Երիտասարդ ընտանիքները Հայաստանում առանց բնակարան չեն մնա

Հայաստանի կառավարությունն ընդունել է որոշում «Երիտասարդ ընտանիքին` մատչելի բնակարան» պետական նպատակային ծրագրում փոփոխություններ անելու մասին: Ծրագիրը մեկնարկել է 8 տարի առաջ: Եվ փոփոխություններն արվել են այն իրոք նպատակային և արդյունավետ դարձնելու համար: Ի՞նչ հիմունքներով հիմա երիտասարդ ընտանիքները հնարավորություն կունենան բնակարան ձեռք բերել: Ներկայացնում ենք բոլոր մանրամասները։

Անհասանելի հիփոթեք

Հայաստանի երիտասարդության ազգային զեկույցի շրջանակներում կատարված համապատասխան հարցման արդյունքներով`երիտասարդների շուրջ 90 տոկոսն ընտանիքի կազմավորման և լիարժեք կենսագործունեության համար, ի թիվս այլ պայմանների, ամուսնության համար պարտադիր պայման է համարում բնակարան ունենալը:

Ընդ որում, երիտասարդների 78,6 տոկոսը ցանկություն է հայտնել ունենալ 2-4, իսկ 13,4 տոկոսը` 5 և ավելի երեխա: Սակայն հարցվածների միայն 12.2 տոկոսն է այսօր հնարավոր համարում 3 երեխան: Գլխավոր խոչընդոտներից կարելի առանձնացել ոչ բավարար բնակարանային պայմանները:

Վիճակագրական ևս մեկ տվյալ. ամուսնացած երիտասարդների 46 տոկոսը պատրաստ է բնակարան ձեռք բերել հիփոթեքային վարկավորման միջոցով: Սակայն մեծ մասը խուսափում է նշված միջոցից` բարձր տոկոսադրույքների և հիփոթեքային համակարգի նկատմամբ անվստահության պատճառով:

Համաձայն Հայաստանի 2005թ. սահմանադրության, «յուրաքանչյուր ոք ունի իր և իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվում` բնակարանի, ինչպես նաև կենսապայմանների բարելավման իրավունք: Պետությունն անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկում քաղաքացիների այս  իրավունքի իրականացման համար»: 2015թ. փոփոխությունների ժամանակ դրույթը հանվել է:

• 14 երեխա ընտանիքում՝ տեսանյութ Հայաստանից

• Ղափամա՝ կերակուր, որի մասին երգում են

• Ինչ խնդիրների առաջ են հայտնվում մանկատների սաները Հայաստանում չափահաս դառնալուց հետո

• 600 երանգ վեց գույնից՝ ինչպես են Երևանում գորգեր ստեղծում ու վերականգնում

Ծրագրի սկիզբն ու նպատակը

«Երիտասարդ ընտանիքին` մատչելի բնակարան» պետական նպատակային ծրագիրն ընդունվել է առաջին անգամ 2010թ. փետրվարի 12-ին: Այն նպատակաուղղված էր իրավական, ֆինանսական և կազմակերպչական համապատասխան մեխանիզմների ներդրման միջոցով բնակարանային պայմանների բարելավման կարիք ունեցող երիտասարդ ընտանիքներին պետական աջակցություն տրամադրել:

Ո՞րն է երիտասարդ ընտանիքը

Երիտասարդ է համարվում 18-30 տարեկան քաղաքացին, իսկ երիտասարդ ընտանիք՝ այն ընտանիքը, որտեղ ամուսիններից առնվազն մեկը երիտասարդ է, իսկ մյուսի տարիքը չի գերազանցում 35-ը (ներառյալ): Ծրագրի սկզբնական շրջանում ամուսինների գումարային տարիքը չպիտի գերազանցեր 60-ը: Այնուհետև փոփոխություն արվեց ծրագրում և գումարային տարիքը դարձավ 65: Այժմ այն դարձել է 70: Ծրագիրը աջակցություն է նախատեսում նաև երեխա ունեցող երիտասարդ միայնակ ծնողներին:

Բնակարանի ձեռքբերման պայմանները

Սկզբնական ծրագրում միայն կառուցապատողից կարող էին ձեռք բերել բնակարանը, այսինքն՝ առաջնային շուկայից: Հետագայում փոփոխություններ արվեցին, և արդեն հնարավոր է բնակարան գնել նաև երկրորդային շուկայից:

Երկրորդային շուկայից բնակարանի կամ բնակելի տան ձեռբերման համար հիփոթեքային վարկը տրամադրվելու է առնվազն 10 տարի մարման ժամկետով, առավելագույնը 9.5 տոկոսով, որից 2 տոկոսը կսուբսիդավորի պետությունը:

Վարկառուի համար վարկի տոկոսը կկազմի առավելագույնը 7,5 տոկոս: Իսկ մարզերում տրամադրված վարկերի համար պետությունը կսուբսիդավորի 4 տոկոսը: Այսինքն` վարկառուի համար տոկոսը կկազմի առավելագույնը 5.5 տոկոս:

Առաջնային շուկայից, այսինքն՝ անմիջապես կառուցապատողից բնակարանի ձեռբերման համար հիփոթեքային վարկը տրամադրվելու է առնվազն 10 տարի մարման ժամկետով, առավելագույնը 7.5 տոկոսով, որը չի սուբսիդավորվում:

Երկրորդային շուկայից ձեռք բերվող անշարժ գույքի առավելագույն չափ է ընդունվել 25 մլն դրամը, առաջնային շուկայի դեպքում՝ 30 մլն:

Վարկառուն գրավադրում է ձեռք բերվող գույքն ու այլ բնակելի անշարժ գույք: Ընտանիքի անդամներից առնվազն մեկը պետք է լինի Հայաստանի քաղաքացի: Եվ պետք է իմանալ, որ ընտանիքը կարող է ծրագրից օգտվել մեկ անգամ:

Կարևոր խնդիրը՝ կանխավճար

Մինչ այս, թե´ Երևանի, թե´ մարզերի համար կանխավճարը կազմում էր երկրորդային շուկայի դեպքում բնակարանի գնի առնվազն 30 տոկոսը, առաջնային շուկայի դեպքում 20 տոկոսը: Ծրագրի շահառուներին այժմ հնարավորություն է ընձեռնվելու ձեռք բերել բնակարաններ արժեքի առնվազն 10%-ի չափով կանխավճար կատարելով:

Ծրագրի ֆինանսավորումը

Ծրագրի ֆինանսավորումն իրականացվելու է «Բնակարան երիտասարդներին» վերաֆինանսավորում իրականացնող վարկային կազմակերպության միջոցով:

Ծրագրի շրջանակում վարկավորմամբ են զբաղվում 14 բանկ և 5 վարկային կազմակերպություն:

Քանի՞ բնակարան է ձեռք բերվել

Ծրագրի մեկնարկից՝ 2010 թվականից մինչ 2018 թվականի օգոստոսի 30-ը տրվել է 3466 վարկ (1814 վարկ Երևանում, 1652՝ մարզերում), որոնց ընդհանուր պայմանագրային ծավալը կազմել է շուրջ 28 մլրդ 524 մլն դրամ:

Նախաձեռնության հեղինակները

Կառավարության այս որոշման նախագիծը մշակել է ֆինանսների նախարարությունը՝ համագործակցելով Կենտրոնական բանկի հետ:

Գլխավոր թերությունը

Երկրորդային շուկայից ձեռքբերված բնակարաննրի դեպքում վարկի տոկոսը եկամտահարկից չի վերդարձվում: Համաձայն կառավարության, կարգավորումը պետք է տրվի հարկային օրենսդրությամբ:

Քաղաքացիների կարծիքը ծրագրի մասին

Ծրագիրը հանրային քննարկում է անցել իրավական նախագծերի հրապարակման միասնական հարթակում, չի ունեցել բացասական գնահատական։ Եղել է ընդամենը 6 առաջարկ, որոնք չեն ընդունվել։

Քաղաքացիներից մեկն առաջարկել է ամուսինների գումարային աշխատավարձի թույլատրելի շեմը բարձրացնել. մերժվել է, քանի որ ծրագիրը սոցիալական է, իսկ այդ դեպքում բնույթը կփոխի:

Նշենք, որ եթե ամուսինների ամսական զուտ եկամուտը միասին գերազանցում է 800 հազար դրամը, իրավունք չունեն մասնակցել ծրագրին:

Մեկ այլ քաղաքացի առաջարկել էր ընդհանրապես հանել կանխավճարը կամ սահմանել սիմվոլիկ՝ 5 տոկոս: Կառավարությունն առարկել է, քանի որ կանխավճարի սահմանումը պայմանավորված է ռիսկերի առկայությամբ: Այն պետք է լինի ոչ թե սիմվոլիկ, այլ «խելամտության» սահմաններում:

Ընդհանուր տեղեկություններ բնակարանների թվի ու կարիքի վերաբերյալ

2017թ. սեպտեմբերի 14-ի դրությամբ, Հայաստանում առկա են տարբեր նշանակության ավելի քան 545 հազար շենքեր և շինություններ, այդ թվում` 428 հազար անհատական բնակելի տուն, 19 հազար բազմաբնակարան շենք և 98 հազար տարբեր նշանակության շենքեր և շինություններ:

Գոյություն ունեցող տարբեր նշանակության շենքերի գերակշռող մասը կառուցվել է մինչև 1988 թվականը: Դրանց նախագծային սեյսմակայունությունը նախատեսված է եղել 7-8 բալ: Սակայն, ըստ փորձագիտական գնահատականների՝ ներկայում գոյություն ունեցող շենքերի 70%-ը խոցելի են և կարող են վտանգ ներկայացնել ընդունված նորմատիվային ուժգնության երկրաշարժերի դեպքում:

Երևանին բաժին է ընկնում պետության բնակարանային ֆոնդի ավելի քան կեսը (ավելի քան 230 հազար միավոր, կամ 52.7 տոկոսը):

Ըստ տարբեր հաշվարկների, մեր երկրում բնակարանի կարիք ունի շուրջ 70 հազար ընտանիք, որոնցից 20 հազարը, համաձայն աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, ստանում են ընտանեկան նպաստ: Սրանց գումարվում են շուրջ 29 հազար անօթևան ընտանիքները, որոնք բնակվում են տնակներում, հասարակական նշանակության օբյեկտներում և այլն:

Հայաստանում բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը 2011թ. վերջին կազմել է 92.6 մլն. քառ. մետր: Մեկ բնակչին Հայաստանում բաժին է ընկնում 28.3 քառ. մետր բնակտարածք: Այս տվյալով Հայաստանը գերազանցում է ԱՊՀ ներկա ու նախկին բոլոր երկրներին: Ռուսաստանում մեկ մարդուն բաժին է ընկնում 23 քառ. մետր բնակտարածք, Ուկրաինայում՝ 23.3, Ղազախստանում՝ 18.1:

Ի՞նչ է սոցիալական բնակարանաշինությունը

Սոցիալական բնակարանաշինության հասկացություն Հայաստանի օրենսդրությունը չի պարունակում: Սոցիալական բնակարանաշինությունը ցածր և միջին եկամուտ ունեցող ընտանիքների, ինչպես նաև սոցիալապես խոցելի խմբերի բնակարանային կարիքների բավարարմանը կամ բարելավմանը ուղղված միջոցառում է:

Արտասահմանում սոցիալական բնակարանային ֆոնդը ստեղծվում է պետական ու համայնքային աջակցության ծրագրերի շրջանակներում բնակարանների կամ բնակելի տների կառուցման (անավարտ շինարարություն, վերակառուցում, նոր շինարարություն), շուկայից ձեռքբերման (գնում, վարձակալում) միջոցով:

Եթե Նիդերլանդներում բնակարանաշինության մեջ սոցիալական բնակարանաշինության բաժինը, օրինակ, կազմում է 35 տոկոս, Շվեդիայում` 20 տոկոս, Մեծ Բրիտանիայում` 18 տոկոս, ապա Հայաստանում այն կազմում է 2.5 տոկոս. Իսկ արտերկրի սոցիալական բնակարանային ապահովման կարևոր տարր հանդիսացող սոցիալական վարձակալական ինստիտուտը, կարելի է ասել, Հայաստանում բացակայում է: