Ո՞ւմ են պատկանում լրատվամիջոցները Վրաստանում

2016թ-ի հոկտեմբերի 8-ի խորհրդարանական ընտրություններին միայն 3 կուսակցություն է կարողացել հաղթահարել 5% շեմն ու խորհրդարան մտնել՝ իշխող «Վրացական երազանքն», «Ազգային շարժումն» ու «Հայրենասերների դաշինքը»: Բոլոր երեք կուսակցությունները տարբերվում են միմյանցից, չնայած որ ընդհանրություն էլ ունեն. նրանք բոլորը հեռուստամեդիառեսուրս ունեն, ինչը լուրջ ազդեցություն է ունեցել ընտրությունների վրա, կարծում են փորձագետները:

Խորհրդարանի այսօրվա կազմը ցույց է տալիս, որ, չնայած սոցցանցերի և ինտերնետ-ռեսուրսների քանակի աճին, Վրաստանում հենց հեռուստատեսությունն է շարունակում հասարակական կարծիք ձևավորել և քաղաքական «մարտերում» գլխավոր զենքը է մնում:

2012թ-ի իշխանափոխությունից հետո հասարակության գլխավոր և ամենակարևոր սպասումները կապված էին այն բանի հետ, որ «Վրացական երազանքը» լրատվամիջոցները կազատի պետական ճնշումից:

Սահակաշվիլիի նախագահության տարիներին 3 կենտրոնական հեռուստաալիք՝ «Իմեդին», «Ռուսթավի-2»-ն ու Հանրային հեռարձակողն, իշխանության պատվերն էին կատարում և ամբողջությամբ վերահսկվում էին նրա կողմից:

«Վրացական երազանքի» իշխանության գալուց հետո իրավիճակը միանգամից բարելավվեց: Վրացական լսարանը եթե ոչ լիովին ազատվեց մեդիահարկադրանքից, ապա գոնե կարծիքների և տեսանկյունների բազմազանություն ձեռք բերեց:

Չնայած որ իշխանությունները լուրջ խնդիրներ ստեղծեցին ընդդիմադիր «Ռուսթավի-2» հեռուստաալիքի համար, այն միշտ շարունակել է հեռարձակումը: Ընդդիմության ձայնը կարելի էր լսել նաև այլ ալիքներով: Որպես «Վրացական երազանքի» գլխավոր ձեռքբերում լրատվամիջոցներում առկա բազմակարծությունն էր մատնանշվում:

Չնայած, ըստ երևույթին, ուրախությունը վաղաժամ էր: Դեռևս 2015թ-ին սկսված գործընթացները վերջնականապես հիմա են ուրվագծվում:

Ակնհայտ է, որ իշխանությունները փոխում են մեդիաքաղաքականությունը, և Վրաստանը թևակոխում է նոր մեդիաիրականություն: Նախորդ տարվա վերջում հայտնի դարձավ, որ 3 խոշոր հեռուստաալիք կմիավորվի, իսկ Հանրային հեռարձակողի տնօրեն կնշանակվի իշխանություններին իր հավատարմությամբ հայտնի մենեջեր: Այդպիսի միջոցները զգալիորեն կուժեղացնեն իշխանությունների վերահսկողությունը հեռուստաոլորտում: Փոփոխություններն արդեն անդրադարձել են այդ հեռուստաալիքների խմբագրական քաղաքականության վրա:

Դրան գումարվում է նաև այն, որ մինչև հիմա անհայտ է ընդդիմադիր «Ռուսթավի-2» հեռուստաընկերության ճակատագիրը, որը մոտ ժամանակներս սպասում է Գերագույն դատարանի վճռին:

Այստեղ հակիրճ ներկայացված են տվյալներ այն մասին, թե ինչպես է այսօր բաժանված Վրաստանի հեռուստատեսային տարածքը:

«Իմեդի» հեռուստաընկերություն

2012թ-ին «Վրացական երազանքի» իշխանության գալուց հետո կարևոր փոփոխություններ տեղի ունեցան «Իմեդի» հեռուստաընկերությունում: Այն վերադարձվեց հիմնադրին՝ գործարար Բադրի Պատարկացիշվիլիի ընտանիքին, որից մի քանի տարի առաջ հեռուստաընկերությունը խլել էին կասկածելի և մշուշոտ գործընթացների արդյունքում, իսկ Միխայիլ Սահակաշվիլին այն փոխանցել էր իշխանություններին հավատարիմ անձանց:

Նոր պայմաններում «Իմեդի» հեռուստաընկերությունը վայրկենապես փոխեց խմբագրական քաղաքականությունը: Սահակաշվիլիի իշխանությունը պրոպագանդող հեռուստատեսությունը վերջին 4 տարիների ընթացքում վերածվում էր «Վրացական երազանքին» լիովին աջակցող հեռուստատեսության: 4 տարվա ընթացքում այստեղ փակվում էին վարկանիշային քաղաքական թոք-շոուներ, աշխատանքից ազատվում էին հայտնի լրագրողներ, որոնք խոսում էին ընկերությունում ընթացող գործընթացներին իշխանության միջամտության մասին:

Մեդիամոնիթորինգը ցույց է տալիս, որ 2016թ-ից իշխող կուսակցության և կառավարության հանդեպ դրական տոնն ավելի բացահայտ էր դառնում: Ընտրությունների մոտենալուն զուգընթաց «Իմեդիի» քաղաքական թոք-շոուներում հիմնական ժամանակն ավելի ու ավելի շատ էր հատկացվում «Վրացական երազանքի» անդամներին: Իսկ գլխավոր տեղեկատվական թողարկումներն, օրինակ, հուլիսի 11-ից մինչև օգոստոսի 30-ն ընկած ժամանակահատվածում ժամանակի 54%-ն ուղղված է եղել «Վրացական երազանքը» դրական լույսի ներքո ներկայացնելուն:

«Իմեդիի» պատմությունը դրանով չի ավարտվում: 2016թ-ի հոկտեմբերի 8-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո իշխանությունը մեդիատարածքի բաժանման նոր ալիք սկսեց, և այս անգամ առաջին փոփոխությունները վերաբերում էին «Իմեդիին»:

Նախորդ տարվա վերջում պաշտոնապես հայտնի դարձավ, որ «Իմեդիին» է միանում Բիձինա Իվանիշվիլիի ընտանիքին պատկանող GDS հեռուստատեսությունն, ինչպես նաև՝ «Մաեստրո» հեռուստաընկերությունը: Այս երեք հեռուստաալիքները մի մարդու ձեռքերում կկենտրոնանան, և Իվանիշվիլիի՝ դրանց թվին պատկանող GDS-ը կասկածներ չի թողնում, թե ով է այդ անձը:

«Իմեդին» այսօր իշխանությունների գլխավոր տեղեկատվական հենքն է: Միայն այդ ալիքն է ունակ մրցակցելու ընդդիմադիր «Ռուսթավի-2»-ի հետ, որն, ինչպես երևում է, իշխանությունների գլխավոր գլխացավանքն է շարունակում մնալ:

 «Մաեստրո» հեռուստաալիք

Միխայիլ Սահակաշվիլիի իշխանության տարիներին «Մաեստրոն» միակ հարաբերական խոշոր հեռուստաալիքն էր, որը չէր վերահսկվում իշխանությունների կողմից: Տարիների ընթացքում, մինչ մյուս վրացական ալիքները միաձայն իշխանությունների պատվերն էին կատարում, «Մաեստրոյով» քննադատական հաղորդումներ և սյուժեներ էին եթեր տալիս: Երբ Սահակաշվիլիի իշխանությանը մեղադրում էին լրատվամիջոցների վրա ճնշում գործադրելու համար, դրա ներակայացուցիչները «Մաեստրոն» էին նշում  որպես Վրաստանում ընդդիմադիր լրատվամիջոցների գոյության օրինակ: Այժմ այդ հեռուստաալիքում ամեն ինչ փոխվել է:

Դրամատիկ փոփոխությունները համընկան «Վրացական երազանքի» իշխանության գալուն հետ: Հեռուստաընկերության սեփականատերերի միջև իրավաբանական գործընթացներին զուգահեռ հեռուստաալիքը զանգվածաբար լքում էին հաղորդավարները, լրագրողներն ու պրոդյուսերները, որոնք խոսում էին քաղաքական ազդեցության և խմբագրային անկախության հանդեպ ոտնձգությունների մասին: Աշխատավարձերն ուշացվում էին:

«Մաեստրոյի» պատմության գլխավոր կերպարներից մեկը Գիորգի Ռուխաձեն դարձավ՝ բիզնեսմեն, Պատարկացիշվիլիի ընտանիքի մերձավորներից, որը հազվադեպ է հանրային վայրերում երևում, չնայած որ նրա անունը՝ որպես իշխանության վստահություն վայելող անձի, հաճախ է հնչում մեդիադաշտում գրեթե բոլոր ռեզոնանսային վերախմբավորումների ժամանակ:

«Իմեդիի» պես «Մաեստրոյի» խմբագրական քաղաքականությունը նույնպես արմատապես փոխվեց: Մինչև ընտրություններն իշխող կուսակցությունը «Մաեստրոյի» եթերում հիշատակվում էր բացառապես դրական համատեքստում: Թոք-շոուներին հիմնականում մասնակցում էին «Վրացական երազանքի» ներկայացուցիչները, հաղորդավարները չէին զլանում իրենց դրական գնահատականները հնչեցնել:

2016թ-ի ընտրություններից հետո հեռուստաալիքի քաղաքական շոուները փակվեցին, կրճատվեց լրատվական թողարկումների հաճախականությունը: Իսկ դեկտեմբերի վերջին հայտնի դարձավ, որ հեռուստաալիքը գնում է իշխանամետ «Իմեդի» հեռուստաընկերությունը:

Երբ ձուլվելու գործընթացը վերջնականապես ձևավորվի, հավանաբար «Մաեստրոյի» լրատվական բաժինը կդադարի գոյություն ունենալ, «Լուրեր» չեն լինի, քանի որ, վրացական օրենսդրության համաձայն, մեկ անձը չի կարող երկու լրատվական ալիք ունենալ:

«Ռուսթավի-2» հեռուստաընկերություն

«Ռուսթավի-2»-ը միակ հեռուստաալիքն էր, որը Սահակաշվիլիի իշխանությունը կարողացավ պահպանել 2012թ-ի ընտրություններին կրած պարտությունից հետո:

Տարիների ընթացքում «Ռուսթավի-2»-ը շարունակում է մնալ Վրաստանի ամենատարածված և վարկանիշային հեռուստաալիքը, որի հեռարձակումն, ինչպես «Իմեդիինը» ծածկում է ողջ երկիրը: Այդ պատճառով էլ հեռուստաընկերության սեփականատերը լինելու համար պայքարը վերածվեց ոչ թե կենաց, այլ մահու կռվի:

Այս հեռուստաընկերության սեփականատերերի պատմությունը երկար ու աղոտ է, քանի որ մի քանի տարիների ընթացքում հեռուստսալիքը բազմիցս փոխել է սեփականատերերին:

2012թ-ի իշխանափոխությանը զուգընթաց «Ռուսթավի-2»-ի սեփականատերերի միջև շարունակական և անվերջ դատական գործընթաց սկսվեց: Այսօր «Ռուսթավի-2»-ի համար պայքարում են դրա հիմնադիրներն ու առաջին սեփականատերեր Դավիթ Դվալին և Ջարջի Ակիմիձեն, ինչպես նաև 2004-2006թթ-ին հեռուստաալիքի սեփականատեր Քիբար Խալվաշին:

Այդ գործընթացը սուր փուլ թևակոխեց 2015թ-ին: Այն ժամանակ դատարանը կալանք դրեց «Ռուսթավի-2»-ի գույքի վրա: Զուգահեռ դատական գործընթացներ են գնում: Իշխանությունները փորձում են ներկայացնել այդ գործընթացը որպես «մասնավոր անձանց վեճ», չնայած որ ոչ տեղացի, ոչ էլ միջազգային դիտորդները չեն կասկածում, որ «մասնավոր անձանց» թիկունքում գործում է իշխանությունը, որի համար վարկանիշային ընդդիմադիր հեռուստաալիքն անհարմար իրողություն է:

Գործընթացի ընթացքում դատարանում և լրատվամիջոցներում բազմաթիվ խնդիրներ առաջացան այս գործով: Գործընթացը ձգձգվեց: Մեկուկես տարվա ընթացքում հեռուստաալիքի գույքը կալանքի տակ է գտնվում: Ինչպես դեկտեմբերին հայտարարեց հեռուստաալիքի գլխավոր տնօրենը, հեռուստաալիքը ֆինանսական խնդիրներ ունի, ինչն ապագայում կարող է անդրադառնալ աշխատավարձերի վճարման վրա:

Այսօր հեռուստաալիքի պաշտոնական սեփականատերերը Սահակաշվիլիի մոտ ընկերներ գործարարներ Գիա և Լևան Կարամանիշվիլիներն են, իսկ գլխավոր տնօրենը՝ Սահակաշվիլիի կառավարությունում լուսավորման նախկին նախարար և գլխավոր դատախազի նախկին տեղակալ Նիկա Գվամարիան:

Հեռուստաալիքի տնօրենը բացահայտ խոստովանում է, որ «Ռուսթավի-2»-ն ընդդիմադիր է: Այսօր «Ռուսթավի-2»-ը իշխանության հասցեին սուր քննադատություններ հնչեցնող ընդդիամդիր «Ազգային շարժում» կուսակցության գլխավոր տեղեկատվական հենքն է:

«Ռուսթավի-2»-ի վերջնական ճակատագիրը պարզ կդառնա Գերագույն դատարանի Մեծ պալատում: Թե երբ կկայանա հարցի դիտարկումը, հայտնի չէ: Հետևաբար, հայտնի չէ, թե որքան ժամանակ է հեռուստաալիքը շարունակելու առկախված վիճակում մնալ:

Ոչ կառավարական հատվածն ու Վրաստանի արտասահմանյան գործընկերները համակարծիք են, որ որպես ընդդիմադիր ալիք «Ռուսթավի-2»-ի գոյություն ունենալը կարևորագույն գործոն է երկրի ժողովրդավարական զարգացման համար, այդ պատճառով էլ բարձր միջազգային ամբիոններից իշխանություններին հորդորում են չմտածված քայլեր չանել:

Իվանիշվիլիի հեռուստաալիքները

Մինչև 2012թ-ի ընտրությունները նախկին վարչապետ Բիձինա Իվանիշվիլիին պաշտոնապես 2 հեռուստաալիք էր պատկանում ՝ «Իններորդ ալիքը» (կնոջն է պատկանում), GDS (տղային է պատկանում):

«Իններորդ ալիքը»  ստեղծվել է նախքան 2012թ-ի ընտրությունները: Չնայած որ հեռուստաընկերության քաղաքական նպատակներն ավելի քան պարզ էին, ընտրություններից մի քանի ամիս անց դրա փակումն այնուամենայնիվ անսպասելի էր:

GDS-ը Բերա Իվանիշվիլիի՝ նախկին վարչապետի որդու, սեփականությունն է, և այն այսօր հեռարձակվում է: Չնայած բազմաթիվ թանկարժեք պրոդուկտներին՝ GDS-ն ի վիճակի չէ մրցակցել վարկանիշային «Իմեդիի», առավել ևս՝ «Ռուսթավի-2»-ի հետ: Այդ հեռուստաալիքով հիմնականում ժամանցային հաղորդումներ են թողարկվում, չնայած որ կան նաև լրատվական թողարկումներ, քաղաքական թոք-շոուներ, որոնք, ըստ էության, «Վրացական երազանքի» համար սեփական հայացքները տարածելու հարթակ են: Այս դիտարկումը հաստատվում է նաև մեդիամոնիթորինգի արդյունքներով: GDS մի քանի հաղորդում վարում էր անձամբ Իվանիշվիլին, դրանք երկխոսություններ էին իշխանամետ փորձագետների հետ:

2016թ-ի ընտրություններից հետո հայտնի դարձավ GDS, «Մաեստրոյի» և «Իմեդիի» միաձուլման մասին: Ոչ ոք չէր կասկածում, որ նոր մեդիամիավորման ետևում իշխանությունն է կանգնած և անձամբ Իվանիշվիլին:

«Հայրենասերների դաշինքի» հետ կապված հեռուստաալիքներ

Հակաարևմտյան հռետորաբանությամբ հայտնի «Հայրենասերների դաշինքի» հետ, որը խորհրդարանում 6 պատգամավոր ունեցող խմբակցություն է ստեղծել, երկու հեռուստաալիք են կապում ՝ «Օբյեկտիվն» ու «Իբերիան»: «Օբյեկտիվի» խմբագրական քաղաքականությունն ամբողջությամբ համապատասխանում է կուսակցական շահերին. նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ հաղորդավարներն ուղղակիորեն կոչ էին անում ընտրողներին քվեարկել «Հայրենասերների դաշինքի» օգտին: «Օբյեկտիվի» գրեթե բոլոր հաղորդումներին մասնակցում էին այդ կուսակցության ներկայացուցիչները և ընդունում էին հաղորդավարների հաճոյախոսությունները: «Հայրենասերների դաշինքի» առաջնորդներին գովերգելուն զուգընթաց այդ հեռուստաալիքով հաճախ քննադատություն է հնչում Արևմուտքի հասցեին և ռուսամետ արտահայտություններ:

«Հայրենասերների դաշինքի» հետ են կապում նաև «Իբերիա» հեռուստաալիքը, որի արժեթղթերի 30%-ը պատկանում է կուսակցական ընտրացուցակում երկրորդ տեղը զբաեղցնող Նատո Չխեիձեին: Մնացած 70%-ի սեփականատերը նրա ամուսինն է՝ Զազա Օկրուաշվիլինի, որն Աջարիայի Գերագույն խորհրդի անամ է դարձել այս կուսակցությունից:

«Հայրենասերների դաշինքն» իշխանության լոյալ ընդդիմություն է: Հետևաբար, կուսակցության հետ կապված հեռուստաալիքներն իշխանությունների համար անհարմարություն չեն ստեղծում:

Հանրային հեռարձակող 

Ներկայիս բևեռացված միջավայրում առանձնահատուկ տեղ է հատկացվում Հանրային հեռարձակողին, որը տարիներ շարունակ ընկալվում էր որպես պետական հեռուստաալիք, անգամ կարգավիճակի իրավաբանական փոփոխությունից հետո:

Սահակաշվիլիի ղեկավարման տարիներին՝ մինչև 2012թ-ը, հեռուստաալիքը կառավարական գծի հաղորդիչ էր և վերահսկվում էր իշխանության կողմից «Իմեդիին» և «Ռուսթավի-2»-ին զուգահեռ:

Սակայն 2012թ-ից հետո էլ հեռուստաալիքը անհոգ կյանք չի ունեցել: Տնօրեն Գիորգի Բարատաշվիլիի շուրջ մշուշոտ գործընթացներ էին տեղի ունենում: Հանրային հեռարձակողի դիտորդական խորհուրդը երկու անգամ ազատել է Գիորգի Բարատաշվիլին զբաղեցրած պաշտոնից, սակայն նա երկու անգամ էլ դատարանի միջոցով վերականգնվել է: Չնայած պաշտոնը պահպանելու համար պայքարին՝ 2016թ-ի ընտրություններից հետո Բարատաշվիլին, չգիտես ինչու, որոշեց դիմում գրել և լքել տնօրենի պաշտոնը:

Նոր տնօրենին խորհուրդն ընտրեց ոչ թափանցիկ չափանիշներով: Դա Վասիլ Մագլափերիձեն է՝ Իվանիշվիլիի «Իններորդ ալիք» և GDS հեռուստաընկերություններում բարձր դիրքեր զբաղեցնող մենեջերը: Այդ ընթացքում քաղաքացիական հասարակությունը մեծ հարցականի տակ է դնում Մագլափերիձեի քաղաքական անաչառության հարցն ու Հանրային հեռարձակողի դիտորդների խորհրդի որոշումը:

Եթե 2012-2016թթ-ին Հանրային հեռարձակողի խմբագրական քաղաքականության հանդեպ անաչառության առումով որևէ հավակնություններ չկային, և հույս կար, որ հենց Հանրային հեռարձակողն է անաչառ լրատվամիջոցի դեր խաղալու, ապա նոր տնօրենի նշանակմամբ այդ շանսը զգալիորեն նվազել է: