ԱՄՆ Կոնգրեսի PEACE Act օրինագիծը. «Պատժամիջոցներ Ադրբեջանի նկատմամբ՝ ՀՀ-ի դեմ ագրեսիայի դեպքում»
«PEACE Act» օրինագիծը և պատժամիջոցները Ադրբեջանի դեմ
Սեպտեմբերի 30-ին ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում հանրապետականներ Դարել Իսայի և Գաս Բիլիրակիսը քննարկման են ներկայացրել PEACE Act օրինագիծը («Խաղաղության ակտը»): Այն նախատեսում է Հայաստանի դեմ ռազմական ագրեսիայի դեպքում Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում։
Փաստաթղթի ամբողջական անվանումն է «Էսկալացիայի կանխման և Հարավային Կովկասում փոխգործակցության զարգացման մասին օրինագիծ»:
Բաքվի իշխանությունները դեռևս օրինագծի վերաբերյալ մեկնաբանությամբ հանդես չեն եկել: Սակայն կառավարությանը մոտ կանգնած ԶԼՄ-ներն ու հասարակական գործիչները այն անվանել են «կանխակալ, միակողմանի և անարդար»։
Օրինագիծն առաջարկում է Վաշինգտոնի կողմից իրականացվող քաղաքականության համար առանցքային դարձնել հետևյալ ուղղությունները՝ աջակցությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի ինքնիշխանությանը, ուղիղ բանակցությունների միջոցով երկու երկրների միջև արդար ու կայուն խաղաղության համաձայնագրի կնքման խթանումը:
Բացի այդ, օրինագիծն առաջարկում է քաղաքական աջակցություն ցուցաբերել Հայաստանի վրա Ռուսաստանի ազդեցության թուլացմանն ու Արևմուտքի հետ մերձեցման ուղղությամբ որդեգրած ուղղությանը։
- «Պատմական գագաթնաժողով»․ Երևանն ու Բաքուն Թրամփի միջնորդությամբ փաստաթղթեր ստորագրեցին
- «Պայմանագիրը ենթադրում է՝ Բաքուն պետք է հրաժարվի «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզից»․ կարծիք Երևանից
- «Միջանցքից» մինչև «հիվանդ» հասարակություն․ ամերիկյան այցից հետո Ալիևի խոսույթը չի փոխվել
Օրինագծի բովանդակությունն ու նպատակները
Օրինագծի համաձայն՝ եթե ԱՄՆ նախագահը որոշի, որ Ադրբեջանը «թշնամական գործողություններ» է կատարել Հայաստանի դեմ, այսինքն՝ ագրեսիայի գործողություններ, որոնք հանգեցրել են լուրջ մարդկային կորուստների կամ տարածքային ամբողջականության խախտման, PEACE ակտը նախատեսում է, որ՝
- պարտադիր պատժամիջոցներ կսահմանվեն Ադրբեջանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նրանց ընտանիքի անդամների և նրանց հետ գործակցող անձանց նկատմամբ, կսառեցվեն ԱՄՆ-ում գտնվող նրանց ակտիվները, Նահանգներ մուտքը կարգելվի,
- ադրբեջանական նավթի և գազի առևտուրը ֆինանսավորող օտարերկրյա ֆինանսական հաստատություններին կարգելվի բացել բանկային հաշիվներ և իրականացնել գործարքներ,
- նախագահը կկարողանա կիրառել լրացուցիչ պատժամիջոցներ խաղաղության գործընթացը խաթարելու փորձ կատարող անձանց նկատմամբ.
- նախագահը 90 օրը մեկ Կոնգրեսին կանոնավոր հաշվետվություններ կներկայացնի այն մասին, թե արդյոք Ադրբեջանն իրականացրել է թշնամական գործողություններ ՀՀ ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ:
Օրինագիծը նաև սահմանում է, որ որպես կանխարգելիչ միջոց՝ պատժամիջոցները կգործեն 7 տարի։
Օրինագիծը նախատեսում է նաև բացառություններ մարդասիրական գործունեության համար։
Պատժամիջոցները չեն կիրառվի այն օտարերկրյա ֆինանսական հաստատությունների նկատմամբ, որոնք ներգրավված են Ադրբեջանի հետ գյուղատնտեսական արտադրանքի, սննդի, դեղորայքի և բժշկական պարագաների առևտրի հետ կապված գործարքներում։
Բացի այդ, օրինագիծը նախատեսում է միջազգային պարտավորությունների խախտումները կանխելուն ուղղված բացառություններ, մասնավորապես՝ հետախուզական տվյալների փոխանակման և ՄԱԿ-ի կենտրոնակայան այցելելու համար վիզաներ տրամադրելու հարցերում։
Օրինագծի հեղինակների դիրքորոշումը
Օրինագիծը ներկայացնող կոնգրեսականներն այն անվանում են պատմական նախաձեռնություն, որն ուղղված է Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության ամրապնդմանը:
Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի փոխնախագահ Դարել Իսան նշել է, որ ԱՄՆ առաջնորդությունը տարածաշրջանում երկարատև և արդար խաղաղության հասնելու բանալին է։
Նրա խոսքով՝ չնայած Հայաստանի դեմ ագրեսիան դադարեցնելու համաձայնագրի հնարավորության վերաբերյալ կասկածամտությանը, նախագահ Թրամփի խաղաղության օրակարգը ապացուցել է իր արդյունավետությունը՝ որպես ռազմավարական և իրատեսական մոտեցում, որը մերժում է հնացած միջազգային ստատուս քվոն։
«Խաղաղության ակտն ամրապնդում է Թրամփի վարչակազմի դիվանագիտական նախաձեռնությունները, որոնք ուղղված են ինքնիշխանության և կայունության պաշտպանությանը, և ապահովում է, որ խաղաղության համաձայնագիրը խաթարելու ցանկացած փորձ անպատասխան չի մնա»,— ընդգծել է Իսան։
Օրինագծի համահեղինակ, կոնգրեսական Գաս Բիլիրակիսը նշել է, որ Միացյալ Նահանգներն աջակցում է իր գործընկերներին Հայաստանում, նպաստում է այնպիսի լուծումներ փնտրելուն, որոնք հիմնված կլինեն ինքնիշխանության և տարածաշրջանային անվտանգության նկատմամբ հարգանքի վրա։ Նկատել է՝ փաստաթուղթն ԱՄՆ-ին հնարավորություն է տալիս պաշտպանել Հարավային Կովկասում իր ռազմավարական շահերը՝ արդար խաղաղության ապահովում և ագրեսիայի գործողությունների համար պատասխանատվության չենթարկվելու բացառում:
Բիլիրակիսը օրինագիծը բնութագրել է որպես «հիմնարար քայլ՝ ուղղված ադրբեջանական ագրեսիայի կանխարգելմանը և Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև արդար և կայուն խաղաղության ապահովմանը»։
Դարել Իսան ներկայացնում է Կալիֆորնիան, իսկ հունական ծագումով Գաս Բիլիրակիսը՝ Ֆլորիդան։ Ադրբեջանցի վերլուծաբանները նշում են, որ Կալիֆորնիայում հայկական մեծ համայնքի առկայությունը, ինչպես նաև երկու կոնգրեսականների երկարատև լոբբիստական գործունեությունը նպաստել են նախաձեռնության ի հայտ գալուն։
Կոնգրեսի հայկական խմբակցության համանախագահներից մեկը՝ Բիլիրակիսը, դեմ է եղել Թուրքիային F-16 կործանիչների վաճառելուն և մշտապես կոշտ դիրքորոշում է ունեցել Թուրքիայի և Ադրբեջանի նկատմամբ։ Այս համատեքստում քննադատները պնդում են, որ օրինագիծը քաղաքական գործիք է հայկական սփյուռքի համար։
Այնուամենայնիվ, Իսան և Բիլիրակիսը օրինագիծը ներկայացնում են որպես անհրաժեշտ քայլ՝ ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ իրականացվող խաղաղության գործընթացը պաշտպանելու համար։
ԱՄՆ-ն կենտրոնանում է ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների վրա
Ամերիկացի պաշտոնյաներն ու օրենսդիրները Հարավային Կովկասում խաղաղության նախաձեռնությունը դիտարկում են ոչ միայն որպես ռազմաքաղաքական գործընթաց, այլև որպես ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների խթանման հետ սերտորեն կապված նախագիծ: Վաշինգտոնը կարծում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղությունը պետք է ոչ միայն ապահովի կայունություն, այլև ստեղծի պայմաններ տարածաշրջանի ժողովրդավարական զարգացման համար։
ԱՄՆ Հելսինկյան հանձնաժողովի լսումների ժամանակ ընդգծվել է, որ «Ամերիկան յուրահատուկ դեր է խաղում Հայաստանի ապագային աջակցելու գործում, ապագա, որը պետք է կառուցվի խաղաղության, ժողովրդավարության և կայունության սկզբունքների վրա և զերծ լինի ապակառուցողական ազդեցություններից»։
Այլ կերպ ասած, ԱՄՆ ներկայացուցիչներն ընդգծում են, որ Հայաստանի եվրաինտեգրումը, ժողովրդավարական բարեփոխումների իրականացումն ու ավտորիտար իշխանությունների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի ազդեցության սահմանափակումը պետք է դիտարկվեն որպես խաղաղության գործընթացի անբաժանելի մաս։
ԱՄՆ-ն ողջունել է վերջին տարիներին Հայաստանում տեղի ունեցած ժողովրդավարական բարեփոխումներն ու ժողովրդի ազատության ձգտումները։ Դրանք դիտարկվում են որպես կարևոր սոցիալ-քաղաքական հիմք տարածաշրջանի կայուն խաղաղության համար:
Միևնույն ժամանակ Ադրբեջանում ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հետ կապված իրավիճակը մնում է ԱՄՆ վարչակազմի ուշադրության կենտրոնում: Հարավային Կովկասի վերաբերյալ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի զեկույցներում շեշտվում է, որ Ադրբեջանում մարդու իրավունքների հետ կապված իրավիճակը մնում է խնդրահարույց, և Վաշինգտոնը պարբերաբար կոչ է անում երկրի իշխանություններին հարգել հիմնարար ազատությունները։
Հատուկ ուշադրություն է դարձվում խոսքի և հավաքների ազատությանը, ընդդիմության վրա ճնշման նվազեցմանը, կոռուպցիայի դեմ պայքարին և օրենքի գերակայության ամրապնդմանը. դրանք համարվում են կայուն խաղաղության համար անհրաժեշտ պայմաններ: Պաշտոնական հայտարարություններում ասվում է. «Ադրբեջանում մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների նկատմամբ հարգանքը երկրի ներուժի բացահայտման բանալին է»։
Նման հայտարարությունները ցույց են տալիս, որ Վաշինգտոնը խաղաղությունը չի համարում հաստատված միայն պայմանագրերի ստորագրումից և սահմանագծումից հետո: ԱՄՆ-ն պնդում է՝ պետք է իրականացնել ներքին բարեփոխումներ, որոնք անհրաժեշտ են խաղաղության կայունությունն ապահովելու համար։
Հակամարտության մարդասիրական հետևանքները և մարդու իրավունքների խախտումների համար արդարադատության ապահովումը մնում են ԱՄՆ Կոնգրեսում պարբերաբար բարձրացվող թեմաներ: Միևնույն ժամանակ հայկական կողմին մոտ կանգնած շրջանակները ձգտում են ԱՄՆ օրենսդրության մեջ ներառել Ադրբեջանի վերաբերյալ ավելի խիստ դրույթներ։
Միացյալ Նահանգների հայկական կազմակերպությունները նշում են, որ չնայած PEACE ակտի դրական բնույթին, այն պետք է անդրադառնա նաև ռազմագերիների և քաղաքացիական պատանդների ազատ արձակմանը, Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված հայերի իրավունքների ճանաչմանը և 2023 թ.-ին իրականացված «էթնիկ զտումների» համար պատասխանատվությանը։
Ամերիկայի Հայկական Խորհուրդը դիմել է Կոնգրեսին այս ոլորտներում ևս օրենքն ամրապնդելու համար և ընդգծել, որ դա անհրաժեշտ է արդար և կայուն խաղաղության հասնելու համար։
Ամերիկացի պաշտոնյաները շեշտում են, որ ժողովրդավարության զարգացումը պետք է ընթանա խաղաղության գործընթացի առաջխաղացմանը զուգընթաց։ Թրամփի վարչակազմի օրոք Պետդեպարտամենտի խոսնակը, մեկնաբանելով տարածաշրջանային խաղաղության նախաձեռնությունները, նշել է, որ Թրամփի մոտեցումը ցույց է տալիս խաղաղության համար վճռական քայլեր ձեռնարկելու պատրաստակամությունը, մարմնավորում է համաշխարհային կայունության և ժողովրդավարական արժեքների նկատմամբ նվիրվածությունը։
Այլ կերպ ասած, Հարավային Կովկասում խաղաղության խթանմամբ Վաշինգտոնը ձգտում է տարածաշրջանը վերածել ավելի ժողովրդավարական և ազատ տարածքի։
Ադրբեջանի արձագանքը
ԱՄՆ Կոնգրեսում ներկայացված նախաձեռնությունը դժգոհության և քննադատության ալիք է բարձրացրել Ադրբեջանում: Չնայած իշխանությունները դեռևս առանձին հայտարարություն չեն արել «Խաղաղության ակտի» վերաբերյալ, կառավարությանը մոտ կանգնած ԶԼՄ-ներն ու հասարակական գործիչներն այն անվանել են «կանխակալ, միակողմանի և անարդար»:
Ադրբեջանցիները կարծում են, որ օրինագիծը անհավասարակշիռ է և կարող է ավելի սրել լարվածությունը տարածաշրջանում: Դժգոհության է արժանացել հատկապես այն փաստը, որ ԱՄՆ Կոնգրեսին ներկայացված նմանատիպ փաստաթղթերը համակարգված կերպով Ադրբեջանը ներկայացնում են որպես «պոտենցիալ ագրեսոր», մինչդեռ Հայաստանին որևէ պահանջ չի առաջադրվում:
Ադրբեջանի պաշտոնյաներն այս մոտեցումը որակում են որպես երկակի ստանդարտների դրսևորում՝ ընդգծելով, որ այն չի նպաստում խաղաղությանը, ընդհակառակը՝ մեծացնում է տարածաշրջանում բախման ռիսկը:
Ադրբեջանական լրատվամիջոցներին հատկապես վրդովվեցրել է օրինագծի «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև նոր ռազմական սրացումը կանխելու» վերաբերյալ ձևակերպումը: Այն գնահատել են որպես «կեղծ և զրպարտչական մեղադրանք»։
Նշվում է, որ «խաղաղության գործընթացը խոչընդոտող անհատների» դեմ պատժամիջոցների մասին կետը, ըստ էության, Ադրբեջանի վրա ճնշում գործադրելու գործիք է, քանի որ օրինագծի հեղինակները ենթադրում են, թե Բաքուն կարող է լինել խաղաղությունը խաթարող կողմը։
Ադրբեջանը կարող է ձեռնարկել պատասխան միջոցներ, մասնավորապես՝ ներկայացնել իր բողոքը դիվանագիտական ուղիներով և ԱՄՆ վարչակազմին փոխանցել իր դիրքորոշումը, ըստ որի՝ նման նախաձեռնությունները խաթարում են երկկողմ հարաբերությունները։
Մի շարք պատգամավորներ և քաղաքական գործիչներ արդեն հայտարարել են, որ «հայկական լոբբիստական շրջանակների ազդեցության ներքո մշակված» փաստաթուղթը խաթարում է ԱՄՆ-ի դերը՝ որպես չեզոք միջնորդ, վնաս է հասցնում վստահության մթնոլորտին։
Ակնկալվում է, որ եթե օրինագիծն ընդունվի, Ադրբեջանը կարող է հայտարարել Միացյալ Նահանգների հետ իր հարաբերությունների վերանայման մասին։
Հետևելով բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականության սկզբունքին՝ պաշտոնական Բաքուն, հավանաբար, նման օրենքի ընդունումը կընկալի որպես ԱՄՆ-ի՝ միջնորդի նկատմամբ վստահության խաթարում և կփորձի արտաքին քաղաքականության հավասարակշռությունը պահպանել՝ ի օգուտ Ռուսաստանի, Չինաստանի և այլ գործընկերների։
Ադրբեջանցի վերլուծաբանները նշում են, որ «Խաղաղության ակտ»-ը կարող է հակառակ ազդեցությունն ունենալ, այն է՝ խաղաղությունը մոտեցնելու փոխարեն կարող է Բաքվին հեռացնել Արևմուտքից և ամրապնդել համագործակցությունը Մոսկվայի և Թեհրանի հետ։
Երկրի իշխանամետ ԶԼՄ-ները հույս ունեն, որ ԱՄՆ վարչակազմը կկանխի նախաձեռնության առաջմղումը և կշարունակի խթանել տարածաշրջանում խաղաղության գործընթացը դիվանագիտական միջոցներով, ոչ թե պատժամիջոցներով։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
«PEACE Act» օրինագիծը և պատժամիջոցները Ադրբեջանի դեմ
