղ և սովամահ լինել»,- Հաագայի դատարանում հայտարարել է Միջազգային իրավական հարցերով Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը։
Հայաստանը Միջազգային դատարանից պահանջել է հրատապ միջոց կիրառել և պարտավորեցնել Ադրբեջանին՝ բացել Լաչինի միջանցքը, ապահովել մարդկանց, տրանսպորտի ազատ տեղաշարժը, ինչպես նաև անհապաղ վերականգնել էլեկտրաէներգիայի մատակարարումը։ Վերջին պահանջը Երևանը հրատապ կարգով ավելացրել է օրեր առաջ, քանի որ ճգնաժամն Արցախում ահագնանում է։
Հունվարի 31-ին դատարանի օրակարգում ադրբեջանական կողմի ներկայացրած պահանջի քննարկումն է ընդդեմ Հայաստանի։ Ադրբեջանը պահանջում է միջանկյալ միջոց կիրառել և Հայաստանին պարտավորեցնել «վերջ տալ ականապատումներին ու Լաչինի միջանցքով ականներ փոխադրելուն»: Լսումներն անց են կացվում «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» միջազգային կոնվենցիայի կիրառման շրջանակներում:
Հայկական կողմի ելույթները, Բաքվի «հակափաստարկները», ինչպես նաև փորձագիտական կարծիք
- Եգիպտոսը պատրաստ է հայ-ադրբեջանական կարգավորման գործընթացում միջնորդի դեր ստանձնել
- «Հայաստանը լքում է ձախողված երկրների ակումբը»․ հայ քաղաքագետ
- Ադրբեջանի հայցն ընդդեմ Հայաստանի. կարող է նախադեպ ստեղծել
ԼՂ-ի շրջափակման 51-րդ օրն է։ Ադրբեջանցի էկոակտիվիստները շարունակում են փակ պահել Արցախը Հայաստանին և աշխարհին կապող միակ ճանապարհը՝ Լաչինի միջանցքը։ Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամ է։ Սննդի, դեղորայքի և վառելիքի դեֆիցիտ կա։ Մթերքը կտրոններով են վաճառում։ Գազամատակարարումը վերականգնվել է, բայց էներգետիկ համակարգի մեծ ծանրաբեռնվածության պատճառով կապույտ վառելիք ունեն միայն Ստեփանակերտի բնակիչները: Հոսանքն օրական 6 ժամով անջատվում է։
Պլանային վիրահատությունները դադարեցված են։ Հրատապ բուժօգնության կարիք ունեցող 58 հիվանդի Արցախից Հայաստան է տեղափոխել Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն։
Հայաստանը խնդրել է միջանկյալ միջոցներ կիրառել
Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանի փոխանցմամբ՝ Երևանը դատարանին խնդրել է նախքան վճիռ կայացնելը պարտադրել միջանկյալ միջոցներ։ Դրանք են՝
- Ադրբեջանը պետք է դադարեցնի օժանդակությունը այսպես կոչված բողոքների ցույցերին, որոնք խաթարում են ազատ տեղաշարժը Լաչինի միջանցքով՝ երկու ուղղությամբ: Ադրբեջանը պետք է երաշխավորի Լաչինի միջանցքով բոլոր անձանց, բեռների և տրանսպորտային միջոցների անխափան տեղաշարժը,
- Ադրբեջանը անմիջապես պետք է լիովին վերականգնի և ձեռնպահ մնա խաթարելուց բնական գազի կամ այլ հանրային ծառայությունների մատակարարումը ԼՂ։
Կիրակոսյանի խոսքով՝ հայկական կողմը հույս ուներ, որ այս հարցերը վաղուց պետք է լուծված լինեին ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդի միջամտությամբ:
«Բայց Ադրբեջանը, կարծես թե, հաստատակամ է Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայերին «խեղդելու» հարցում: Մեկ հոգի արդեն մահացել է բուժօգնության բացակայության պատճառով: Այլոք նման ճակատագրի արժանանալու վտանգի առջև են»,- հայտարարել է նա։
Հայկական կողմը խնդրել է իր դիմումին հնարավորինս արագ արձագանքել՝ հաշվի առնելով հարցի հրատապությունը։
Սակայն փորձագետների խոսքով՝ որոշումը կկայացվի առաջիկա ամիսներին, լավագույն դեպքում շաբաթների ընթացքում։
«Ադրբեջանն անտեսել է Ստրասբուրգի դատարանին»
Միջազգային իրավական հարցերով Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանի խոսքով՝ եթե դատարանն անհապաղ միջոցներ չձեռնարկի, հայերը կկանգնեն ընտրության առաջ՝ թողնել իրենց հայրենիքը կամ սովամահ լինել։ Ասում է՝ այդ արդյունքին են միտված ԼՂ-ի շրջափակումը, գազի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարումների դադարեցումները։
Հիշեցրել է Ադրբեջանի նախագահի խոսքը, թե Ադրբեջանի պարտքը «իրենց հողերից հայերին վտարելն է» ու մեջբերել Ալիևիին․ «Եթե ինչ-որ մեկը չի ուզում մեր քաղաքացին դառնալ, ճանապարհը բաց է, կարող են հեռանալ խաղաղապահների հովանու ներքո կամ ավտոբուսով»․
«Այլ կերպ ասած՝ ծագումով հայերը չեն կարող մուտք գործել Ղարաբաղ, բայց կարող են դուրս գալ այնտեղից: Այսօրինակ աղաղակող էթնիկ զտման գործողությունները մեր օրերում տեղ չունեն: Եվ այս դատարանը վերջին հույսն է Լեռնային Ղարաբաղի հայերի համար»,- նշել է Կիրակոսյանն ու հավելել, որ «Ադրբեջանն անտեսել է նաև Ստրասբուրգի դատարանին»։
Ավելի քան մեկ ամիս առաջ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Բաքվին պարտավորեցրել էր ձեռնարկել բոլոր միջոցները՝ ապահովելու միջանցքով Հայաստանում բուժման կարիք ունեցող ծանր հիվանդների և ճանապարհին առանց սննդի և գոյության անհրաժեշտ միջոցների մնացած այլոց տեղաշարժը, նաև վերականգնել գազամատակարարումը։
Նրա դիտարկմամբ՝ Ադրբեջանը փորձում է արդարացնել ու հավերժացնել շրջափակումը «բնապահպանական հորինվածքների միջոցով», որոնց, սակայն, ոչ ոք չի հավատում: Նկատում է՝ Բաքուն այս կերպ խախտում է 2020 թ․-ի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ ստանձնած պարտավորությունները։
Որո՞նք են Ադրբեջանի իրական նպատակները
Հայաստանի պահանջը ներկայացնող փաստաբաններից Լոուրենս Մարտինը շեշտել է՝ Ադրբեջանն իր նպատակը երբեք էլ չի թաքցրել ու մեջբերել Ալիևի խոսքերը՝ «Մեր հիմնական պարտքն էր վտարել հայերին մեր հողերից»։
«Սա այն մարդն է, ով սիրում է հայերին անվանել շներ, վայրենիներ, բարբարոսներ»,- ընդգծել է Մարտինը։
Փաստաբանը հիշեցրել է՝ ԼՂ-ի շրջափակումից հետո Արցախի իշխանություններն արձագանքել են էկոակտիվիստ ներկայացողների պահանջներին։ Նախ նշել են, որ միջազգային դիտորդներին կթույլատրեն դիտարկել նշված երկու հանքերը, այնուհետև ՌԴ և Ադրբեջանի դիտորդների մուտքը թույլատրելու մասին որոշում են ընդունել և նույնիսկ դադարեցրել այդ հանքերի գործունեությունը, սակայն շրջափակումը շարունակվում է։
«Ավելին, շրջափակման մեկնարկից կարճ ժամանակ անց ցուցարարները սկսեցին նորանոր պահանջներ ավելացնել, որոնք որևէ կապ չունեին իրենց, այսպես կոչված, բնապահպանական պահանջների հետ և ակնհայտորեն ավելի շատ տարածքային ինքնիշխանության հետ էին կապված»,- նկատել է Լոուրենս Մարտինը։
Նրա գնահատմամբ՝ Ադրբեջանն իրականում փորձում է հասնել Իլհամ Ալիևի հայտարարած «հիմնական պարտքին»՝ վտարել հայերին ԼՂ-ից։
Հայաստանի պահանջը ներկայացնող փաստաբաններից Կոնստանտինոս Սալոնիտիսի կարծիքով՝ Լաչինի միջանցքի արգելափակման հետևանքով ստեղծված մարդասիրական ճգնաժամը կշարունակվի, եթե Հաագայի դատարանը հրատապ կերպով չմիջամտի: Շեշտել է՝ իրավիճակը վտանգավոր է մնում։
«Քիմիոթերապիա հնարավոր չէ ստանալ, մարդիկ բուժում չեն ստանում արդեն 7 շաբաթ, այսինքն՝ քաղցկեղից բուժվելու շանսերը կամաց-կամաց զրոյանում են: Այս պահին հարյուրավոր պլանային վիրահատություններ անժամկետ կասեցված են, հիվանդանոցների պալատները հնարավոր չէ բավականաչափ ջեռուցել, որ անվտանգ նվազագույն ջերմաստիճան ապահովվի»,- ընդգծել է նա։
Սալոնիտիսի խոսքով՝ ցինիզիմի դրսևորում կլինի ցանկացած պնդում, թե 120 հազար մարդկանց հրատապ ու ընթացիկ բուժօգնության համար ամեն անգամ պետք է Կարմիր խաչի հետ բանակցել:
«Արգելափակումը պետք է ամբողջովին վերացվի: Եվ պետք է ապահովվի հանրային ծառայությունների անխոչընդոտ հասանելիությունը, որ այս դաժան արգելափակումից տուժողների համար հետևանքները վերացվեն: Սա միայն Հայաստանի եզրակացությունը չէ, սա նաև միջազգային հանրության եզրակացությունն է»,— հայտարարել է նա:
Բաքվի «հակափաստարկները»
Ադրբեջանը հայկական կողմի մեղադրանքներն «անհիմն» է որակում։ Հաագայի դատարանում երկրի ներկայացուցիչ Էլնուր Մամեդովն ասել է՝ Հայաստանը Լաչինի միջանցքի փակ լինելն օգտագործում է որպես «քաղաքական լծակ»։
«Բողոքի ակցիայի մասնակիցները [միջանցքը փակած ադրբեջանցիները] պարբերաբար հայտնում են, որ որևէ նպատակ չունեն և չեն ունեցել ճանապարհ փակելու։ Իրականում ամեն օր տասնյակ մեքենաներ և բեռնատարներ անցնում են ակցիայի վայրի կողքով։ Մինչ ես այստեղ խոսում եմ, 19 հոգի Կարմի խաչի ուղեկցությամբ անցել է միջանցքով»,- նշել է Մամեդովը։
Սա այն դեպքում, երբ ԼՂ-ի հայերի համար կյանքի ճանապարհը փակ է, միջանցքով անցնում են միայն ռուս խաղաղապահների և Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի մեքենաները։
Փորձագիտական կարծիք
Միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Խզմալյանի խոսքով՝ կան իրավական և փաստական հիմքեր՝ ենթադրելու համար, որ միջանկյալ միջոց կիրառելու Հայաստանի պահանջը կբավարարվի։
«Շանսերը մեծ են, և կարելի է ակնկալել դատարանի դրական որոշում։ Պահանջը շատ լավ է ներկայացվել Հայաստանի կողմից»,- JAMnews-ի հետ զրույցում նշել է նա։
Խզմալյանի դիտարկմամբ՝ եթե որոշումն ընդունվի, և կողմերն այն չկատարեն, գործի կդրվի հարկադրման ռեսուրսը՝ ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդը։ Մյուս կողմից նկատում է՝ կան պետություններ [ըստ նրա՝ ՌԴ-ն, Մեծ Բրիտանիան], որոնք ԱԽ-ում վետոյի իրավունք են օգտագործում Հայաստանի դեմ, ուստի խորհուրդն այս հարցում «պարալիզացված է՝ ի վնաս Հայաստանի»։
Միջազգային իրավունքի մասնագետն ասում է՝ տեսականորեն չի կարելի բացառել, որ Ադրբեջանը չի կատարի որոշումը, բայց այդ քայլը հղի է «դիվանագիտական ծանր հետևանքներով»։
«Նյութական պահանջների հիմք կարող է դառնալ, նաև անհատական պատասխանատվության մասին կարող ենք խոսել Ադրբեջանի ղեկավարության մասով։ Խոսքն արդեն միջազգային քրեական պատասխանատվության մասին է»,- ընդգծել է փորձագետը։
Նյութական պահանջ ասելով Խզմալյանը նկատի ունի դրամական փոխհատուցումները, օրինակ՝ գույքի վնասման, առողջության կորստի, հարազատի մահվան հետ կապված։ Ըստ նրա՝ թեկուզ ուշացումներով և թերացումներով, բայց Բաքուն կկատարի որոշումը, որպեսզի ղեկավարության համար անհատական պատասխանատվության հարց չառաջացնի։
«Ադրբեջանի վարքագիծը ցեղասպանության հանցակազմի սահմանի վրա է։ Փաստացի Բաքուն ստեղծել է այնպիսի պայմաններ, որոնք մարդկանց ստիպում են լքել իրենց հայրենիքը, իրենց տները՝ մահվան սպառնալիքից ելնելով։ Դրանք ցեղասպանության հանցակազմի մեջ են մտնում։ Ուստի եթե միջանկյալ միջոցը չկատարվի, ավելի լուրջ հիմքեր կստեղծվեն, ավելի հավանական կդառնա քրեական հետապնդումը»։
Դիտարկելով միջանկյալ միջոցի չբավարարման սցենարը՝ Արա Խզմալյանն ասում է՝ այդ դեպքում Հայաստանը պետք է արագ անցնի Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտի վավերացման։ Այդ պարագայում այլ իրավական միջոց չի տեսնում։ Ասում է՝ մնացածն արդեն դիվանագիտության դաշտում է։
Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտը (Rome Statute of the International Criminal Court) միջազգային պայմանագիր է, որով հիմնվել է Միջազգային քրեական դատարանը։ 1990-ական թվականներին գործած միջազգային տրիբունալները (Նախկին Հարավսլավիայի գործով միջազգային քրեական տրիբունալը և Ռուանդայի գործով միջազգային քրեական տրիբունալը) միջազգային հանրությանը ցույց տվեցին, որ ցեղասպանությանը, ռազմական հանցագործություններին և մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններին առնչվող գործերի որոշման համար անհրաժեշտ է ստեղծել անկախ և մշտական դատարան։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Լսումներ Հաագայի դատարանում
