Առանց վիզայի ռեժիմ սահմանափակումներով։ Ո՞վ և ինչո՞ւ չի թողնում Վրաստանի քաղաքացիներին Եվրոպա
Վրաստանի քաղաքացիները 2017 թ–ից օգտվում են Շենգենյան գոտի առանց վիզայի այցելության հնարավորությունից։ Դա երկրի բնակիչների համար մեծապես թեթևացրել է ինչպես հանգիստն, այնպես էլ գործնական այցերը։ Սակայն, 2019 թ–ի գարնանից սկսած, առանց վիզայի Եվրոպա մեկնել ցանկացողները սկսել են նոր և անսպասելի խոչընդոտների հանդիպել։ Վերջին ժամանակներս Վրաստանի որոշ քաղաքացիների սկսել են մերժել անգամ երկրից մեկնելու իրավունքի հարցում։
«Ծաղր և նվաստացում»
Առանց վիզայի ռեժիմի դեպի Եվրոպա ճամփորդելու հնարավորություն ստանալուց հետո Վրաստանում դրանց պոպուլյարությունը միանգամից աճեց։ Հաշվի առնելով, որ Քութայիսիի օդանավակայանից բյուջետային ավիաչվերթները դեպի Եվրոպա իրականացվում են գրեթե ամեն օր՝ երեք–չորս օրով ցանկացած եվրոպական քաղաք այցելություններ իրենց կարող են թույլ տալ գրեթե բոլոր նրանք, ովքեր ունեն աշխատանք և որևէ եկամուտ։
Եվ Վրաստանի քաղաքացիները սկսել են ակտիվորեն օգտվել այդ հնարավորությունից։ Ֆեյսբուքում հատուկ խմբեր են բացվել, որտեղ հարյուր հազարավոր մասնակիցներ միմյանց հետ կիսվում են բյուջետային ուղևորությունների փորձով։
•Վրացական արտահանումը Եվրոպա․ ի՞նչ է հաջողվել անել Ասոցացման մասին համաձայնագրի ստորագրումից հետո
• Հայաստանի բնակիչների արտահոսքը դեպի Ռուսաստան ավելացել է մի քանի անգամ
Սակայն անցյալ տարվա գարնանից մեկը մյուսի հետևից խմբերում սկսեցին տագնապալի գրառումներ հայտնվել, որոնցում օգտատերերը պատմում էին, որ Քութայիսիի օդանավակայանում Եվրամիության երկրների սահմանապահներ են հայտնվել, որոնք իրենց թույլ չեն տվել մեկնել տարբեր պատրվակներով։ Եվ այդ ամենն՝ իշխանությունների լիակատար լռությամբ։
«Շատերին Քութայիսիի օդանավակայանից հետ են ուղարկել։ Այնտեղ իսպանացի սահմանապահ է կանգնած և մեզ մոտ՝ Վրաստանում, որոշում է, թե արդյոք ես կարող եմ լքել երկիրը, — գրում է օգտատերերից մեկը հուլիսի 13–ին։ – Մի՞թե Իսպանիան վրացի սահմանապահ կկանգնեցնի Բարսելոնում, որպեսզի նա իսպանացիներին թույլ չտա Վրաստան գալ։ ․․․Այսպիսի նվաստացում և ծաղր մարդկանց նկատմամբ ես դեռ չեմ տեսել»։
Թեև շատ օգտատերեր մեկնաբանություններում կատարվածին ըմբռնումով են մոտեցել։
«Ինձ վրա նայում էին, կարծես հանցագործի»
Դաթո Թակնիաշվիլին ապրում է Թբիլիսիից ոչ հեռու գտնվող Մանգլիսի ավանում։ Նա սեփական ընտանեկան հյուրանոց ունի, ինչպես նաև ընկերների հետ տուրեր է կազմակերպում դեպի հարևան երկրներ՝ Թուրքիա, Հայաստան և Ադրբեջան։
Դաթոյի եղբայրը Ֆրանսիայում է ապրում արդեն յոթ տարի։ Նա այնտեղ օրինական աշխատանք ունի և նույնիսկ բնակարան է գնել անցյալ տարի։ Դաթոն օգտվել է առանց վիզայի ռեժիմի տրամադրած հնարավորությունից և նախորդ գարնանն անձամբ է եղբորը շնորհավորել բնակարանամուտի առթիվ։
Երկրորդ անգամ նա որոշել է Քութայիսիից մեկնել․ այդպես ավելի էժան է։ Նա իր հետ վերցրել է նույն փաստաթղթերն, ինչ առաջին անգամ՝ Ֆրանսիայում եղբոր օրինական կացության մասին փաստաթղթի պատճենը, նրա բնակարանի հասցեն, տեղեկանք բանկից, երկկողմանի տոմս, ապահովագրություն։
Քութայիսիի օդանավակայանում, չհասնելով գրանցման կետին, Դաթոն հայտնվել է այսպես կոչված հսկիչ անցակետում, որտեղ ուղևորներին ստուգում են արտասահմանցի սահմանապահները տեղի ոստիկանների հետ միասին։ Այնտեղ նրան խնդրել են փաստաթուղթ ներկայացնել, որի մասին նա չէր էլ լսել՝ հրավերի օրիգինալը՝ մունիցիպալիտետի կողմից հաստատված և դրա կնիքով։ Թեև Դաթոն մեկնելուց առաջ մանրազնին ստուգել էր Եվրոպայի հետ առանց վիզայի ռեժիմի համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի մասին բոլոր տեղեկությունները։
Փաստաթղթի բացակայության պատճառով վրացի և արտասահմանցի սահմանապահները նրան թույլ չեն տվել հատել սահմանն ու չվերթին հասնել։ Դաթոն փորձել է փաստարկված պարզաբանել այցի նպատակը՝ ցույց տալով իր մոտ եղած փաստաթղթերը, սակայն նրան չեն լսել։
«Մեղմ ասած, տարօրինակ է, որ Վրաստանի տարածքում գտնվող օդանավակայանում արտասահմանցի սահմանապահն է որոշում, թե արդյոքք ես կարող եմ լքել երկիրը։ Սակայն ես դրան հարկ եղածի պես կվերաբերվեի, եթե չլիներ տեղի ոստիկանների կոպիտ վերաբերմունքն ինձ։ Նրանք ինձ այնպես էին նայում, կարծես ես հանցագործ լինեի, կարծես պատրաստվում էի ինչ-որ բան փչացնել Եվրոպայում։ Ինձ բազմաթիվ անտեղի հարցեր էին տալիս, որոնք այցելության հետ կապ չունեին (ֆինանսական դրության, անձնական կյանքի և այլնի մասին)»։
Պաշտոնական հրավեր ձևակերպելու և ուղարկելու համար Ֆրանսիայում Դաթոյի եղբորից մոտ մեկ ամիս է պահանջվել։ Դրա համար նա ստիպված է եղել մունիցիպալիտետ ներայացնել բնակարանի փաստաթղթերն ու բանկային հաշվի քաղվածքը։
Ի վերջո, Դաթոն մեկնել է Ֆրանսիա՝ կրկին Քութայիսիի օդանավակայանից։ Սակայն դա նրա համար ժամանակի և ֆինանսների մեծ կորուստ է եղել, նյարդերը չհաշված։
«Մեր քաղաքացու մեկնումը Քութայիսիից Եվրոպա հաճախ կախված է լինում նրանից, թե ինչ տրամադրությամբ են այդ օրը զարթնել սահմանապահները։ Ոմանց կարող են ընդհանրապես չստուգել, մյուսներին էլ մանրամասն ստուգել, խուզարկել և, այնուամենայնիվ, թույլ չտալ մեկնել։
Ես անձամբ երկու մարդու եմ ճանաչում, որոնց հեշտությամբ բաց թողեցին առանց այդ պաշտոնական հրավերի։ Իմ անհաջող մեկնումից ուղիղ մեկ շաբաթ անց այդպես թույլ էին տվել մեկնել ընկերոջս պապին, որը Փարիզ էր մեկնում։
Մյուսը պատկառելի տղամարդ էր, որն օդանավակայանում կողքս էր կանգնած։ Նա չկարողացավ ներկայացնել փաստաթղթի օրիգինալը, սակայն, այնուամենայնիվ, առանց խնդիրների մեկնեց։ Որևէ հստակ պահանջ և չափանիշ չկա, և դա շատ վատ է, քանի որ չգիտես հստակ, թե օդանավակայանում ինչ սպասել, և չես կարող վստահ լինել, որ կմեկնես երկրից», — ասում է Դաթոն։
Թամթա Տոդուայի պատմությունը նման է Դաթոյի պատմությանը։ Միայն թե այս անգամ թույլ չեն տվել ինքնաթիռ նստել ցանցային մարքեթինգի ամերիկյան ընկերության մի խումբ վրացի աշխատակիցների։ Թամթան գործընկերների հետ Միլան էր մեկնում իր ընկերության կազմակերպած միջոցառմանը։ Նրանց համար Հռոմով տոմս էր գնել ընկերությունը, քանի որ իրենց անհրաժեշտ օրն ուղիղ չվերթներ չեն եղել։ Հռոմի օդանավակայանում նրանց պետք է դիմավորեր ընկերության վարձած վարորդը, որը միաժամանակ ցույց էր տալու նաև քաղաքի տեսարժան վայրերը։
Սակայն նրանք չեն կարողացել մեկնել․ սահմանապահներն օդանավակայանում պահանջել են ցույց տալ Հռոմից դեպի Միլան գնացքի տոմսերը՝ չհավատալով Թամթայի և նրա գործընկերների բացատրություններին, և արդյունքում նրանց թույլ չէին տվել մեկնել։
Երկրորդ փորձը նրանք ձեռնարկել էին երկու օրից՝ արդեն դեպի Միլան ուղիղ չվերթով։ Սակայն այդ անգամ նույնպես օդանավակայանում ստուգումներն առանց խնդիրների չեն եղել։
«Մենք գիտեինք, որ պետք է օրական 50 եվրո գումար ունենալ Եվրոպա մեկնելու համար։ Սակայն, ի զարմանս մեզ, սահմանապահները հայտարարել են, որ մեզ թույլ չեն տալու անցնել, եթե մեզ մոտ չլինի հարյուրական եվրո ամեն օրվա համար։ Մենք միանգամից սկսեցինք զանգահարել մեր ընտանիքի անդամներին և ընկերներին, որոնք մեր հաշվին փոխանցեցին չհերիքող գումարը։
Այսպիսով, մեր նյարդերի հաշվին վերջապես Միլան մեկնեցինք երեք օրով՝ մեր ընկերության միջոցառմանը ներկա գտնվելու։ Էքսկուրսիաները ձախողվեցին, սակայն, անկեղծ ասած, մենք արդեն տրամադրություն չունեինք», — պատմում է Թամթան։
Քութայիսիի օդանավակայանում JAMnews–ի լրագրողները ներկա են եղել դեպի Հռոմ և Միլան չվերթների գրանցմանը հունվարի 28–ին։ Գրանցման կետերի առջև ուղևորները ստիպված էին հերթ կանգնել վրացի և եվրոպացի սահմանապահների մոտ ստուգում անցնելու համար։ Մեր աչքի առաջ չորս ուղևորների թույլ չտվեցին մեկնել։
Աղջկան, որը Հռոմ էր մեկնում, մերժեցին, որովհետև նա ցույց էր տվել Հռոմի կենտրոնում ընտանեկան տիպի հյուրանոցի ամրագրում, որը ստուգողներին չափազանց էժան էր թվացել։ Այդ նույն սկզբունքով մերժեցին մի երիտասարդի, որը հոսթել էր ամրագրել։ Միջին տարիքի ընտանեկան զույգին մերժեցին Միլանի քաղաքապետարանի կողմից հաստատված պաշտոնական հրավերի բացակայության պատճառով։
Առանց վիզայի ռեժիմը վտանգվա՞ծ է
Եվրոպայի հետ բաց սահմանները Վրաստանի քաղաքացիներին հնարավորություն են տվել ավելի շատ ճամփորդել, սովորել և գործնական կապեր հաստատել։ Սակայն պետությունը մեծ գլխացավանք է ստացել ԵՄ առջև իր պարտավորությունների կատարման առնչությամբ։ Նախևառաջ, նա պետք է խոչընդոտի ապօրինի միգրացիային։
Անցյալ տարվա մարտին, երբ Վրաստան էր այցելել Ֆրանսիայի ներքին գործերի նախարար Կրիստոֆ Կաստաները, պարզ էր դարձել, որ Եվրոպայում ապաստան խնդրողների անոմալ թիվն իրական սպառնալիք է դեպի Շենգենյան գոտի Վրաստանի քաղաքացիների առանց վիզայի այցերի համար։
Ըստ Եվրոստատի՝ 2018 թ–ին Վրաստանից Եվրոպայում ապաստան է խնդրել 17 980 քաղաքացի, որը կազմում է ապաստան խնդրողների ընդհանուր թվի երեք տոկոսը։ Այն 11 տոկոսով պակաս է, քան 2017 թ–ի ցուցանիշը։ Սակայն կրկնակի ավելին է, քան 2016-ինը (8700)։
Վրաստանն անվտանգ երկիր է, որտեղ չկա պատերազմ, այդ պատճառով էլ ապաստան խնդրողների այս թիվն անընդունելի է և «վիրավորական Վրաստանի համար», հայտարարել էր այն ժամանակ Կաստաներն իր վրացի գործընկեր Գիորգի Գախարիայի հետ հանդիպումից հետո։ «Եթե մենք չաշխատենք այս ուղղությամբ, վաղը Եվրոպայի հասանելիությունը Վրաստանի համար կարող է սահմանափակվել», – ասել է նա։
Այն ժամանակ Վրաստանի ՆԳՆ ղեկավար Գիորգի Գախարիան առաջին անգամ հանրային կերպով հայտարարեց, որ եվրոպացի սպաները՝ Ֆրանսիայի միգրացիոն ծառայության աշխատակիցներն, աշխատելու են Վրաստանի տարածքում ապօրինի միգրացիայի կանխարգելման համար։
Այդ ժամանակ Քութայիսիի օդանավակայանում արդեն հերթապահում էին արտասահմանցի սպաներ, որոնք վերահսկում էին դեպի Վիեննա նոր բացված չվերթի ուղևորներին։ Ինչպես այն ժամակ լրագրողներին հայտարարեցին Օդանավակայանների միավորման ներկայացուցիչները, նրանք FRONTEX եվրոպական սահմանապահ գործակալության սպաներն են, որոնք վերահսկողություն են իրականացնում ավստրիական կողմի պահանջով։
Շուտով տեղի ոստիկաններին զուգահեռ (Վրաստանում սահմանապահ ծառայության գործառույթներն իրականացնում է ոստիկանությունը), եվրոպացի սահմանապահները Քութայիսիում սկսեցին դեպի Շենգենյան գոտի մեկնող բոլոր չվերթների ուղևորների վերահսկողություն իրականացնել։
Սակայն Վրաստանի կառավարությունը ոչ մի պաշտոնական տեղեկություն չի հրապարակել և ոչ մի տեղեկատվական արշավ չի անցկացրել՝ Վրաստանի քաղաքացիներին նախազգուշացնելու համար, որ վերահսկողության կանոնները փոխվել են։ Եվ չի էլ բացատրել, թե ինչ հիմքերով են արտասահմանյան սահմանապահ ծառայությունների ներկայացուցիչներն իրավունք ստացել ոչ միայն թույլ տալու Վրաստանի քաղաքացիների մեկնել իրենց երկրներ, այլև թույլ չտալու գրանցվել չվերթին։
Ինչպես մեզ հեռախոսով հայտնեցին Վրաստանի ներքին գործերի նախարարությունից, այդ կանոնները ներմուծվել են վրացական և եվրոպական գերատեսչությունների միջև համագործակցության մասին հուշագրի հիման վրա։ Հուշագրի պայմանները գաղտնի են և չեն կարող հրապարակվել։
Մենք պատասխաններ չստացանք նաև JAMnews–ի գրավոր հարցերին՝ չնայած ՆԳՆ մամուլի ծառայության կողմից բազմաթիվ խոստումներին։
Չհաջողվեց ոչ մի տեղեկություն ստանալ նաև Քութայիսի օդանավակայանի աշխատակազմից․ պարզվեց, որ այս հարցը նրանց լիազորությունների շրջանակից դուրս է։ Արտասահմանցի սահմանապահները՝ European Union Border Guard նշանով, հրաժարվում են որևէ բան մեկնաբանել և ուղարկում են վրացի գործընկերների մոտ, որոնք նույնպես հրաժարվում են պատասխանել հարցերին։
Սահմանափակումներ հանուն անվտանգությա՞ն
Ըստ Գիորգի Չիտիձեի՝ «Բաց հասարակություն» հիմնադրամի իրավաբանի և միջազգային իրավունքի մասնագետի, Վրաստանի քաղաքացիներին Շենգենյան գոտու երկրների տարածք մեկնելու թույլտվության հարցը որոշում են ԵՄ–ում հավատարմագրված սահմանապահները, որոնք համապատասխան գիտելիքներ, լիազորություններ և մանդատ ունեն։ Տարբերությունն այն է, որ որոշումը կայացվում է կանխարգելիչ կարգով՝ Վրաստանի տարածքում, այլ ոչ թե ԵՄ սահմանը հատելիս։
«Հարկ է նշել, որ Վրաստանի սահմանադրությունը երաշխավորում է բոլոր անձնաց տեղաշարժի ազատությունը երկրի ներսում։ Քաղաքացիներին նաև սահմանադրական իրավունք է տրվում լքելու երկիրը։ Եվ դա մարդու հիմնարար ազատությունն է։ Սակայն հարկ է նշել, որ այդ իրավունքը կարող է սահմանափակվել մի շարք պատճառներով։ Դրանցից մեկը պետական անվտանգության պատճառն է», — բացատրում է Չիտիձեն։
Նրա խոսքով՝ «եթե մենք խնդրին համալիր կերպով նայենք», այս իրավիճակում կարող է հենց պետական անվտանգության մասին հարցը լինել, ինչը ենթադրում է վիզային ռեժիմի ազատականացման ոլորտում երկրի կողմից միջազգային պարտավորությունների կատարում։
«Սակայն կարևոր է, որ այդպիսի որոշումները (սահմանի հատում) կայացվեն ԵՄ մանդատ ունեցող անձի կողմից, այլ ոչ միայն վրացի սահմանապահների։ Մեկ այլ խնդիր է այն, որ ուղևորներին չեն բացատրում, թե ինչու նրանց թույլ չեն տալիս ինքնթիռ նստել։ Բնականաբար, նրանք իրավունք ունեն իմանալ պատճառը, որի հետևանքով նրանք չեն կարող լքել երկիրը», — ասում է Չիտիձեն։
Ի՞նչ է պետք առանց վիզայի ռեժիմից օգտվելու համար
«2017 թ–ի մարտի 28–ից Վրաստանի քաղաքացիները, որոնք ունեն կենսաչափական անձնագիր, կարող են ճամփորդել ԵՄ/Շենգեն երկրներ առանց վիզայի», — կարդում ենք Վրաստանի արտգործնախարարության պաշտոնական կայքում ։
Այնտեղ էլ հենց տեղեկություններ կան ուղևորության առավելագույն ժամկետի մասին՝ 90 օր 180 օրվա ընթացքում։ Ներկայացված է նաև պարտադիր փաստաթղթերի ոչ մեծ ցանկ, որոնք հաստատում են ուղևորության նպատակը․
— հետադարձ տոմս;
— հյուրանոցի ամրագրում;
— ապահովագրություն;
— ուղևորության ֆինանսական ապահովման հաստատում։
Ոչ ԱԳՆ-ի, ոչ ՆԳՆ-ի կայքերում, ոչ էլ պաշտոնական այլ ռեսուրսներում հնարավոր չէ տեղեկություններ գտնել այն մասին, թե Եվրոպայում ինչ տեսակի հյուրանոց կամ կացարան է պետք ընտրել, որպեսզի մեկնելդ երաշխավորված լինի։
Ինչ վերաբերում է հյուր մեկնելուն, ապա ՆԳՆ կայքում ասվում է, որ դրա համար բավական է ունենալ հրավիրող անձի հասցեն և կոնտակտային տվյալներն, ինչպես նաև կացության իրավունքի պատճենը։ Ինչպես հասցրել են համոզվել շատ քաղաքացիներ իրենց դառը փորձով, այս տեղեկությունները հնացել են։
Եվրոպա մեկնել ցանկացողները կարող են թերևս տուրօպերատորներին դիմել, որոնք սեփական ճանապարհով են անհրաժեշտ տեղեկություններ հայթայթում։
Ինչպես պարզաբանում է եվրոպական ուղևորությունների մասնագետ Աննա Մազմանովան, վերջին ժամանակներս, օրինակ, որոշ երկրներ զգալիորեն ավելացրել են ապահովագրության սահմանաչափը (գումարը, որով ուղևորը պետք է իրեն ապահովագրի)։ Եվ սովորական քաղաքացիները, որոնք իրենց ճամփորդությունն ինքնուրույն են կազմակերպում, հազիվ թե իմանան այդ մասին։ Դա նշանակում է՝ ռիսկ կա, որ նրանց թույլ չեն տա հատել սահմանը։ Կան նաև այնպիսի նրբություններ, որոնց չիմացությունը կարող է սահմանապահների համար պատճառ լինել՝ մեկնել թույլ չտալու համար։
Եվրոպայում ապաստանի համար ավելի շատ մարդ է մեկնում
Հստակ վիճակագրություն, թե քանի մարդու թույլ չեն տվել մեկնել, չկա։ Դա բնական է, քանի որ նրանց թույլ չեն տվել հասնել անգամ անձնագրային հսկողությանը։
Այսպիսով, Վրաստանի քաղաքացիների համար մեկնման ոչ ֆորմալ խոչընդոտների ստեղծման հաշվին երկրի կառավարությունը ԵՄ հետ համագործակցությամբ փորձում է նվազագույնի հասցնել խնդիրը, որի մասին եվրոպացի քաղաքական գործիչները բազմիցս զգուշացրել են․ Վրաստանի շատ քաղաքացիներ չեն շտապում տուն վերադառնալ։
Ոչ արտգործնախարարությունը, ոչ ՆԳՆ–ն դեռևս չեն կարող հստակ տվյալներ ներկայացնել, թե Վրաստանի քանի քաղաքացի է խախտել առանց վիզայի ռեժիմը 2019 թ–ին։
Ինչ վերաբերում է ապաստան հայցողերին, ապա, ըստ Եվրոստատի վերջին տվյալների, 2019 թ–ի հունվարից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ երկրներում քաղաքական և հումանիտար պատճառներով ապաստան է խնդրել Վրաստանի ավելի քան 20 հազար քաղաքացի։ Իսկ դա արդեն ավելի շատ է, քան ողջ 2018 թ–ին։
Վրաստանից ապաստան խնդրողների մեծ հոսքից խուսափելու համար Շենգենյան գոտու արդեն 15 երկիր ելքը տեսում է նրանում, որ Վրաստանն անվտանգ երկիր հայտարարվի։ Դա նշանակում է, որ ապաստանի տրամադրման մասին խնդրագրերը չեն ընդունվելու, և գործի կարճ քննումից հետո հայցողներին հետ են վերադարձնելու։
