Ինչպե՞ս են Երևանում օգնում բռնության ենթարկված կանանց․ անձնական պատմություններ
Բռնության ենթարկված կանանց պատմություններ
Երևանում երկու տուն կա` սովորականներից որևէ ձևով չտարբերվող, որտեղ ապաստան են գտնում բռնության ենթարկված, իրենց բնակվելու վայրից փախած և որոշ ժամանակ թաքնվելու կարիք ունեցող կանայք: Այս ապաստարանների տեղի, նույնիսկ գոյության մասին քչերը գիտեն։ Գաղտնիությունը պահպանվում է ամենայն խստությամբ, քանի որ դրանք կարող են հարձակման ենթարկվել։ Կանայք այստեղ փորձում են «ոտքի կանգնել», հաղթահարում են ֆիզիկական և հոգեկան տրավմաները, մասնագիտություն են ձեռք բերում։
Ապաստարաններում պատսպարված կանանց պատմությունները, նաև նրանց սատարող կազմակերպության մոտեցումները՝ ինչպես լուծել բռնության զոհերի խնդիրները։
- Ինչո՞ւ են հայուհիներն ամուսնանում այլազգի տղամարդկանց հետ. երեք պատմություն
- Արցախցիները Հայաստանում․ ի՞նչ են պատմում իրենց տները լքած կանայք
- «Ծնողները լռում են»․ Հայաստանում տարեցների նկատմամբ բռնության մասին
«Գուցե հիմա ողջ չլինեի»
25-ամյա Նարինեն (անունը փոխված է) այժմ բնակվում է ապաստարաններից մեկում։ Պատմում է, թե ինչու է այստեղ հայտնվել․
«Անառողջ հարաբերությունները, բռնությունն այնքան էին խորացել, որ ամուսինս ինձ կապում էր աթոռից, «Դրուժբա» էլեկտրական սղոցը միացնում ու ասում, թե ոտքերս կտրելու է: Շատ երիտասարդ տարիքում ամուսնացա, գյուղում էինք ապրում, տանը ես, ամուսինս ու երեխաս էինք բնակվում: Այդ ամենը կարող էր 15 րոպե տևել, ես էդ ողջ ընթացքում վախով սպասում էի, որ հիմա իսկապես կտրելու է:
Հասել էինք նրան, որ ինքն ինձ դանակ էր տալիս, ոտքը դնում էր երեխայի գլխին ու ասում, որ եթե ինձ չվնասեմ, մեր մանկահասակ երեխային կսպանի: Անընդհատ արտաքինիս էր կպնում, ուզում էր, որ ինձ ոչնչություն զգամ։ Նույնիսկ մի օր ստիպեց, որ մազերս ամբողջությամբ կտրեմ: Ինձ ստորացնում էր հենց իմ ձեռքով: Մոտ երկու տարի ապրել եմ այս պայմաններում։ Պատճառը երեխան էր:
Կարելի է ասել, որ բախտս բերել է, քանի որ երբ ծնողներս մեզ հյուր եկան, զգացին, որ ինչ-որ բան այն չէ, մեզ հանեցին այդ տնից: Որոշ ժամանակ անց ոստիկանների հետ կարողացա գնալ ու իրերս վերցնել:
Գուցե հիմա ողջ չլինեի, եթե ծնողներս այդ օրն այդպես չվարվեին»:
Ինչպես է ապահովվում անվտանգությունը
Ապաստարանները, որտեղ գտնվում են Նարինեի պես ծանր իավիճակում հայտնված կանայք, հիմնել է Կանանց աջակցման կենտրոնը:
Կենտրոնի հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պատասխանատու, իրավապաշտպան Զառա Հովհաննիսյանը պատմում է, որ ապաստարանների աշխատակիցներ ընտրելիս վստահության հարցը շատ կարևոր է։ Մարդիկ, որոնք ապաստարանի հետ կոնկրետ աշխատանք չեն տանում, դրանց տեղը չգիտեն։
Բացատրում է՝ որքան քիչ մարդ իմանա դրանց տեղը, այդքան ավելի ապահով կլինի.
«Այնտեղ գտնվող կանայք ևս ստորագրում են որոշակի փաստաթղթեր, այդ թվում՝ ապաստարանի տեղը չհայտնելու պարտավորություն։ Արտահոսքի եզակի դեպք է եղել, երբ ապաստարանից դուրս եկած կինը՝ վերամիավորվելով ամուսնու հետ, հայտնել է, թե որտեղ է գտնվել այդքան ժամանակ: Դրանից հետո անմիջապես ապաստարանի տեղը փոխվել է։ Սովորաբար նման դեպքեր չեն լինում։ Անանունությունն ու անվտանգությունն ամենակարևոր գրավականներից են։ Նույնիսկ, եթե ծնողները զանգահարում են մեզ և հարցնում․ «Իմ դուստրը ձեզ մո՞տ է»,- պատասխանն այսպիսին է․ եթե նա մեզ մոտ լինի, ցանկանա ձեզ հետ շփվել, կապ կհաստատի»:
Ապաստարաններում պայմանների մասին
Ապաստարաններում միաժամանակ կարող է գտնվել 24 կին՝ իրենց երեխաների հետ միասին, սակայն, եթե էլի դիմողներ են լինում, դուրս չեն մնում:
«Հնարավորություններ ենք գտնում, փորձում ենք տեղավորել: Իհարկե, կան խնդիրներ։ Ապաստարանի տարածքը փոքր է, մարզում չենք կարող ապաստարաններ ունենալ, որովհետև տեղորոշում կատարելն ու կնոջը գտնելն ավելի հեշտ կլինի»,- բացատրում է Հովհաննիսյանը:
Ընդգծում է՝ միայն 2020 թվականից է պետությունն ապաստարանների մասնակի համաֆինանսավորվում իրականացնում.
«Մինչև 2018 թվականը պետությունը չէր ընդունում, որ գոյություն ունի ընտանեկան բռնություն: Միայն Քրեական օրենսգրքում կային հոդվածներ՝ ծեծի և սեռական բռնության մասով, որոնք ընտանեկան բռնության հետ կապված որևէ խստացում չէին նախատեսում։ 2022-ին, երբ ընդունվեց նոր Քրեական օրենսգիրքը, ունենք ընտանեկան բռնության հանգամանքով պայմանավորված ավելի խիստ պատիժներ: Բայց դեռևս Քրեական օրենսգրքում չունենք առանձնացված ընտանեկան բռնության հանցակազմ»:
Ովքե՞ր և ինչպե՞ս են հայտնվում ապաստարաններում
«Կենտրոն դիմած ոչ բոլոր կանայք են հայտնվում ապաստարաններում: Կինը զանգահարում է շուրջօրյա թեժ գծի ծառայությանը, պատասխանատուն հավաքագրում է տվյալները և փոխանցում սոցիալական աշխատողին։ Սոցիալական աշխատողը մեկօրյա ժամկետում կապ է հաստատում անձի հետ, եթե, իհարկե, շատ շտապ դեպք չէ։ Արձագանքման ընթացքը կախված է նրանից, թե ինչ հրատապության դեպք է։ Եթե հենց հիմա կինը բռնության է ենթարկվում և շտապ արձագանքման կարիք ունի, դա կատարվում է րոպեների ընթացքում»,- պարզաբանում է իրավապաշտպանը:
Հիշում է՝ այս տարի Ամանորի գիշերն են նման ահազանգ ստացել, որ կնոջը շտապ օգնություն է անհրաժեշտ.
«Ամուսինը վառարանի խառնիչով ծեծել էր կնոջը, որը կերակրող մայր էր՝ մեկ տարեկան երեխայով։ Բավական ծանր վիճակում տեղափոխեցինք մեզ մոտ։ Մինչև վերջերս էլ բուժումները տեղ չէին հասնում, որովհետև ֆիզիկական ծանր տրավմաներ ուներ»։
Կենտրոնն առաջարկում է ապաստարան տեղափոխել, բայց չի պարտադրում
«Նախորդ տարի ունեցել ենք կնասպանության դեպք, երբ կինը գրավոր հրաժարվել էր ապաստարան տեղափոխվելուց՝ նշելով, որ այս պահին նպատակահարմարությունը չի տեսնում։ Լինում են դեպքեր, երբ կինը վերականգնողական փուլից հետո վերադառնում է ամուսնու մոտ, և բռնությունը կրկնվում է։ Մենք ունեցել ենք դեպք, երբ նույնիսկ 8 անգամ կնոջը հետ ենք ընդունել: Եղել է դեպք, երբ կինը երկու անգամ եղել է մեր ապաստարանում, հետո սպանվել է նույն բռնարարի կողմից:
Հետ են գնում այն պատճառով, որ կախվածությունն ու վախը շատ մեծ են: Եթե կենտրոնի հետ երկարատև վերականգնողական գործընթացը չի ավարտվում, ընդհատվում է, կինը որոշում է ապաստարանից դուրս գալ, դու ոչինչ չես կարող անել։ Դա նրա կամքն է: Բռնարարներն էլ բավական կպչուն են: Նրանք մեղրամսի փուլում սկսում են խոստանալ աշխարհի բարիքները, խոստանում են, որ կփոխվեն, որ այլևս չի կրկնվի, որ իրենք չափազանց սիրում են։
Սակայն փորձը ցույց է տվել, որ այդ խոստումները վերջում վերածվում են հերթական, ավելի ծանր հետևանքներով բռնության»,- պատմում է Զառա Հովհաննիսյանը:
Ոստիկանության մոտեցումը
60 տարեկան Սոնան (անունը փոխված է) 30 տարի բռնության է ենթարկվել։ Պատմում է, որ տնից դուրս գալու երկու փորձ է արել․
«Ոստիկանությունում ինձ ցույց էին տալիս, որ իմ արածն այդքան էլ լավ բան չէ: Ապաստան էի խնդրում կամ ելք, որ ուղղորդեին ինձ։ Ու ոստիկանության աշխատակիցն ասաց՝ եկել ինձնի՞ց ես տուն ուզում, բա ես ումի՞ց տուն ուզեմ»:
Զարուհի Հովհաննիսյանը ևս փաստում է՝ ոստիկանները երբեմն ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցում են ցուցաբերում, իրենց խոսքով, վերաբերմունքով արդարացնում բռնարարին.
«Պետության կողմից ընտանեկան բռնությունը ճանաչվել է որպես խնդիր, և կանխարգելման օրենսդրություն է ընդունվել։ Նախկինում, երբ ոստիկանություն էին դիմում, եթե չկար ֆիզիկական բռնություն, ոստիկանները որևէ գործիք չունեին բռնարարի դեմ կիրառելու։ Այժմ կա ընտանեկան բռնության կանխարգելման օրենսդրություն, որի շրջանակում ոստիկանությունը կանխարգելում է իրականացնում, ավելի վատ հետևանքներից խուսափելու համար։
Բռնության ենթարկվելու ընթացքում կանայք երբեմն երկար ժամանակ չեն կարողանում խզել հարաբերությունները՝ հասարակական կարծիքի, կարծրատիպերի պատճառով։ Հաճախ կինն իր հարազատների մոտ բարձրաձայնում է, որ բռնության է ենթարկվում, և իրեն ասում են՝ ամուսինդ է, բա ի՞նչ պիտի անի, բա պետք է վերահսկի քո միջոցները, դա նորմալ է։ Այս պարագայում կնոջ՝ աջակցություն ստանալու, հարաբերությունները խզելու դեպքում թիրախավորված չլինելու հավանականությունը նվազում է։ Այդ խնդիրն ունենք նաև ոստիկանությունում, որտեղ ևս կինը հանդիպում է կարծրատիպային մոտեցումների և արձագանքի»։
«Բռնարարների կերպարները շատ նման են»
Ապաստարանում գտնվող կանանց հետ աշխատող հոգեբաններից մեկը՝ Մարինե Աղումյանը, նշում է, որ կանայք միայն ապահով գոտում հայտնվելուց հետո են լիարժեք գիտակցում, թե ինչ է իրենց հետ կատարվել.
«Նարինեի մոտ ապաստարան տեղափոխվելուց հետո բավականին երկար ժամանակ մղձավանջներ են եղել, քաշի կորստով ու հոգեպես վատ վիճակում էր: Նման իրավիճակների ամբողջ նրբությունն այն է, որ բռնության ընթացքում կանայք չեն հասկանում, թե ինչ է կատարվում՝ ուղեղը հիմնականում աշխատում է գոյատևման վրա: Մեր աշխատանքը ոչ միայն վերականգնելն է բռնության ենթարկված կնոջը, այլ նաև այն վիճակի բերելը, որ այլևս նման վերաբերմունք իր հանդեպ թույլ չտա»:
Հոգեբանի խոսքով՝ բռնության դեպքերը շատ նմանություններ ունեն.
«Գրեթե նույն սցենարն է, բռնարարների կերպարները շատ նման են: Երբեմն տպավորություն է, որ պացիենտները նույն մարդու մասին են պատմում: Իրենք ընդհանուր հատկանիշներ ունեն՝ գերկասկածամտություն, որը հաճախ նման կերպ է մեկնաբանվում. «Սիրում է, դրա համար էլ խանդում է»։ Գերհոգատարություն են դրսևորում՝ կնոջը չեն թողնում աշխատել, ֆինանսապես անկախ ու կայուն լինել։ Իշխելու ցանկություն՝ դրա համար ամեն մեթոդ կարող են օգտագործել: Հատկանիշ, որ գրեթե բոլոր բռնարարների մոտ կա՝ զոհին արժեզրկելն է, ինքնագնահատականը 0-ի հասցնել է, հավատացնելը, թե ինքն է մեղավոր, որ տղամարդն այդպես է վարվում իր հետ: Ցավալին այն է, որ շատ բաներ մեր հասարակությունում կարող են ընկալվել որպես նորմալ, բայց դա բռնարարին հատուկ հատկանիշ է»:
Երեխաների գործոնը
Հոգեբանը բացատրում է, որ բռնարարները շատ ժամանակ օգտագործում են երեխաներին որպես գործիք նույնիսկ հեռավորության վրա կնոջը բռնության ենթարկելու համար:
«10 տարեկան երեխայիս թողել եմ տանը և հեռացել: Ամուսնացած էինք 10 տարի, ու դրանից 9-ը բռնության եմ ենթարկվել: Որևէ մեկը չէր մտածում, որ ամուսինս կարող է այդպիսին լինել: Կողքից նայում, ասում էին՝ քեզ լավ նայում է, ոչնչի կարիք չունես, էլ ի՞նչ է պետք: Ես ի սկզբանե եղել եմ բռնարարի ընտանիքից: Հորս բռնությունից, կարելի է ասել, փախա, ամուսնացա, ու պամությունը կրկնվեց:
Հիմա փորձում եմ ամեն բան անել, որ ֆինանսապես կայունանամ ու կարողանամ երեխայիս ինձ մոտ վերցնել: Ես գնալու տեղ չունեի, ունեի երեխա, ու ինձ սպառնում էին, որ երեխայիս այլևս չեմ տեսնի»,- պատմում է 32-ամյա Լուսինեն (անունը փոխված է):
Զառա Հովհաննիսյանը ևս փաստում է՝ երեխաների խնդիրը ծանրագույնն է, քանի որ շատ հաճախ կանայք մի կերպ փախչում են բռնարարից, երեխաները մնում են տանը, կամ լինում են կրթական հաստատությունում, և հետո շատ դժվար է լինում նրանց միավորել մոր հետ․
«Դրա համար միշտ խրախուսում ենք նախանշաններ զգալու պայմաններում, մինչ որևէ քայլ ձեռնարկելը, անպայման զանգահարել թեժ գծին և անվտանգության պլան մշակել: Քանի մասնագիտական աջակցություն չկա, կինը շատ իմպուլսիվ է գործում և կարող է մինչև վերջին պահը չգիտակցել՝ ինչպես ճիշտ դուրս գալ տնից, ինչպես կազմակերպել, ինչպիսի իրեր վերցնել: Անվտանգության պլանը շատ է նպաստում, որպեսզի կինը գրագետ և սառը գործի։ Այդ դեպքում երեխաները պակաս խոցելի են լինում:
Մենք խրախուսում ենք, որ կինը երեխաների հետ տեղափոխվի ապաստարան։ Որովհետև նրա ամբողջական վերականգնման գործընթացը չի կարող լիարժեք իրականացվել, երբ կնոջ ողջ ուշքն ու միտքը երեխաներն են, երբ երեխաները մնացել են բռնարարի մոտ»:
Իրավապաշտպանի խոսքով՝ շատ հաճախ բռնարարները երեխաներին տրամադրում են մոր դեմ.
«Ունեցել ենք դեպքեր, երբ խնամակալության իրավունքը տրվել է մորը, բայց տարիներով չենք կարողացել երեխային վերցնել։ Որովեհտև երեխան նախատրամադրված էր, մորը վատ խոսքեր էր ասում, թքում էր նրա վրա։ Նույնիսկ, երբ մայրը գնում էր դպրոց իրեն ուղղակի տեսնելու: Ցավոք, այն փաստը, որ հայրը բռնարար է, չի նպաստում, որ երեխան այդ միջավայրից ուզենա դուրս գալ: Միայն դատական պրոցեսով մայրը կարող է երեխային վերցնել:
Հիմա մենք օրենսդրական փոփոխությունների շրջանում փորձելու ենք մտցնել դրույթ, որ երեխան օրենքով ճանաչվի բռնության զոհ, նույնիսկ երբ միայն ականատես է դրա իրագործման: Եթե մորը մենք կարողանում ենք բերել, հոգեբանական, իրավական ծառայություններ տրամադրել, երեխան մնում է միայնակ։ Նա որևէ օգնություն չի ստանում նույնսիկ հոգեբանական տեսանկյունից: Միայն դատարանում կարող է փորձաքննության ենթարկեն, որպեսզի հասկանան՝ վախենում է հորից, թե՝ ոչ»:
Որքա՞ն ժամանակ կինը կարող է մնալ ապաստարանում
«Ապաստարանում գտնվելու ժամկետները որոշվում են ըստ դինամիկայի։ Եթե կինը գտնվում է դատավարական փուլում, ամուսինը շարունակում է հետապնդել, ռիսկը շատ մեծ է՝ մինչև 1 տարի էլ կարող է մնալ ապաստարանում:
Մաքսիմում ժամկետ չկա, բայց խրախուսվում է, որ 3 ամսից հետո փորձ արվի որևէ այլ ապահով վայր տեղափոխել, որպեսզի կինը լինի ավելի ազատ միջավայրում, որովհետև ապաստարանն ունի իր կանոնները:
Օրինակ՝ սեփական հեռախոսից չօգտվել, որովհետև հեռախոսով կարելի է տեղորոշում կատարել։ Բայց դա չի նշանակում, որ ինքը կապ չունի իր հարազատների հետ։ Սակայն ապաստարանի աշխատակցի հեռախոսի միջոցով, որն անվտանգության բոլոր կանոններին համապատասխանում է: Կաննոները որոշակի խնդիր են առաջացնում երեխաների համար։ Եթե նրաք սովորում են դպրոցում՝ անմիջապես պետք է փոխվի իրենց կրթական հաստատությունը, ուսուցման ձևը, որպեսզի հայրը երեխաներին հետևելու միջոցով չկարողանա տեղորոշել, հասկանալ, թե որտեղ են»,- պարզաբանում է Զառա Հովհաննիսյանը:
Նրա խոսքով՝ վերջին մեկ տարվա ընթացքում իրենց դիմում են ավելի երիտասարդ տարիքի կանայք․
«Շատ երկար ընթացք կար, որ կանայք դիմում էին 30-40 տարեկանի շրջանում, մոտ 10 տարի բռնության ենթարկվելուց հետո: Հիմա մենք, առնվազն վերջին մեկ տարվա ընթացքում, նկատում ենք երիտասարդացման միտում։ Դա մեզ համար հաղթանակ է, որովեհտև դա նշանակում է՝ կանայք տեղեկացված են և ցանկանում են ավելի վաղ շրջանում կանխարգելել իրենց դեմ կիրառվող բռնությունը»:
Իրավպաշտպանը նշում է, որ ամենից շատ իրենց դիմում են Երևանից։ Բացատրում է դա բնակչության խտությամբ։ Դիմողների թիվը զգալի է նաև Արմավիրի, Գեղարքունիկի, Շիրակի մարզերից:
Մասնագետները նշում են, որ ապաստարան տեղափոխված կանայք ոչ միայն բժշկական, իրավաբանական, հոգեբանական աջակցություն են ստանում, այլ նաև մասնագիտություն են ձեռք բերում, արհեստների են սկսում տիրապետել։ Սա էլ նպաստում է, որ ֆինանսական կայունություն ունենան և ավելի անկախ կյանք վարեն։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Բռնության ենթարկված կանանց պատմություններ
