«3+3» հարթակում ռիսկեր կան, օգուտներ չեն նշմարվում»․ կարծիք Երևանից
«3+3» հարթակի երկրորդ հանդիպումը
«3+3» տարածաշրջանային հարթակի խորհրդակցությունները չեն վերածվելու հակամարտությունների քննարկման հարթակի, այլ առավելապես կենտրոնանալու են համատեղ տնտեսական և զարգացման օրակարգերի վրա»,- նախօրեին Թեհրանում այս պայմանավորվածության մասին հիշեցրել է Հայաստանի արտգործնախարարը։ Թուրքիայի, ՌԴ, Իրանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչներն այն ձեռք էին բերել առաջին՝ 2021 թ. դեկտեմբերին կայացած հանդիպման ընթացքում։
Հոկտեմբերի 23-ին կազմակերպված հանդիպումից հետո պաշտոնական Երևանը հրապարակել է համատեղ հաղորդագրություն։ Դրա մեջ ասվում է, որ քննարկվել են «տարածաշրջանում առկա ամենակարևոր հարցերը»։ Արարատ Միրզոյանն իր ելույթում անդրադարձել է նաև տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակմանը։
Քաղաքագետ Ռուբեն Մեհրաբյանի գնահատմամբ՝ «3+3» հարթակում ինչ-որ բան, այդ թվում՝ ապաշրջափակման թեման կարող է տեղից շարժվել միայն այն դեպքում, երբ տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատվի։ Մինչ այդ, ըստ նրա, հարթակն արդյունավետ լինել չի կարող։
Միրզոյանի ելույթը, համատեղ հաղորդագրությունը, ինչպես նաև մեկնաբանություն
«3+3» հարթակի առաջին հանդիպումը կազմակերպվել էր 2021 թ․-ի դեկտեմբերի 10-ին Մոսկվայում։ Նախնական հանդիպմանը մասնակցել էին Ռուսաստանի, Իրանի, Հայաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի փոխարտգործնախարարները։ Վրաստանի ներկայացուցիչը ներկա չէր ոչ առաջին, ոչ երկրորդ հանդիպմանը, թեև այս ձևաչափը ենթադրում է այդ երկրի մասնակցությունը։
Հարթակը կոչված է «տարածաշրջանում վստահության և համագործակցության միջավայրի ընդլայնմանն ու ամրապնդմանը»։ Հայաստանը համաձայնել է մասնակցել դրան այն պայմանով, որ այս ձևաչափով չպետք է քննարկվեն այնպիսի հարցեր, որոնք արդեն իսկ քննարկվում են այլ ձևաչափերի շրջանակում։ Խոսքը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակին ու հակամարտության կարգավորման, նաև սահմանագծման ու սահմանազատման գործընթացի մասին էր։
Թեև հարթակի մասին առաջինը Թուրքիան է հայտարարել, սակայն հայ փորձագետները հիշեցնում են՝ դեռևս 2020 թ․-ին՝ 44-օրյա պատերազմի օրերին էր Իրանը հայտարարել, որ ռեգիոնալ կոնֆլիկտներն ունեն ռեգիոնալ լուծում, Իրանի նախագահի հատուկ բանագնացը նույն տարվա հոկտեմբերի վերջին մեկնել էր ռեգիոնալ մայրաքաղաքներ:
«Հայաստանը շահագրգռված է բոլոր ենթակառուցվածքների ապաշրջափակմամբ»
Խոսելով տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների մասին՝ նման արձանագրում է արել երկրի արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը։ Հիշեցրել է՝ Հայաստանը պատրաստ է դառնալ նախագծերի մաս «պետությունների ինքնիշխանության և իրավազորության հարգման, փոխադարձության և հավասարության սկզբունքների հիման վրա»․
«Մենք կարծում ենք, որ հյուսիս-հարավ և արևելք-արևմուտք տրանսպորտային ուղիների հատումը մեր տարածաշրջանում և այդ թվում՝ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում, յուրօրինակ «խաղաղության խաչմերուկ» կարող է դառնալ մեզ բոլորիս համար»։
Շեշտել է՝ Հայաստանը կարևորում է հատկապես երկաթուղային ենթակառուցվածքների՝ միմյանց ինտեգրման գործընթացը, այդ թվում՝ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների կառուցման կամ վերագործարկման միջոցով։ Միրզոյանը խոսել է Գյումրի-Կարս երկաթգծի վերագործարկման, Հյուսիս-Հարավ նախագծի մի ճյուղի՝ Հայաստանի տարածքով անցկացնելու մասին։
«ՀՀ-ն շահագրգիռ է Ադրբեջանի տարածքով երկաթուղային կապ ունենալ Իրանի, ՌԴ և Կենտրոնական Ասիայի հետ՝ փոխադարձության սկզբունքով ապահովելով իր տարածքով անցնող երկաթուղու հասանելիությունը տարածաշրջանային մյուս երկրների, ինչպես նաև այլ միջազգային անցման համար»,- ասել է նա։
Միրզոյանի խոսքով՝ Հայաստանը կարևորում է տարածաշրջանային համագործակցությունը տնտեսության, լոգիստիկայի, էներգետիկայի, ջրային ռեսուրսների կառավարման, մշակութային ժառանգության պահպանման և այլ ոլորտներում։
Արտգործնախարարն իր ելույթում նշել է, որ կան շատ բարդ խնդիրներ, որոնք պետք է հասցեագրվեն, այլապես տարածաշրջանը դատապարտված կլինի ընդմիշտ մնալ անցյալում։ Բայց նաև ընդգծել է՝ ապագայի ծրագրերը հնարավոր չի լինի կյանքի կոչել, եթե «տարածաշրջանային համակեցության՝ միջազգային իրավունքով սահմանված կարմիր գծերը չհարգվեն բոլորի կողմից»։ Որպես ուղենիշ մատնանշել է ՄԱԿ կանոնադրության սկզբունքները, որոնց հղում է արվել նաև համատեղ հաղորդագրության մեջ։
Համատեղ հաղորդագրությունում ասվում է «փոխշահավետ համագործակցության» մասին
Հայաստանի ԱԳՆ-ն հրապարակել է հանդիպման արդյունքներն ամփոփող 9 կետից բաղկացած համատեղ հաղորդագրությունը։ Դրանում ընդգծվել է «3+3» հարթակի կարևորությունը՝ «կառուցողական երկխոսության հնարավորություններ ապահովելու և տարածաշրջանի այլ երկրների միջև փոխշահավետ համագործակցություն հաստատելու համար»։
Հաղորդագրության մեջ ասվում է, որ քննարկման մասնակիցները
- ընդգծել են վեճերի խաղաղ կարգավորման, ինքնիշխանության հարգման, քաղաքական անկախության, տարածքային ամբողջականության, միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների անխախտելիության, ներքին գործերին չմիջամտելու, սպառնալիքի կամ ուժի կիրառման արգելքի և մարդու իրավունքների հարգման կարևորությունը` ՄԱԿ կանոնադրության բոլոր սկզբունքների հիման վրա,
- կարևորել են տնտեսական համագործակցության դրական ազդեցությունը փոխադարձ վստահության ամրապնդման, ազգերի բարեկեցության և տարածաշրջանի կայունության վրա,
- ողջունել են տարածաշրջանի բոլոր երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորմանն ու զարգացմանն ուղղված ընթացող գործընթացները:
Վրաստանը, ինչպես նախորդ, այնպես էլ այս անգամ, չի մասնակցել քննարկումներին։ Սակայն ներկաները վերահաստատել են, որ «հարթակը բաց է Վրաստանի հավասար մասնակցության համար»։
Արտգործնախարարները պայմանավորվել են հաջորդ հանդիպումն անցկացնել Թուրքիայում 2024 թվականին, տարվա առաջին կեսին։
Փորձագիտական կարծիք
Քաղաքագետ Ռուբեն Մեհրաբյանն ասում է՝ Հայաստանը «3+3»-ը դիտարկում է որպես խորհրդակցական հարթակ, չի պատրաստվում այնտեղ հակամարտություններ քննարկել։ Կարծում է՝ իր այդ մոտեցումից Երևանը չի շեղվել։
«Հայաստանն այդ հարթակը որևէ կերպ գործունակ չի համարում՝ մինչև տարածաշրջանում չլինի խաղաղություն, բայց խաղաղությունն էլ այդ հարթակում չէ, որ հաստատվելու է»,- JAMnews-ի հետ զրույցում նշել է նա։
Քաղաքագետի գնահատմամբ՝ «3+3» հարթակը Հայաստանի համար ավելի շատ ռիսկեր է պարունակում, քան օգուտներ, իսկ դրանք դեռ չեն էլ նշմարվում։
«Այս հարթակն ունի միտվածություն տարածաշրջանում, ինչպես նաև ՌԴ, Թուրքիայի և Իրանի բոլոր խնդիրները լուծել իրար մեջ՝ առանց Արևմուտքի։ Ավելին, այն հարցերում, որտեղ Արևմուտքն ունի ակտիվություն, այն պակասեցնել և լրացնել իրենք իրենցով»,- ասել է նա։
Մեհրաբյանի դիտարկմամբ՝ Հայաստանն ունի շատ մեծ վերապահումներ, այս միտման հետ ընդհանրապես հաշտ չէ Վրաստանը, բայց հաշտ են ինչպես Անկարան, Թեհրանն ու Մոսկվան, այնպես էլ Բաքուն․
«Ադրբեջանն ամեն ինչ արեց, որ Թեհրանում այս հանդիպումը վերածվի մի գործոնի, որը թույլ կտա Բաքվին խուսափել Բրյուսել [Արևմուտքի միջնորդությամբ բանակցությունների- JAMnews] գնալուց, բայց դա իր մոտ չստացվեց»։
Ըստ նրա՝ նման բան հնարավոր կլիներ, եթե կարողանային «Հայաստանին բերել ռուսական տիրույթ և համոզել, որ տարածաշրջանի հարցերը լուծվում են միայն տարածաշրջանում»։
Համոզված է՝ Արևմուտքին տարածաշրջանից դուրս թողնել հնարավոր չէ, արդեն այստեղ է, այդ թվում՝ Հայաստանում տեղակայված ԵՄ դիտորդական առաքելության տեսքով։
Ռուբեն Մեհրաբյանի խոսքով՝ հարթակն արդյունավետ կարող է լինել միայն այն ժամանակ, երբ տարածաշրջանում բոլորը բոլորի հետ ունենան դիվանագիտական հարաբերություններ։ Այդ կապակցությամբ հիշեցնում է այն մասին, որ դեռ ստորագրված չէ Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիրը, կարգավորված չեն Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները։ Կարևոր է համարում նաև Ռուսաստանի տարածաշրջանային ռազմավարության փոփոխությունը, բայց նաև հավելում․ «ՌԴ ներկայիս ղեկավարության պարագայում դա հնարավոր չէ»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
«3+3» հարթակի երկրորդ հանդիպումը
