Հիպոկրատի մերժումը․ ԼԳԲՏ անձինք շարունակում են խտրականացվել Հայաստանում
Խտրականություն/բռնություն ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ
Այն մասին, թե յուրաքանչյուր տարի քանի ԼԳԲՏ անձ է խտրականացվում կամ բռնության ենթարկվում բուժօգնություն կամ սպասարկում տրամադրողների կողմից, հստակ ասել հնարավոր չէ։ Այդպիսի ուսումնասիրություն Հայաստանում չի իրականացվել երբեք։ Միակ աղբյուրը համայնքի խնդիրներով զբաղվող հասարակական կազմակերպություններն են, որոնց մարդիկ պատրաստ են պատմել իրենց խնդիրների մասին։ Բայց սա էլ ամբողջական պատկերը չէ։ Քչերն են բարձրաձայնում իրենց նկատմամբ դրսևորված բռնության կամ խտրականության մասին՝ հատկապես, երբ հիմքում իրենց սեռական կողմնորոշումը կամ գենդերային ինքնությունն է։
- Պատմություն միասեռական զույգի մասին, որը երջանիկ է, բայց անհասկանալի շատերի համար
- Միասեռականությունը Թուրքիայում․ նախարարն՝ ընդդեմ իրավաբանների
- Կյանքն՝ ատելությամբ շրջապատված։ ԼԳՏԲ համայնքն ու նրանց ծնողները Վրաստանում
«Չցավազրկեք, թող նռռա»
23–ամյա Արտակը երբեք չի թաքցրել իր՝ նույնասեռական լինելու հանգամանքը։ Այդ որոշմանը նպաստել է նաև այն, որ 13 տարեկանում՝ ծնողների ապահարզանից հետո, մոր հետ տեղափոխվել է Ֆրանսիա՝ մշտական բնակության։
«Կարծում եմ, եթե մնայի Հայաստանում, կա՛մ ստիպված կլինեի թաքցնել կողմնորոշումս ու շատերի նման ամուսնանալ որևէ կնոջ հետ՝ դժբախտանալով ու դժբախտացնելով, կա՛մ էլ ամեն կերպ կընդդիմանայի իմ ինքնությանը՝ ի վերջո հասնելով խելագարության։ Մայրս դժվարությամբ, բայց ընդունեց իրողությունը, և այսօր իմ ամենամեծ աջակիցն է»,– ասում է Արտակը։
Երեք տարի առաջ Հայաստան կատարած հերթական այցի ժամանակ նա հայտնվեց վիրահատարանում։ Սուր ստամոքսի ցավը ժամանակ առ ժամանակ թուլանում էր՝ նմանվելով սննդային թունավորման։ Միայն լուսադեմին Արտակը որոշեց շտապ օգնություն կանչել, երբ ցավից շնչահեղձ էր լինում։ Շտապ օգնության բժշկուհին փաստեց՝ կույրաղիքի սուր բորբոքում է, պետք է տեղափոխել հիվանդանոց։
«Հիվանդանոց տեղափոխվեցի մենակ։ Այդ պահին անգամ չմտածեցի, որ կարող եմ ծանոթներիցս որևէ մեկին զանգահարել։ Միայն ժամեր անց կողմնորոշվեցի և զանգահարեցի հորաքրոջս։ Սկզբում ամեն բան քիչ թե շատ տանելի էր։ Սկսեցին անհրաժեշտ հետազոտությունները։ Այդ ժամանակ ես չգիտեի, որ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ–ի առանձին անալիզ են վերցնելու, և ինքս խնդրեցի անել դա։ Բուժքույրը զարմացած հարցրեց, թե ինչո՞ւ եմ այդքան մտահոգ։ Ես էլ պատասխանեցի, որ մտահոգ չեմ, բայց ռիսկի խմբում եմ։ Կես ժամ անց բոլորն արդեն գիտեին, որ ես նույնասեռական եմ»,– պատմում է Արտակը։
Վիրահատարանում՝ Արտակի գլխավերևում կանգնած բժիշկը պարբերաբար սաստում էր բուժքույրերին․ «Լացելու բան է, ծիծաղում եք»։ Արտակը հասկանում էր, որ խոսքն իր մասին է, բայց ցավն անտանելի էր, իսկ ինքը՝ միայնակ։ Այլ հիվանդանոց տեղափոխվելու հնարավորություն չկար։
«Վերջին բանը, որ հիշում եմ, այն էր, որ բժիշկը նայում էր ինձ ու ասում՝ «սրա նման պիղծերը պետք է սատկեն, ես սրանց բուժելու համար չեմ 20 տարի սովորել»։ Ի վերջո, երբ արթնացա, ինձ տեղափոխեցին հիվանդասենյակ, թմրությունն անցել էր, և, բնականաբար, ժամեր անց արդեն անտանելի ցավեր ունեի։ Փորձում էի որևէ մեկին օգնության կանչել, բայց լսող չկար։
Որոշ ժամանակ անց նույն բժիշկը եկավ վիճակս ստուգելու։ Նայեց, ուսումնասիրեց, ամեն ինչ նորմալ էր։ Այդ ողջ ընթացքում հետս բառ անգամ չի փոխանակել, իմ մասին հարցերը տալիս էր բուժքրոջը, նա էլ պատասխանում էր, կարծես`ես ընդհանրապես այնտեղ չէի։ Երբ արդեն դուրս էր գալիս հիվանդասենյակից, բուժքույրն ասաց, որ ցավեր ունեմ ու ցավազրկող եմ ուզում։ Բժիշկը շատ կոպիտ պատասխանեց՝ «չցավազրկեք, թող նռռա, սրանց հասնում ա»»,– հիշում է Արտակը։
Առանց ցավազրկողների Արտակն անցկացրեց առաջին գիշերը, հետո հորաքրոջը խնդրեց դեղեր գնել իր համար։ Հորաքույրը որոշել էր բժշկի հետ խորհրդակցել՝ անհրաժեշտ դեղերը գնելու մասին։ Արտակը ենթադրում է, որ հենց այդ զրույցի ընթացքում էլ բժիշկը պատմել էր իր սեռական կողմնորոշման մասին․
«Բավարար չէր այն, որ ես գրեթե 2 օր գալարվել եմ ցավերի մեջ, դրան գումարվեց նաև անձնական կյանքիս մասին այդ քննարկումները։ Հիշում եմ՝ կես ժամ հետո հորաքույրս մտավ հիվանդաասենյակ ու սկսեց լաց լինել՝ չգիտեմ ամոթի՞ց, թե նվաստացումից։ Ինձ հետ որևէ բան քննարկել չցանկացավ։ Իմ ապրումները բավարար չէին այդ մարդկանց համար, նրանք հորաքրոջս էլ ստիպեցին տառապել»։
Օրեր անց հիվանդանոցից դուրս գրվելուց հետո առաջին բանը, որի մասին մտածում էր Արտակը, բժշկին և բուժանձնակազմին իրավական պատասխանատվության ենթարկելն էր, բայց, ի վերջո, հրաժարվեց այդ մտքից․
«Նախ հասկացա, որ օրենքները շատ թերի են, որ, ամենայն հավանականությամբ, չեմ կարողանալու պաշտպանել իմ իրավունքը։ Հետո էլ մտածում էի ընտանիքիս մասին, որ ստիպված է լինելու ևս մեկ անգամ անցնել այդ մղձավանջի միջով։ Այդ պատճառով էլ հասկացա, որ պետք է ուղղակի փորձեմ որևէ առնչություն չունենալ հայաստանյան համակարգերի հետ»։
Մեջբերում Խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի և պատժի դեմ կոնվենցիայից
«Պետությունը պետք է
- ձեռնարկի անհրաժեշտ օրենսդրական, վարչական կամ այլ միջոցներ՝ երաշխավորելու համար լեսբի, գեյ, բիսեքսուալ, տրանսգենդեր և ինտերսեքս անձանց ֆիզիկական և անձնական ամբողջականության և ինքնավարության նկատմամբ հարգանքը և արգելելու այսպես կոչված «կոնվերսիոն թերապիան», և այլ հարկադիր, անձի կամքին հակառակ կամ այլ կերպ ստիպողաբար կատարվող կամ չարաշահող բուժումները,
- ապահովի առողջապահության ոլորտի մասնագետների և պաշտոնատար անձանց համար լեսբի, բիսեքսուալ, գեյ, տրանսգենդեր և ինտերսեքս անձանց մարդու իրավունքների նկատմամբ, ներառյալ՝ նրանց ինքնավարության, ֆիզիկական և հոգեբանական ամբողջականության նկատմամբ հարգանքի վերաբերյալ դասընթացների անցկացումը,
- լեսբի, գեյ, բիսեքսուալ, տրանսգենդեր և ինտերսեքս անձանց կամքին հակառակ, հարկադիր կամ այլ կերպ ստիպողաբար կատարվող կամ չարաշահող բուժումների դեպքում իրականացնել քննություն և ապահովել համապատասխան իրավունքի վերականգնում և փոխհատուցում։
ՄԱԿ-ի խոշտանգումների դեմ կոմիտե
«Ո՞վ կդառնա առաջինը»
«Իրավունքի զարգացման կենտրոն» կազմակերպության նախագահ, իրավաբան Վիոլետա Զոփունյանը ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ խտրականության կամ բռնության դեպքերի մասին բազմիցս է լսել։ Սակայն դրանք երբևէ չեն դարձել իրավական գործընթացների մաս։ Դեպքերի մասին իրավաբանը տեղեկանում է հիմնականում ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ քննարկումներից կամ զեկույցներից։
«Ցավոք, պետք է նշեմ, որ մարդիկ, հիմնականում, թերահավատորեն են վերաբերում արդարության հասնելու կամ իրենց իրավունքները պաշտպանելու հնարավորությանը։ Այդ պատճառով էլ շատ հաճախ հրաժարվում են իրավական կարգավորում տալ իրենց նկատմամբ խտրականության կամ բռնության դրսևորման նման դեպքերին։ Հաճախ տեսնում են, որ այդ փորձերը հաջողությամբ չեն պսակվում՝ անկախ դրա վրա ծախսած ռեսուրսներից և ժամանակից»,– ասում է իրավաբանը ու ավելացնում՝ իրենց իրավունքի պաշտպանությունից հրաժարվելու մյուս պատճառը խարանվելու վախն է։
Զոփունյանը, սակայն, վստահ է՝ եթե մարդիկ սկսեն բարձրաձայնել նման դեպքերի մասին, համակարգային փոփոխությունների հասնելն ավելի հեշտ կլինի։ Մեկ–երկու արձանագրված դեպքն անգամ կարող է իրավիճակ փոխել։
«Ռազմավարական, համակարգային փոփոխությունները սկսվում են նախադեպերից։ Եթե մարդիկ սկսեն խոսել իրենց իրավունքի իրացման կարևորության, դրա հնարավորության բացակայության մասին, եթե հասկանան, որ իրենց դեպքը լոկալ կամ բացառիկ չէ, հնարավոր կլինի այնպիսի փոփոխություններ կատարել, որոնք կբացառեն նման դեպքերը շատ այլ մարդկանց համար»,– ասում է իրավաբանը։
Բացատրում է, որ «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» ՀՀ օրենքում ԼԳԲՏ անձինք որևէ կերպ առանձնացված չեն՝ որպես խումբ։ Սա նշանակում է, որ նրանց նկատմամբ խտրականության կամ բռնության ցանկացած դեպք քննարկվում է՝ չհատկանշելով սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքը։
«Միևնույն ժամանակ, պետք է նշել, որ օրենսդրորեն ամրագրված է խտրականության բացառման դրույթը, ինչը ենթադրում է ցանկացած տեսակի խտրականություն՝ այդ թվում նաև սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքով։ Խնդիրը որոշակիորեն կարող էր կարգավորվել, եթե Հայաստանն ունենար խտրականության արգելքի և իրավահավասարության ապահովման մասին օրենսդրություն, որը պաշտպանության հավելյալ մեխանիզմ կարող էր դառնալ այս և այլ խմբերի անձանց համար»,– ասում է Զոփունյանը։
Մեջբերում Խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմքունքի կամ պատժվի վերաբերյալ հատուկ զեկույցից․
«Լեսբի, գեյ, բիսեքսուալ, տրանսգենդեր և ինտերսեքս անձանց բժշկական օգնության տրամադրումը հաճախ մերժվում է։ Նրանք ենթարկվում են վիրավորական վերաբերմունքի, հանրային նվաստացման, հոգեբուժական գնահատման, հարկադիր ընթացակարգերի, ինչպիսիք են ստերջացումը, «կոնվերսիոն» թերապիան, հորմոնային թերապիան և գենետիկ ուղղիչ վիրահատությունները՝ «վերականգնողական թերապիաների» անվան տակ։ Ւնչը գրեթե երբեք անհրաժեշտ չի լինում և հանգեցնում է ծանր և ամբողջ կյանքի ընթացքում ուղեկցող ֆիզիկական և հոգեբանական ցավի և տառապանքի և կարող է հանդիսանալ խոշտանգում և անմարդկային վերաբերմունք»։
ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհուրդ
«Կփորձես, կհասկանաս»
«21 տարեկան հասուն տղամարդ էի, երբ ինձ բռնաբարեցին, ինչ–որ իմաստով՝ նաև իմ համաձայնությամբ»,– հիշում է Սուրենը (անունը փոխված է)՝ պատմելով «ուղղվելու» իր փորձի մասին։
Տանը երբևէ չէր քննարկվել սեռականության կամ սեռական կողմնորոշման թեման՝ որպես փաստ ընդունելով այն, որ «տղան աղջիկ պետք է սիրի»։ Աղջիկներով չհետաքրքրվելը ընտանիքում նախ վերագրում էին այլ առաջնահերթություններին, օրինակ՝ կրթությանը, հետո էլ ուղղակի «անբաշար» լինելուն։
«Իմ և հորեղբորս տղայի միջև ինչ–որ անիմաստ մրցակցություն կար։ Նրա ուշքն ու միտքը աղջիկներն էին, ես ավելի ինքնամփոփ ու չշփվող էի, փոխարենը՝ լավ էի սովորում։ Մինչև դպրոցն ավարտելը այդ համեմատությունը քիչ թե շատ տանելի էր, բայց տարիքի հետ ուղղակի զզվելի էր դառնում։ Ընտանիքի տղամարդիկ հպարտությամբ էին քննարկում նրա հերթական սիրային հաղթանակը ու մի տեսակ ցավակցական տոնով իմ՝ անհաջողակ լինելը»,– ասում է նա։
Այն մասին, որ իրեն կանայք չեն հետաքրքրում, Սուրենը միշտ է իմացել, բայց այն, որ հավանում է տղամարդկանց, վախենում էր խոստովանել անգամ ինքն իրեն։ Ինքնախաբեության, երբեմն նաև ինքն իր նկատմամբ ունեցած ատելության դրսևորումը տևական ընկճախտ դարձավ։ Ծնողները որոշեցին տղային հոգեբանի մոտ տանել․
«Ծնողներս, իրենց կարծիքով, լավություն արեցին ինձ։ Փնտրել, գտել էին ամենահայտնի հոգեբաններից մեկին, որի մոտ ուղղակի անհնար էր տեղ գտնել։ Ծանոթներ մեջ գցելով, ի վերջո, այցելության ժամ վերցրեցինք։ Առաջին բանը, որ զարմացրեց ինձ, այն էր, որ հոգեբանը սկսեց ինձ հարցեր տալ ծնողներիս ներկայությամբ։ Ես ահավոր կաշկանդվում էի, որովհետև ինձ համար շատ անսովոր էր ինտիմ հարցեր քննարկելը, օրինակ՝ արդյոք երբևէ ունեցե՞լ եմ սեռական հարաբերություն»,– հիշում է Սուրենը։
Բացասական պատասխանը, կարծես, ծանր ապրումների պատճառ էր թե՛ ծնողների, թե՛ հոգեբանի համար։ Սուրենը հիշում է՝ մասնագետն առանց կաշկանդվելու սկսեց քննարկել, թե հոգեկան առողջության ինչ խնդիրների կարող է հանգեցնել սեռական կյանքի բացակայությունը։
«Երրորդ, թե չորրորդ այցս էր արդեն, երբ հոգեբանը սկսեց ինչ–որ հիմար վարկածներ բերել, իբր բացատրելու համար, թե ինչու եմ ես խուսափում կանանց հետ հարաբերություններից։ Այդ ժամանակ որոշեցի ասել, որ ինձ տղամարդիկ են դուր գալիս։ Դա լսելուց հետո հոգեբանը սկսեց ուղղակի ծիծաղել։ Ապշել էի։ Ասաց, որ ես մոդայի հետևից եմ ընկել, որ ուզում եմ արգելված պտուղ փորձել, հաճույք եմ միայն փնտրում։ Եվ այդ ամենը շատ նվաստացուցիչ տոնով։ Հետո ասաց, որ պարտադիր պետք է խոսի ծնողներիս հետ, որովհետև պատասխանատվություն է զգում նրանց նկատմամբ»,– պատմում է Սուրենը։
Ծնողների հետ հոգեբանի հանդիպումն ավարտվեց որոշմամբ․ Սուրենին հնարավորինս արագ պետք է սեռական հարաբերություն ունենալ կնոջ հետ։ Հոգեբանի դիրքորոշումը պարզ էր՝ հնարավոր չէ չհավանել մի բան, որը չես փորձել։
«Երբ ասացի, որ այդ միտքն ինձ դուր չի գալիս, հոգեբանն ասաց՝ չես փորձել, ի՞նչ գիտես։ Հետո ասաց, որ դա թերապիայի մաս է։ Անկեղծ ասած, մի պահ անգամ ինքս մտածեցի, որ գուցե դա ճիշտ որոշում է։ Գուցե ինքս ինձ համար եմ հորինել ամեն բան»,– ասում է Սուրենը։
Օգնության հասավ հորեղբոր տղան։ Նույն օրը երեկոյան արդեն հյուրանոցում էին։ Հիշում է՝ մինչև սենյակ հասնելը հորեղբոր տղան հորդորում էր «տղամարդ լինել», «չղզիկանալ», իսկ իր մկանները սարսափից քարացել էին․
«Սառը քրտինքի մեջ էի, բայց հասկանում էի, որ այլևս հետդարձի տեղ չունեմ։ Մինչև հիմա հիշում եմ այդ կնոջ մաշկի հոտը, որ գուցե վատը չէր, բայց սարսափելի զզվելի էր ինձ համար, ու գլխացավս, քունքերիս ցցված երակները։ Ինքս ինձ համոզում էի՝ առաջին անգամ է, բոլորն են վախենում, որ շուտ պետք է գնայի այս քայլին։ Հետո մտածում էի՝ իսկ եթե այս կնոջ փոխարեն տղամարդ լիներ, նույն կերպ կզգայի՞ ինձ։ Չգիտեմ՝ որքան տևեց այդ ամենը, բայց դրանից հետո գրեթե երկու տարի զզվանք ու մի տեսակ կենդանական վախ էի զգում ցանկացած հպումից»։
Հոգեբանի հետ աշխատանքը Սուրենը շարունակեց ևս 2 ամիս։ Այդ ընթացքում սկսեց ուսումնասիրել այն, ինչ կատարվում է իր հետ։ Իմացավ «կորեկցիոն բռնաբարության» մեթոդի մասին, որին, ըստ էության, համաձայնել էր, և որը որևէ գիտական հենք չունի։ Հետո հասկացավ, որ իր համար միակ տարբերակը ստելն է դարձել։ Հոգեբանին և ծնողներին սկսեց համոզել, որ այլևս չի հետաքրքրվում տղամարդկանցով, համացանցում փնտրեց ու գտավ նույն փորձառությունն ունեցած երիտասարդների, սկսեց գերմաներեն ուսումնասիրել և մեկ տարի անց ընդունվեց գերմանական համալսարաններից մեկը։
«Ես ուղղակի հասկացա, որ ծնողներս պատրաստ չեն ընդունել ինձ այնպիսին, ինչպիսին կամ, որ ցանկացած ակնարկ անգամ իմ սեռական կողմնորոշման մասին ինձ վերադարձնելու է հոգեբանի սենյակ։ Եվ ես որոշեցի փախչել։ Հիմա ծնողներս համոզված են, որ ապրում եմ ընկերուհուս հետ, մինչդեռ նա ուղղակի սենյակակիցս է, իսպանուհի, ով տեղյակ է իմ պատմությանը և աջակցում է ինձ։ Չնայած, երբեմն նույնիսկ մտածում եմ, որ ծնողներս ամեն բան լավ էլ հասկանում են, բայց քանի որ հեռու եմ նրանց ու հարազատների աչքից, կարողանում են չտեսնելու տալ։
Հիմա 24 տարեկան եմ, բայց հարաբերություններ ստեղծել դեռ չեմ կարողանում։ Վախը ֆիզիկական, սեքսուալ հարաբերություններից դեռ չի անցել։ Հիմա աշխատում եմ տեղացի հոգեբանի հետ, ով տրավմատիկ սեքսուալ փորձառություն ունեցած անձանց հետ աշխատանքի լուրջ փորձ ունի։ Արդեն գրեթե հաղթահարել եմ ինքս ինձ հետ հաշտ լինելու խնդիրը, բայց վախերը դեռ գերակշռում են»,– ասում է Սուրենը ու ավելացնում՝ վերադառնալ Հայաստան չի պատրաստվում։
Մեջբերում ԼԳԲՏ անձանց մարդու իրավունքների վիճակը Հայաստանում 2020 թ. ընթացքում տարեկան զեկույցից․
Կորեկցիոն բռնաբարությունը կոնվերսիոն պրակտիկա է, ինչպիսին համարվում է այլ մարդկանց կողմից կատարվող ցանկացած գործողություն, որն ուղղված է մարդու սեռական կողմնորոշման և/կամ գենդերային ինքնության փոփոխությանը՝ ոչ հետերոսեքսուալից դեպի հետերոսեքսուալ, ոչ հետերոնորմատիվ գենդերային ինքնությունից և արտահայտումից դեպքի հետերոնորմատիվ։
Որպես կանոն, անձի սեռական կողմնորոշումը կամ գենդերային ինքնությունը փորձում են «սրբագրել» ընտանիքի անդամները կամ հարազատները։ Միայն 2020 թ․–ին «Փինք» իրավապաշտպան ՀԿ–ն ընտանիքում ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ բռնության 17 դեպք է արձանագրել։ Դրանցից երկուսի դեպքում ընտանիքի անդամները նաև ստիպել են տուժողներին այցելել բժիշկ կամ հոգեբան մասնագետի՝ փոխելու նրանց սեռական կողմնորոշումը կամ գենդերային ինքնությունը։
«Դու նրանցի՞ց ես»
25–ամյա Արմենը մինչ օրս էլ տագնապի զգացողություն է ունենում Հանրապետական հիվանդանոցի կողքով անցնելիս։ 4 տարի առաջ զորակոչի ընթացքում հենց այստեղ էին ուղեգրել նրան՝ կենտրոնական բժշկական հանձնաժողովից։
«18 տարեկանում առաջին անգամ զորակոչս հետաձգվեց 3 տարով, քանի որ ունեի կրծքավանդակի դեֆորմացիա և դրա հետևանքով թթվածնի ծավալի խնդիր։ Տարիներ առաջ դա բավարար հիմք էր բանակ չզորակոչվելու համար։ Չորս տարի առաջ, երբ եկավ կրկին բուժզննություն անցնելու ժամանակը, «Զինվորական ծառայության մասին» օրենքը փոխվել էր։ Իմ խնդրով մարդիկ ոչ թե ազատվում էին ծառայությունից, այլ անցնում էին զինվորական ծառայության՝ սահմանափակումներով։ Ես հասկանում էի, որ ո՛չ ֆիզիկապես, ո՛չ էլ հոգեպես չեմ կարողանա ծառայել բանակում, և միակ լուծումը սեռական կողմնորոշմանս մասին ասելն էր, ինչը փորձում էի հնարավորինս հետաձգել»,– հիշում է Արմենը։
Ճղած ջինսե տաբատով ու ներկած մազերով երիտասարդին հիվանդանոցում շատերը նկատեցին։ Հարցուփորձ անելով՝ Արմենը գտավ բժշկի սենյակը։ Դուռը թակելուց և ներկայանալուց հետո սենյակում նստած տղամարդիկ նախ ստիպեցին Արմենին ժամեր շարունակ սպասել միջանցքում, ապա հերթական բողոքից հետո հրավիրեցին սենյակ։
«Ամբողջ ընթացքում տեսնում էի, թե ինչպես էին նայում ինձ ու իրար հետ ինչ–որ բաներ քննարկում։ Երբ, ի վերջո, կանչեցին ներս, անգամ փաստաթղթերս չնայեցին, միայն լսեցին թոքերս և եզրակացրեցին՝ ամեն ինչ նորմալ է։ Հետո պահանջեցին, որ դուրս գամ սենյակից։ Ես հասկանում էի, որ դրանից իմ կյանքն է կախված, և եթե այդ պահին չպաշտպանեմ իրավունքս, հետո հաստատ զղջալու եմ։
Անմիջապես գնացի բաժնի վարիչի մոտ, պատմեցի եղելությունը։ Նա էլ կանչեց այդ բժիշկներին և հարցրեց, թե ինչո՞ւ եմ ես բողոքում։ Եվ երկու հասուն տղամարդ, բժիշկ, առանց ամաչելու հայտարարեցին, որ ես ստում եմ, որ նրանք չեն հրաժարվել ինձ սպասարկելուց, այլ խնդրել են վերադառնալ վաղը։ Անօգնականության, միայնակ լինելու զգացումից սիրտս կանգնում էր, ու վիրավորանքից, որ ինձ խաբեբա էին անվանում։ Կոկորդս պատռում էի, բայց դա ոչ մի նշանակություն չուներ, որովհետև նրանք «ճիշտ» էին, ես «սխալ»»,– պատմում է Արմենը։
Հաջորդ օրն արդեն «բողոքող հիվանդին» ընդունեցին ինչպես հարկն է։ Կատարեցին բոլոր հետազոտությունները և արձանագրեցին թոքերի հետ կապված լուրջ խնդիրները։ Բժշկական թղթերը ձեռքին՝ Արմենը գնաց զինկոմիսարիատ՝ հույս ունենալով, որ իր սեռական կողմնորոշման մասին բարձրաձայնելու կարիք չի լինի։ Կոմիսարիատում զննեցին թղթերը, Արմենին մեկնեցին զորակոչի մասին ծանուցագիրն ու բարի ծառայություն մաղթեցին։
«Հենց տեղում ճղեցի ծանուցագիրը և ասացի, որ չեմ կարող բանակ գնալ։ Հասկանում էի, որ դրանից հետո անտանելի ծանր փուլ է սկսվելու կյանքումս, որովհետև ստիպված եմ լինելու ասել սեռական կողմնորոշմանս մասին։ Անկեղծ ասած՝ միշտ սարսափել եմ այդ մտքից, բայց հասկանում էի, որ այլ ելք չունեմ։ Նախ ընտանիքում ու ընկերներիս ասացի դրա մասին, որովհետև վստահ էի՝ ճիշտ կլինի, որ ինձանից իմանան, ոչ թե բամբասանքներից։ Ամեն ինչ եղավ այնպես, ինչպես սպասում էի․ ինձանից հրաժարվեցին բոլորը, ոչ ոք իր մեջ ուժ չգտավ ընդունել ինձ այնպիսին, ինչպիսին ես կամ»,– ասում է Արմենը։
Արդեն կենտրոնական բժշկական հանձնաժողովում Արմենն ասեց նույնասեռական լինելու մասին։ Հանձնաժողովի անդամները չէին զսպում իրենց՝ Արմենի վերաբերյալ վիրավորական արտահայտություններ անելիս կամ ծաղրելիս․ «Ծաղկավոր տռուսիկը», հենց այդպես էին իրար մեջ բնորոշում զորակոչիկին։
«Երբ մտա վերջին կաբինետը՝ հանձնաժողովի նախագահի մոտ, հոգեբուժարանի ուղեգիրը վերցնելու համար, միանգամից ասաց՝ «ներս չգաս, չմոտենաս»։ Ապա ոտքի կանգնեց ու մոտեցավ ինձ։ Վախից ու վիրավորանքից լացս գալիս էր։ Երկու րոպե ուղիղ նայեց ինձ, ուղեգիրը մեկնեց ու ասաց. «Յախք․․․ Վերցրու, գնա»»,– պատմում է Արմենը։
«Անձնային խանգարման հիմքով սեռական նախընտրության խանգարում» ախտորոշումը, որի համար քաղաքացիները պետք է հոգեբուժարան գնան, ՀՀ օրենսդրությամբ՝ անձին զինվորական ծառայության համար ոչ պիտանի ճանաչելու հիմք է։
Արմենն «Ավան» հոգեկան առողջության կենտորնում մնալ չցանկացավ, չնայած, որ հոգեբույժները հարգալից և արհեստավարժ մոտեցում էին ցուցաբերում։ Նրան ավելի շատ ճնշում ու վախեցնում էր բուժքույրերից մեկի վարքը, որը միջանցքում մի քանի տղաների հետ քննարկում էր Արմենին․ «Գոմիկ ա եկել»։
Հոգեբույժի սենյակից դուրս գալուց հետո Արմենն աշխատեց հնարավորինս շուտ դուրս գալ տարածքից, բայց ամայի ճանապարհին նրան արդեն սպասում էին։
«Նույն այն տղաները, որ բուժքրոջ հետ քննարկում էին ինձ, շրջափակեցին ինձ, ձեռքիցս խլեցին պայուսակս ու դանակը սեղմեցին կողիս։ Չէի հասկանում, թե ինչ են ուզում, որովհետև միակ բանը, որ ասում էին՝ «դու նրանցի՞ց ես, թե չէ»։ Չգիտեմ քանի րոպե տևեց այդ մղձավանջը, մինչև ճանապարհին հայտնվեց մի աղջիկ, որը տեսավ տեղի ունեցողը ու փորձեց պաշտպանել ինձ։
Աղջիկը պահանջում էր, որ ինձ հանգիստ թողնեն, սպառնում էր իր եղբայրներին կանչել, եթե դանակն ինձանից չհեռացնեն, իսկ այդ տղաները միայն ասում էին․ «Ո՞ւմ ես պաշտպանում, էս գոմիկի՞ն»։ Չգիտեմ՝ ինչ կլիներ ինձ հետ, եթե չհայտնվեր այդ աղջիկը։ Ու այս ամենը միայն այն պատճառով, որ բուժքույրը հայտնել էր ինչ–որ անծանոթ մարդկանց իմ սեռական կողմնորոշման մասին»,– ասում է նա։
Արմենն ազատվեց զինվորական ծառայությունից, բայց մինչ օրս էլ հարաբերությունները կարգավորված չեն ո՛չ ընտանիքի, ո՛չ էլ երբեմնի ընկերների հետ։
Մեջբերում ՀՀ Սահմանադրությունից․
«Անձն ունի իրեն վերաբերող անձնական տվյալների պաշտպանության իրավունք։ Որպես անձնական տվյալներ պետք է հասկանալ բոլոր այն տեղեկությունները, որոնց միջոցով հնարավոր է նույնականացնել անձին՝ նրա անձնագրային տվյալները, հասցեն, հեռախոսահամարը, սեռական կողմնորոշումը, գենդերային ինքնությունը, առողջության և անձնական կյանքի հետ կապված այլ տվյալները։ Անձնական տվյալների հավաքագրումը, պահպանումը, օգտագործումը կամ հրապարակումը թույլատրվում է միայն օրենքով նախատեսված դեպքերում, իսկ նման տվյալների ապօրինի տարածումը հանգեցնում է օրենքով նախատեսված պատասխանատվության»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Խտրականություն/բռնություն ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ
