Պայթյունների և մահերի տարի Թուրքիայում

Ստամբուլի Reina գիշերային ակումբում Ամանորի գիշերը տեղի ունեցած ահաբեկչության հետևանքով մեծ թվով զոհեր կան: 39 մարդ է զոհվել, 70-ից ավել մարդ վիրավոր է: Սակայն այս ինքնին սարսափելի իրադարձությունը միջազգային լրատվամիջոցները քննարկում են ոչ պակաս ծանր համատեքստում. միայն 2016թ-ի վերջին ամսում Թուրքիայում սա արդեն հինգերորդ ահաբեկչությունն էր: Իսկ տարվա սկզբից 20-ից ավել ահաբեկչական գործողություն է տեղի ունեցել:

2016թ-ը շատ ծանր էր Թուրքիայի համար: Երկրում տեղի ունեցավ ռազմական հեղաշրջման չստացված փորձ, այն վերապրեց Սիրիայում վարած ոչ արդյունավետ քաղաքականության հետևանքներ և մի շարք ահաբեկչական գործողություններ:

Որքանո՞վ էր ամանորյա գիշերը տեղի ունեցած ահաբեկչությունը պետական հեղաշրջման չստացված փորձից հետո Էրդողանի նախագահական իշխանության ամրապնդման հետ կապված ներքաղաքական խնդիրների շարունակությունը:

Քրդերի անկախությունը որպես ԻԼԻՊ-ից ավելի մեծ վտանգ

ԻԼԻՊ-ը հայտարարել է, որ իր վրա է վերցնում հարձակման պատասխանատվությունը Սիրիայում և Իրաքում իր գործունեության տապալման միջազգային ջանքերին Անկարայի աջակցության համար:

The Guardian թերթը հիշեցնում է, որ Թուրքիայում իրականացրած նախորդ ահաբեկչությունների մի մասի պատասխանատվությունն իր վրա է վերցրել քրդական ազգայնական խումբը, որն առավել հայտնի է որպես «Ազատության բազեներ» (TAK): Այդպես եղավ, երբ 2016թ-ի դեկտեմբերին 45 մարդ զոհվեց Ստամբուլի ֆուտբոլային մարզադաշտի մոտակայքում տեղի ունեցած պայթյունների հետևանքով, ինչպես նաև Ադանայում նոյեմբերին ականապատ մեքենայի պայթյունի արդյունքում:

The Guardian-ի նյութերի վրա հիմնված վերլուծություն: 

TAK-ը Թուրքիայում արգելված Քրդական աշխատավորական կուսակցությունից (ՔԱԿ) տարանջատված խմբակցություն է: Այն հանրային կերպով հայտարարում է, որ իր գործողությունները պատասխան են Թուրքիայի հարավ-արևելքի քրդական շրջաններում բանակի և ոստիկանության բռնաճնշումներին: Այդ բռնաճնշումները հետևեցին 2015թ-ին ՔԱԿ և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կառավարության միջև հրադադարի համաձայնագրի խախտմանը: Արդյունքում՝ արդեն հազարավոր մարդիկ ստիպված էին լքել իրենց տները:

Մի քանի տասնյակ լուրջ ահաբեկչություններ, որոնք տեղի ունեցան Թուրքիայում 2016թ-ին, հաճախ ուղղված էին ոստիկանության և բանակի դեմ, չնայած որ դրանց հետևանքով մեծ թվով սովորական մարդիկ զոհվեցին, որոնք պատահմամբ ահաբեկչության վայրում էին հայտնվել:

Որոշ այլ հարձակումների համար թուրքական բարձրաստիճան պաշտոնյաները նույնպես մեղադրում էին Սիրիայի քրդերին: Որպես շարժառիթ նշվում էր հետևյալ փաստարկը. Սիրիայի քրդերի պաշտպանության խմբերի ստորաբաժանումները (YPG) ՔԱԿ դաշնակիցներն են և նույն նպատակն ունեն՝ Սիրիայում և Թուրքիայում քրդական շրջանների ինքնավարություն ստեղծել:

Թուրքիայի ցամաքային և օդային ռազմական միջամտությունը Սիրիայի հյուսիսում 2016թ-ին սրեց այդ առանց այդ էլ բարդ համատեքստը:

Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ-երկրներից միակը դարձավ, որը Սիրիա ուղղակի ինտերվենցիա սկսեց: Պաշտոնապես, Էրդողանն այդ հրամանը տվեց, որպեսզի օգնի ԻԼԻՊ-ի դեմ պայքարում: Սակայն մեկ այլ նպատակ Էրդողանի համար գլխավորն էր. զսպել ՔԱԿ առաջխաղացումն ու կանխել Թուրքիայի քրդական տարածքների միավորումը Իրաքի հյուսիսում տեղակայված քրդական շրջանների հետ:

Թուրքիայի այդ պլանը շարունակում է գործել նաև այսօր: Մասնավորապես, Քրդական աշխատավորական կուսակցությունը միտումնավոր բացառվել է Սիրիայում հրադադարի համաձայնագրից, որը կազմվել է Թուրքիայի, Ռուսաստաննի և Իրանի համատեղ ջանքերի շնորհիվ 2016թ-ի վերջին շաբաթում:

Սակայն կասկածներ են մնում, արդյո՞ք Էրդողանի այդ քաղաքականությունը հաջող կլինի:

ԱՄՆ հետ կոնֆլիկտը

Էրդողանի մանևրները հանգեցրին Թուրքիայի և նրա վաղեմի դաշնակից ԱՄՆ-ի կոնֆլիկտին:

Ամերիկան չի կիսում Անկարայի կարծիքը ՔԱԿ-ի մասին որպես ահաբեկչական կազմակերպության: Ընդհակառակը, Վաշինգտոնը ՔԱԿ-ին համարում է Սիրիայում Ասադի ռեժիմի դեմ պայքարի կարևոր մասնակից: Եվ այն, որ ԱՄՆ-ն աջակցում է ՔԱԿ-ին, այդ թվում նաև՝ զենքով, թուրքական իշխանությունների բողոքն են հարուցել 2016թ-ի ընթացքում:

Իրանի հետ խնդիրները

Սիրիայի կոնֆլիկտին Էրդողանի միջամտությունը Թուրքիայի և Իրանի միջև նոր լարվածություն է առաջ բերել:

Իրանը Թուրքիայի պատմական ախոյանն է դեռևս Օսմանյան և Պարսկական կայսրության ժամանակներից: Չնայած որ երկու կառավարություններն էլ դեմ են արտահայտվում քրդական փոքրամասնությունների նկրտումներին, սունիական Թուրքիային վրդովեցնում է Իրաքում, Սիրիայում և այլ շրջաններում շիական Իրանի աճող ազդեցությունը, որոնք Թուրքիան դիտարկում է որպես իր ազդեցության ավանդական ոլորտներ:

Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ Էրդողանի սիրիական քաղաքականությունը 2016թ-ին ձախողվել է:

Ռուսաստանը որպես ստիպված գործընկերություն

Վաշինգտոնի հետ կամուրջներն այրելով՝ Էրդողանը ստիպված էր միանալ Մոսկվայի խաղաղապահ ջանքերին: Այնուհետև, ռուսական և իրանական հաջողությունների ֆոնին, մասնավորապես, Հալեպի անկման, նա ստիպված էր հրաժարվել Ասադի հրաժարականի վերաբերյալ Արևմուտքի առանցքային պահանջը սատարելուց:

Սակայն Թուրքիայում Ռուսաստանի դեսպանի սպանությունը դեկտեմբերին Անկարային հիշեցրեց, թե որքան փխրուն են երկու երկրների հարաբերությունները: Անկարայում ցուցահանդեսի բացման ժամանակ ռուսական դեսպանին սպանողը բղավում էր՝ «Հիշե՛ք Հալեպը»: Իսկ անկարայի հետ Մոսկվայի մերձեցումը տեղի է ունենում այն բանից հետո, երբ ընդամենը մեկ տարի անց երկու երկրների հարաբերությունները գրեթե խզվեցին, երբ Թուրքիայում ռուսական ռազմական ինքնաթիռ խոցվեց:

Չստացված հեղաշրջում

2016թ-ի ամռանը ձախողված ռազմական հեղաշրջման արդյունքում Էրդողանին քիչ մնաց տապալեն: Դրան բռնաճնշումների ալիք հետևեց: Բանտում հայտնվեցին Թուրքիայից վտարված և ԱՄՆ-ում ապրող հոգևորական Ֆեթուլլահ Գյուլենի հազարավոր ենթադրյալ կողմնակիցներ: Դատական համակարգի, գիտական շրջանակների և լրատվամիջոցների զանգվածային և անխնա ճնշումներ սկսվեցին:

Էրդողանն առաջատար քրդամետ HDP կուսակցությանը մեղադրեց արգելված ՔԱԿ-ին սատարելու համար: HDP-ի առաջնորդներից ոմանք ձերբակալվեցին:

Միաժամանակ, Էրդողանը շարունակում էր փոփոխություններ մտցնել Սահմանադրությունում, որոնք իրեն գրեթե ավտորիտար նախագահական իրավասություններ են տալիս: 2017թ-ի մարտին նախագահական իշխանության ուժեղացմանն ուղղված հանրաքվե կանցկացվի:

Էրդողանի արձագանքը չկայացած հեղաշրջմանը լրացուցիչ կերպով զգալիորեն բարդացրեց Վաշինգտոնի հետ հարաբերությունները. ԱՄՆ-ն հրաժարվեց Գյուլենին հանձնել Անկարային, թուրք պաշտոնյաները Բարաք Օբամայի վարչակազմին մեղադրեցին պետական հեղաշրջման փորձին աջակցելու համար:

Միաժամանակ Էրդողանը փչացրեց հարաբերությունները նաև Եվրամիության հետ, որը շատ կտրուկ է քննադատում Թուրքիային հեղաշրջումից հետո մարդու իրավունքների ոտնահարման համար: 

Դժգոհություն հասարակությունում

Կարծես թե այս տարի նույնպես Էրդողանը մտադիր է ամրապնդել իր իշխանությունն ինչպես ժողովրդվարական, այնպես էլ ոչ ժողովրդավարական միջոցներով, ինչպես նաև շարունակել քրդերին ճնշել Թուրքիայում և Սիրիայում:

Ստամբուլի ակումբում ամանորյա երեկույթի ժամանակ հարձակման վերաբերյալ  հրապարակված հայտարարությունում նա խոստացավ «մինչև վերջ պայքարել» ահաբեկիչների դեմ, որոնց նպատակը, նրա խոսքով, «քաոս ստեղծելն ու երկրում իրավիճակն ապակայունացնելն է»:

Սակայն Թուրքիայի հասարակությունն Էրդողանից 2016թ-ի ընթացքում բազմաթիվ նմանատիպ կոշտ հայտարարություններ է լսել:

Ինչպես գրում է Foreign Affairs ամսագիրը, Թուրքիայում շատերը հիասթափված են հատուկ ծառայությունների աշխատանքից և խոսում են դիլետանտության և ոչ կոմպետենտության մասին:

Ավելի ու ավելի շատ մարդ կարող է եզրակացություն անել, որ սպանդը դադարեցնելու համար պետք է փոփոխվի նախագահի ձախողված քաղաքականությունը, որը բաժանում է հասարակությունը:

10 խոշորագույն ահաբեկչությունները Թուրքիայում 2016թ-ին

[line_list]

• Հունվարի 12, Ստամբուլի կենտրոնական հրապարակ10 մարդ է զոհվել, 15-ը՝ վիրավորվել: Ահաբեկչության համար պատասխանատվությունն ԻԼԻՊ-ն իր վրա է վերցրել: 
• Հունվարի 13, պայթյուն Դիարբեքիր քաղաքում ոստիկանական բաժանմունքի մոտ6 մարդ է զոհվել, այդ թվում՝ 3 երեխա, 30-ը վնասվածքներ է ստացել: Իշխանությունները մեղադրել են Քրդական աշխատավորական կուսակցությանը: Ոչ ոք իր վրա պատասխանատվություն չի վերցրել:
• Փետրվարի 17, պայթյուն Անկարայում՝ գլխավոր շտաբի և խորհրդարանի շենքի մոտ29 մարդ է զոհվել, 61-ը՝ վիրավորվել: Պատասխանատվությունն իրենց վրա են վերցրել «Քրդստանի ազատության բազեները»:
• Մարտի 13, պայթյուն Անկարայի կենտրոնում գտնվող ավտոբուսային կանգառում37 մարդ է զոհվել, 125-ը վնասվածքներ են ստացել: Պատասխանատվությունն իրենց վրա են վերցրել «Քրդստանի ազատության բազեները»:
• Հունիսի 28,  Ստամբուլի միջազգային օդանավակայան45 մարդ է զոհվել, 239-ը վիրավորվել է: ԻԼԻՊ-ն իր վրա է վերցրել պատասխանատվությունը:
• Օգոստոսի 18, պայթյունների շարք Թուրքիայի հարավ-արևելքում տեղակայված ոստիկանական բաժանմունքների մոտ11 մարդ է զոհվել, 226-ը վիրավորվել է: Պատասխանատվությունն իր վրա է վերցրել Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը:
• Օգոստոսի 20, պայթյուն Գազիանթեպ քաղաքում քրդական հարսանիքի ժամանակԶոհվել է 50 մարդ, 100-ից ավել մարդ վիրավորվել է: Պատասխանատվությունն իր վրա է վերցրել ԻԼԻՊ-ը:
• Հոկտեմբերի 9, պայթյուն Թուրքիայի հարավ-արևելյան արվարձանում18 մարդ է զոհվել, այդ թվում՝ 10 զինվորական: 27-ը վիրավորվել են: Իշխանությունները մեղադրել են Քրդական աշխատավորական կուսակցությանը: Պատասխանատվությունը ոչ ոք իր վրա չի վերցրել:
• Դեկտեմբերի 10, երկու պայթյուն Ստամբուլում՝ «Բեշիկթաշ վոդաֆոն արենա» մարզադաշտի մոտ և Դոլմաբախչե այգում44 մարդ է զոհվել, այդ թվում՝ 36 ոստիկան: 166-ը վիրավորվել է: Պատասխանատվությունն իրենց վրա է վերցրել «Քրդստանի ազատության բազեներ» խմբավորումը:
• Դեկտեմբերի 17, զինվորականներով լի ավտոբուսի պայթյուն Կայսերիում13 մարդ է զոհվել, 50-ը վիրավորվել է: Իշխանությունները մեղադրել են Քրդական աշխատավորական կուսակցությանը: Պատասխանատվությունը ոչ ոք իր վրա չի վերցրել: