Հայաստանում սկսել են ավելի շատ երեխաներ ծնվել. իրավիճակի գնահատում
Ժողովրդագրական վիճակի բարելավում
Հայաստանում ժողովրդագրական վիճակի բարելավումը համարվում է անվտանգային հարց: Այս մասին խոսել ու ծնելիությունը խթանելու քայլեր են ձեռնարկել ներկա և անցյալ բոլոր իշխանությունները: Սակայն ծնունդների թիվը միայն շարունակում էր նվազել է: 2019-ից փորձագետներն ահազանգում էին՝ երկիրը ժողովրդագրական ճգնաժամի է հասել և մոտենում է դեպոպուլյացիայի փուլին։ Իսկ դրանից հետո իրավիճակն ավելի բարդացավ կորոնավիրուսի համավարակի և Արցախյան երկրորդ պատերազմի հետևանքով։
Այս տարվա առաջին կիսամյակի արդյունքներով, վերջապես, արձանագրվել է ծնելիության աճ։ Տոկոսային աճը կազմել է մոտ 2.6 % է: 2023թ-ի առաջին վեց ամիսներին ծնվել է 16 939 երեխա 2022թ-ի նույն ժամանակահատվածի 16 511 երեխայի համեմատ:
2022-ից Ուկրաինայում պատերազմի հետևանքով Հայաստան են տեղափոխել մեծ թվով Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Սակայն փորձագետները չեն կարծում, որ նրանք ընդմիշտ կհաստատվեն այստեղ։
100 հազարից ավելի մարդկանց ներհոսք տեղի ունեցավ այս տարվա սեպտեմբերին, երբ Հայաստան տեղափոխվեցին Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված արցախահայերը։ Բայց, հնարավոր է, նրանք ևս երկար ժամանակ չմնան հարենիքում։
Բոլոր դեպքերում, փորձագետները դեմոգրաֆիկական իրավիճակը բարելավելու կարևորագույն գործոն են համարում ծնելիության խրախուսումը։
- «Եկեք հանցանքն անվանենք ավանդույթ». վաղ ամուսնությունների խնդիրը Վրաստանում
- Հայաստանում ժողովրդագրական ճգնաժամի պատճառները և ելքերը
- Արցախցիները Հայաստանում․ ի՞նչ են պատմում իրենց տները լքած կանայք
Մի բազմազավակ ընտանիքի պատմություն
Ստելլան ապրում է Տավուշի մարզի սահմանամերձ գյուղերից մեկում: 2020թ-ից հետո ունեցել է իր երրորդ և չորրորդ երեխաներին: Ասում է՝ պատերազմից հետո երկրին մի բանով օգտակար լինելու ցանկություն կար։ Դրա հետ մեկտեղ, ընտանիքը հաշվի է առել պետական աջակցության ծրագրերից օգտվելու հանգամանքը:
«Գյուղում դժվար է կնոջ համար աշխատանք գտնելը: Եթե երեխաներ էլ ունես` գրեթե անհնար: Հիմա ես մի ամբողջ աշխատավարձ ունեմ երեխաներիս նպաստների հաշվին և կարողանում եմ կարիքներս հոգալ»,- ասում է նա:
Վճարումները չեն ուշանում, ավելին՝ մի մասը երեխաների համար բանկում բացված ավանդային հաշվին է փոխանցում.
«Մենք նաև երկու միլիոն դրամ միանվագ նպաստ ենք ստացել երրորդ և չորրորդ երեխաների ծննդյան ժամանակ: Այդ գումարով տանը կոսմետիկ վերանորոգում ենք արել։ Շատ մեծ աջակցություն չէ, բայց օգնեց մեր ընտանիքին մի փոքր ոտքի կանգնել, երեխաների հիմնական ծախսը հոգալ՝ տակդիրներ, կաթնախառնուրդ, հագուստ և այլն»:
Մշտական բնակչության աճի անհրաժեշտություն
Հայաստանը, ի տարբերություն այլ երկրների, ունի մեծ արտագաղթ և փոքր ներգաղթ: Բացառություն կարող ենք համարել
- հնդիկների աշխատանքային ներգաղթը երկիր (2023թ.-ի առաջին 9 ամիսների ընթացքում ՀՀ ժամանել է 37 հազար մարդ),
- 2022թ-ի ռուս-ուկրաինական պատերազմի հետևանքով Հայաստան եկած ռուսաստանցիների ներհոսքը (պաշտոնապես հայտարարվում է, որ ՀՀ մուտք է գործել մոտ 140 հազար մարդ, փորձագետների կարծիքով՝ երկրում մնացել է ներգաղթածների մոտ 30%-ը),
- արցախահայերի պարտադրված ներգաղթը 2023-ին, նաև 2022-ի դեկտեմբերից Լաչինի միջանցքի շրջափակումից առաջ և դրա ընթացքում մարդկանց ներհոսքը (ընդհանուր առմամբ ավելի քան 120 հազար մարդ):
Բոլոր այս շերտերը կարող են հեռանալ երկրից:
Եթե նախկինում վերաարտադրողականության խթանումն ավելի շատ գաղափարական երանգ ուներ, ապա պատերազմից հետո մասնագետներն այն հայտարարեցին հրամայական:
2022թ-ի հոկտեմբերի դրությամբ, ըստ Վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, Հայաստանի մշտական բնակչությունը 2 928 914 մարդ է կազմել։ Այս թվի մեջ ներառված են այն մարդիկ, որոնք սովորաբար այստեղ են բնակվում, սակայն մինչև մեկ տարի ժամկետով բացակայել են երկրից։ Բացի մշտական բնակչության թվից, ներկայացվել է նաև առկա բնակչության ցուցանիշը, որը կազմել է 2 638 917 մարդ։
Իրավիճակը մարդկանց առավել պարզ ներկայացնելու համար փորձագետները ժողովրդագրական խնդիրների օրինակներ են բերում։ Օրինակ, վերջին պատերազմի հետևանքով, երբ Հայաստանն Ադրբեջանի հետ նոր և ավելի երկար սահմանագիծ ունի, այն հսկելու համար երկրի պաշտպանական կառույցները մարդկային կարող ռեսուրսների խնդիր ունեն: Եվ նման հարցերը առաջնային պլան են բերում ծնելիության աճը, խրախուսման մոտեցումները, հանրության վերաբերմունքի փոփոխությունը:
Ծնելիության խրախուսման պետական ծրագրերը
2020թ-ից լայն թափով սկսել են կյանքի կոչվել ծնելիության խրախուսման, երիտասարդ և երեխաներ ունեցող ընտանիքների աջակցության տարբեր ծրագրեր։
Այսպես, առաջին երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստը 50 հազար դրամից դարձել է 300 հազար դրամ։ Երկրորդ երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստը 150 հազար դրամից դարձել է 300 հազար դրամ:
Աշխատող մայրերին տրվող ամսական նպաստը 18 000 դրամից դարձել է 25 500 դրամ։
Գյուղական բնակավայրերում երեխայի խնամքի նոր նպաստի տեսակ է ներդրվել՝ մինչև երեխայի երկու տարեկան դառնալը մայրերին ամսական տրամադրվում է ևս 25 500 դրամ:
2022թ-ի հունվարի 1-ից հետո բոլոր այն ընտանիքներում, որտեղ ծնվել են երրորդ և ավելի երեխաներ, տրամադրվում է 50 000 դրամ ամենամսյա նպաստ: Սոցիալական աջակցությունն այդ ընտանիքները ստանում են մինչև երեխայի 6 տարեկան դառնալը:
Ինչ է արվում բնակարանային կարիքների բավարարման համար
Գործող կառավարությունը ծնելիությունը խրախուսելու համար մի շարք ծրագրեր է մշակել նաև երեխաներ ունեցող ընտանիքների բնակարանային խնդիրները լուծելու համար: Մասնավորապես, ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերվում բնակարան ձեռք բերելու կամ անհատական բնակելի տուն կառուցելու նպատակով հիփոթեք ստացած ընտանիքներին:
Այս ծրագիրն առավել նպաստավոր պայմաններ է առաջարկում մարզերի բնակիչներին: Նրանք միանվագ դրամական աջակցություն են ստանում տուն կառուցելու համար: Մարզերում նաև հիփոթեքի տոկոսներն են ավելի ցածր, քան Երևանում, այդ պատճառով շատ երիտասարդ ընտանիքներ բնակություն են հաստատում և բնակարան են ձեռք բերում Երևանին մոտ գտնվող մարզերում:
Մեկ այլ ծրագրով, հիփոթեքային վարկ մարող ընտանիքում երեխա ծնվելու դեպքում, այն ստանում է միանվագ դրամական աջակցություն։
2023թ-ի հոկտեմբերի դրությամբ աջակցություն է ստացել 2 649 շահառու, նրանց վճարվել է շուրջ 1 մլրդ 950 մլն դրամ: Իսկ նախորդ, 2022թ-ի ընթացքում ծրագրերի շրջանակում աջակցություն է ստացել 3 088 շահառու՝ շուրջ 2 մլրդ 100 մլն դրամի չափով:
Գնահատականներ ծնելիության ցուցանիշներին
Վիճակագրական կոմիտեում անլուրջ են համարում այսքան կարճ ժամանակահատվածի տվյալներով գնահատել, թե ինչով է պայմանավորված ծնունդների աճը։
«Հստակ է միայն այն, որ ավելացել են հատկապես ընտանիքի երրորդ և չորրորդ երեխաների ծնունդները։ 2022թ-ի ընթացքում մեր երկրում երրորդ և ավելի երեխաների մասնաբաժինը ընդհանուր ծնունդների թվաքանակում ավելացել է։ Իսկ դա շատ կարևոր ցուցանիշ է։ Մոտավորապես ծնունդների շուրջ 33%-ը երրորդ և դրանից բարձր ծնունդներն են»,- ասում է մարդահամարի և ժողովրդագրության բաժնի պետ Կարինե Կույումջյանը։
Ժողովրդագրագետ Ռուբեն Եգանյանը ևս կարծում է, որ նման կարճ ժամանակահատվածի համար գնահատականներ տալը ծանրակշիռ չէ։ Պետք է առնվազն երկու-երեք տարի պահպանվի ծնելիության աճի դինամիկան, որպեսզի հիմք լինի վերլուծելու պատճառահետևանքային կապերը:
Նրա խոսքով՝ աճի պատճառները տարբեր կարող են լինել, այդ թվում նաև պետության կողմից վարվող քաղաքականությունը։ Ու զգուշացնում է.
«20-րդ դարի 70-ական թվականներին Անգլիան, Ֆրանսիան, Ճապոնիան և այլ երկրներ ահռելի գումարներ ծախսեցին ծնելիության խթանման համար, սակայն այդպես էլ արդյունքի չհասան: Իսկ մեր երկիրն առաջիկա տասը տարվա համար չի կարող նման քաղաքականություն վարել և մեծ գումար ներդնել, որպեսզի լիարժեք արդյունքներ լինեն և դա հնարավոր լինի գնահատել որպես պետության ռազմավարության հետևանք»:
Մասնագետը նշում է, որ համաշխարհային մակարդակով ծնելիության մակարդակի անկում կա, պատճառները տարբեր են՝ սոցիալ-տնտեսական, սոցիալ-հոգեբանական և առողջական խնդիրներ:
Դրա հետ մեկտեղ, Երկիր մոլորակի բնակչության թվաքանակն արդեն ութ միլիարդից ավելի է։ Ժողովրդագրագետը բացատրում է՝ այդ մարդկանց պետք է կերակրել, ապահովել հագուստով և այլ կենսական պարագաներով, ուստի ընդհանուր միտումը ոչ թե բնակչության աճի խրախուսումն է, այլ զսպումը:
Ծնելիությունը մշակութային գործոն ունի
Ինչպես ամբողջ աշխարհում, Հայաստանում ևս ծնելիության և մարդկանց կենսամակարդակի միջև հակառակ կապ կա.
«Ինչքան ապահովված են մարդիկ, այնքան քիչ երեխաներ են ունենում և հակառակը: Մարդկանց պահանջմունքների բավարարման առաջնարհերթությունների մեջ ընտանիքն ու երեխաները երկրորդական դիրքերում են հայտնվում»,- ասում է ժողովրդագրագետ Ռուբեն Եգանյանը։
Ըստ մասնագետների՝ տվյալ երկրում ծնելիության մակարդակը պայմանավորող հիմնարար գործոնը մարդու՝ երեխաներ ունենալու պահանջմունքն է։ Այն մշակութային գործոն է, որը ձևավորվում է մանկական և դեռահասության տարիքում և ամբողջ կյանքի ընթացքում համարյա չի փոխվում։ Այդ կապակցությամբ, կարևորում են կրթական և ինֆորմացիոն պետական քաղաքականությունները, որոնց միջոցով հնարավոր է հասարակությունում բարձրացնել երեխաների պահանջմունքը։
Սակայն ժողովրդագրագետ Արտակ Մարկոսյանը սրա հետ մեկտեղ կարևորում է տարածաշրջանային անկայուն վիճակը։
«Այսօր Հայաստանում երեխա ունենալու համար քաղաքացիներին կանխատեսելի, երկարաժամկետ անվտանգային երաշխիքներ են պետք»,- ասում է նա։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Ժողովրդագրական վիճակի բարելավում
