Ինչպե՞ս է ՀՀ-ն լուծում արցախցիների խնդիրները. արդյունավե՞տ են օգնության ծրագրերը
Օգնություն ԼՂ-ից տեղահանվածներին
Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված ավելի քան 150 հազար հայեր Հայաստանի իշխանությունների կողմից փախստական են ճանաչվել։ Նրանցից ավելի քան 100 հազարը ստիպված են եղել լքել իրենց տները սեպտեմբերի 19-20-ի ռազմական գործողություններից հետո, որոնք Ադրբեջանը ձեռնարկեց 10-ամսյա շրջափակումից հետո։ Հայաստանն ընդունեց և տեղավորեց արցախցիներին մեկ շաբաթից էլ քիչ ժամանակահատվածում։ Միջազգային գործընկերներն արձանագրեցին, որ փոքր ու ոչ հարուստ երկիրը կարողացավ հաղթահարել այս փորձությունը, ընդ որում՝ առանց վրանային ճամբարների:
Մարդկանց հոսքին զուգահեռ կառավարությունը մշակում և իրականացնում էր մարդասիրական ծրագրեր։ Դրանք շարունակվում են և ընդգրկում են հարցերի լայն շրջանակ։ Խոսքը մարդկանց բնակարանով և աշխատանքով ապահովելու, բժշկական և սոցիալական աջակցության, կրթության շարունակականության և հոգեբանական աջակցության մասին է։ Երկիրը փորձում է պայմաններ ստեղծել Ղարաբաղի հայերի լիարժեք ինտեգրման համար։
Հաշվի առնելով իրավիճակի բարդությունն ու արցախահայերի հիմնախնդիրները լուծելու համար կառավարության ջանքերի կարևորությունը՝ և՛ տեղահանվածները, և՛ փորձագետները ցայտնոտի մեջ մշակված ծրագրերը համարում են ոչ բավարար չափով արդյունավետ։ Իրավապաշտպան Լարիսա Ալավերդյանն առաջարկում է, թե ինչպես լուծել փախստականների հիմնական՝ բնակապահովման խնդիրը՝։
- «Խաղաղության պայմանագրի տակ դրված ական»․ արձագանք Հաջիևին
- Ի՞նչ եղավ Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիրը․ կարծիք Երևանից
- «Պայքար իշխանությա՞ն, թե՞ Արցախի համար»․ «Հայաքվեի» նախագիծը մերժվեց
Սոցիալական աջակցություն
Հայաստանի իշխանություններն արդեն ավելի քան 54 մլրդ դրամ են հատկացրել Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածների կարիքների համար։
Հրատապ ծախսերի համար նրանցից յուրաքանչյուրին՝ անկախ տարիքից, ՀՀ կառավարությունը տրամադրում է 100.000 դրամ: Այս օգնությունն արդեն իսկ ստացել է 108336 մարդ։ Ընտանիքի բոլոր անդամներին ամսական տրամադրվում է 40000 դրամ բնակվարձի, հավելյալ 10000 դրամ՝ կոմունալ ծախսերի համար:
Հայաստանում բնակարան ունեցողներին, ինչպես նաև հատուկ կենտրոններում տեղավորվածներին բնակվարձի գումար չի տրամադրվում։ Սակայն նրանց նույնպես գումար է հատկացվում կոմունալ ծախսերի համար։ Այս որոշումը վերաբերում է ոչ միայն նրանց, ովքեր Հայաստան են տեղափոխվել սեպտեմբերի 24-ին՝ ժամը 12:00-ից հետո, երբ Ադրբեջանը վերջապես բացեց Լաչինի միջանցքը, և մարդիկ կարողացան դուրս գալ։
Կառավարության որոշմամբ՝ օգնությունը կտրամադրվի նաև նրանց, ովքեր տեղափոխվել են նախքան սեպտեմբերյան ռազմական գործողությունները, այդ թվում՝ շրջափակման օրերին։ Ծրագիրն իրականացվում է հոկտեմբերի 1-ից և կշարունակվի վեց ամիս։
Խնայողություն սև օրվա համար
Նոյեմբերին և դեկտեմբերին տեղահանվածներին տրամադրվել է նաև լրացուցիչ 50000 դրամ «առաջնային ծախսերի համար»։ Սակայն սահմանափակել է այս ծրագրի շահառուների շրջանակը։ Նրանք, ովքեր հոկտեմբերի 2-ի դրությամբ իրենց բանկային հաշիվներում ունեին ավելի քան 2 միլիոն դրամ, ծրագրից դուրս են մնացել։
«Մայրս ինձ մոտ՝ Երևան եկավ 2022 թվականի օգոստոսին՝ շրջափակումից երեք ամիս առաջ։ Նա այդպես էլ չկարողացավ վերադառնալ Ստեփանակերտ։ Այդ ամբողջ ընթացքում նա ապրում էր ինձ հետ, և ես թույլ չէի տալիս նրան թոշակը հանել քարտից։ Արդյունքում մեկ տարվա ընթացքում նա կուտակել է որոշակի գումար, որը եղած մնացորդի հետ միասին գերազանցել է 2 միլիոնը։
Եթե գողացված փող է, թող առգրավեն ու տիրոջը բանտ նստեցնեն։ Իսկ եթե ազնիվ փող է, ապա ինչո՞ւ է տունը, ունեցվածքը, հայրենիքը կորցրած մարդը զրկվում օգնությունից»,- վրդովվում է Երևանի բնակիչ Մարինե Բաղդասարյանը:
Հայաստանի առաջին օմբուդսմեն, «Ընդդեմ իրավական կամայականության» ՀԿ նախագահ Լարիսա Ալավերդյանը «ցինիկ» է որակում խնայողություններ ունեցող տեղահանվածներին օգնություն չտրամադրելու մասին կառավարության որոշումը։
«Անհնար է նկարագրել, թե ինչպես է ընթանում տեղահանվածներին ֆինանսական աջակցություն, կենսաթոշակներ և նպաստներ տրամադրելու գործընթացը։ Մարդկանց թոշակները դեռ չեն վճարել: Երեք ամիս սպասել են, նրանց ասել են, որ դեկտեմբերին են վճարելու, հիմա էլ ասում են՝ հունվարին են կվճարեն։ Սա աննախադեպ վերաբերմունք է փախստականների նկատմամբ։
Այս բոլոր վճարումները նախատեսված էին Հայաստանի բյուջեով, երբ արցախցիները դեռ իրենց տներում էին։ Ի՞նչ տարբերություն, թե հիմա որ քաղաքից են դրանք ստանում։ Առանց թոշակի ու նպաստի տրամադրման նրանք զրկվում են ապրուստի միջոցներից։ Ինչպե՞ս կարող եք գումար խնայել մարդկանց վրա, որոնք այս ողբերգության զոհն են դարձել, այդ թվում՝ այս իշխանությունների վարած քաղաքականության պատճառով»։
Ուսանողների վարձի փոխհատուցում
Հայաստանի կառավարությունը փոխհատուցում է Հայաստանի պետական բուհերում սովորող բոլոր 1844 արցախցի ուսանողների վարձը։ Աջակցությունը նախատեսված է 2023-24 ուսումնական տարվա համար և ամբողջությամբ կամ մասնակի ծածկում է ուսման ծախսերը։
Փոխհատուցվում են ոչ միայն բուհերի ուսանողների, այլև նախնական և միջին մասնագիտական կրթություն իրականացնող ուսումնական հաստատությունների սովորողների ուսման վարձերը։
Կրթության նախարար Ժաննա Անդրեասյանի խոսքով՝ դիտարկվում է նաև ուսումնառության ողջ ժամանակահատվածի համար կրթաթոշակների վճարման հնարավորությունը։
Նվարդ Գասպարյանը, հավաքելով ամենաբարձր միավորները, 2022 թվականին անվճար հիմունքներով ընդունվել է Արցախի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ։ Նրա հետ նույն խմբում սովորել է 24 ուսանող, որոնցից մեկը զոհվել է 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-20-ի պատերազմի ժամանակ, երեքը տեղափոխվել են Ռուսաստան։ Մնացած բոլորը դարձել են Երևանի պետական համալսարանի ուսանողներ:
ԵՊՀ-ի իրավագիտության ֆակուլտետում անվճար տեղեր չկան: Ուսման վարձը տարեկան 1 մլն դրամ է: Կառավարությունը մասնակի է իր վրա է վերցրել վճարի հատուցումը։
«Մեզ ասացին, որ 300000 դրամ ինքներս պետք է վճարենք: Բայց հիմա իմ ընտանիքը նման հնարավորություն չունի։ Միայն բնակարանի վարձակալության համար ամսական վճարում ենք 250000 դրամ: Այդ պատճառով որոշեցի անցնել հեռակա ուսման, որպեսզի աշխատանք գտնեմ և ինքս վճարեմ ուսման վարձի չհատուցվող մասը»,- ասում է Նվարդը։
Աշխատանք ուսուցիչների համար
Կառավարությունը որոշել է աշխատանքով ապահովել Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված ուսուցիչներին։
Կրթության նախարարության տվյալներով՝ աշխատանքի տեղավորվելու համար դիմել է 200 մարդ։ Դեկտեմբերի կեսերին Հայաստանի պետական ուսումնական հաստատություններում արդեն սկսել են աշխատել 188-ը։
Կարինա Սարգսյանը աշխարհագրություն է դասավանդել դպրոցում և Արցախի պետական համալսարանում։ ԿԳՄՍ նախարարության էլեկտրոնային հարթակում աշխատանքի ընդունվելու հայտ է լրացրել, բայց դեռ առաջարկ չի ստացել։
«Երևանի դպրոցներից մեկում, որտեղ ես ինքս եմ դիմել, աշխարհագրություն առարկայի դասավանդման հինգ ժամ առաջարկեցին՝ 20 հազար դրամ աշխատավարձով։ Գրաֆիկն էլ այնպիսին էր, որ ամեն օր պետք է գնայի աշխատանքի։ Իսկ դպրոցը տնից հեռու էր, տրանսպորտի վրա պետք է ծախսեի մոտ 8000 դրամ և ստանայի ընդամենը 12000»,- ասում է նա։
Կարինան հրաժարվել է այդ առաջարկից և որոշել է նոր մասնագիտություն սովորել։ Գրանցվել է վարսահարդարման դասընթացի:
«Կյանքում չէի մտածի, որ մի օր ստիպված կլինեմ ձեռքս սանր ու մկրատ վերցնել։ Աշակերտները անընդհատ զանգահարում են, պատմում իրենց ապրումների մասին և հիշում մեր դասերը: Ես լաց եմ լինում, իսկ նրանք ինձ մխիթարում են։ Ասում են՝ դուք մեզ ուժեղ եք դաստիարակել, իսկ հիմա լացում եք։ Եվ ես ինձ հավաքում եմ»,- պատմում է նա:
2023 թվականի նոյեմբերի դրությամբ Հայաստանում կա ուսուցչի 1790 թափուր աշխատատեղ, հիմնականում՝ մարզերում։
Ստելլա Մարգարյանը կրթության նախարարության էլեկտրոնային հարթակի միջոցով աշխատանքի է ընդունվել Երևանի դպրոցներից մեկում: Նրա աշխատավարձը 52000 հազար դրամ է՝ ամեն օր ժամը 12:00-17:00-ը:
ԼՂ-ում Ստելլան դասավանդել է տարրական դպրոցում, ունեցել է 20 ժամ, որի համար ստացել է 170000 դրամ:
«Հայաստանում նույն 20 ժամի համար շատ ավելի քիչ գումար են ստանում։ Մեզ կշտամբում են ցածր աշխատավարձերին չհամաձայնելու համար: Բայց խնդիրն այն է, որ մենք բոլորս բնակարաններ ենք վարձում չափազանց մեծ գումարներով: Ու աշխատավարձը ոչ մի բանի չի հերիքում»,- ասում է նա։
Ստելլան պատրաստվում հեռանալ այս դպրոցից ցածր աշխատավարձի պատճառով։ Մտածում է աշակերտեր վերցնել ու տանը նրանց հետ պարապմունքներ անցկացնել։ Բայց այստեղ նրան ոչ ոք չի ճանաչում՝ որպես պահանջված ուսուցիչ։ Վերջնական որոշում դեռ չի կայացրել:
Զբաղվածության ծրագրեր բոլոր մասնագիտությունների գծով
Հայաստանի կառավարությունն արցախցիների համար զբաղվածության մի քանի տարբեր ծրագրեր է իրականացնում։
Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության տվյալներով՝ 2023 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ մշակող արդյունաբերության, կրթության, ծառայությունների և շինարարության ոլորտներում աշխատանքի է անցել 5351 մարդ։
Միասնական սոցիալական ծառայության 49 կենտրոններում գրանցվել է 3929 աշխատանք փնտրող։ Ծառայությունից աշխատանքի ուղեգիր է ստացել 1608-ը, նրանցից 438-ն արդեն աշխատում է։
ԼՂ-ից 180 բուժաշխատողներ սկսել են աշխատել Երևանի և մարզերի տարբեր կլինիկաներում։
Ինչպես կրթության ոլորտում, բուժաշխատողների թափուր աշխատատեղերի մեծ մասը նույնպես մարզային հիվանդանոցներում և պոլիկլինիկաներում է: Կառավարությունը տրամադրում է ամսական աշխատավարձի եռապատիկի չափով հավելավճար՝ մինչև 6 ամիս ժամկետով, որպեսզի խրախուսի նրանց, ովքեր կհամաձայնեն աշխատել մարզում։
Հայրենակիցներին օգնելու համար տարբեր հասարակական կազմակերպություններ իրականացնում են աշխատանքի տոնավաճառներ։ Աշխատանք փնտրողներն այստեղ պոտենցիալ գործատուների հետ անմիջական շփման հնարավորություն են ունենում:
Աննա Գրիգորյանն աշխատանք է գտել Artsakh Career Expo աշխատանքի տոնավաճառում: Տեղավորվել է քիմիական գործարանում՝ որպես լաբորանտ:
«Աշխատավարձը բարձր չէ, ես ստանում եմ 130000 դրամ, բայց ավելի լավ է, քան ոչինչ չստանալը»,- ասում է նա։
Աննայի ամուսինը զոհվել է 44-օրյա պատերազմում: Նա չորս անչափահաս երեխա ունի։ Ընտանիքը 300000 դրամով բնակարան է վարձակալում Երևանում։
«Ամեն ամիս ստիպված եմ բնակարանի սեփականատիրոջը տալ կառավարության տրամադրած ֆինանսական աջակցությունն ու աշխատավարձս։ Մենք էլ հազիվ գոյատևում ենք նպաստներով: Մեզ կշտամբում են, թե ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի համար ֆինանսական օգնություն ենք ստանում, բայց դժգոհում ենք։ Մարդիկ չեն հասկանում, որ ամբողջ գումարը գնում է տան վարձի վճարելու վրա»,- ասում է նա։
«Եթե կա եկամուտ, պետք է լինեն նաև հարկեր»
Կառավարությունը որոշել է խստորեն հետևել, որ տանտերերը բնակարանները վարձակալության հանձնեն պայմանագրերով և հարկ վճարեն: Չվճարելու պարագայում նրանց տուգանքներ են սպառնում։
Այդ պատճառով տանտերերն ավելացրել են վճարը՝ ներառելով հարկերը (10%)։ Դա էլ ավելի է բարդացրել տեղահանվածների վիճակը։
Պետական եկամուտների կոմիտեն հայտարարել է, որ իր կարգախոսն է․ եթե կա եկամուտ, պետք է լինեն նաև հարկեր։
Անուշ Մկրտչյանի ընտանիքը 250000 դրամով բնակարան է վարձել Երևանում։ Տեղեկանալով հարկի մասին՝ բնակարանի տերն ավելի մեծ գումար է պահանջել։
«250000-ն արդեն շատ թանկ է մեզ համար, երեք երեխա ունենք։ Հավելյալ գումար վճարելը մեզ համար շատ ավելի դժվար կլինի»,- ասում է Անուշը։
Երեխաներին միայնակ է մեծացնում, ամուսինը մահացել է մի քանի տարի առաջ։ Նրա հետ ապրում են մայրն ու քույրը։ Տեղահանվածների համար նախատեսված ֆինանսական աջակցությունը ընտանիքի ոչ բոլոր անդամներն են ստացել:
«Ոչ ոք չի հասկանում, թե ինչու է այդպես ստացվել։ Ասում են՝ տեխնիկական խնդիր է: Բայց դա շտկել չի ստացվում։ Թե երբ կստանանք այդ օգնությունը, հայտնի չէ»,- պատմում է նա։
Ամենաբարդը մատչելի գնով բնակարան գտնելն է
Տեղահանվածների համար ամենադժվարը բնակարանային խնդիրը լուծելն է: Պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ սեպտեմբերյան պատերազմից հետո ավելի քան 100.000 տեղահանվածներից 59.000-ը օգտվել են կառավարության տրամադրած անվճար բնակարաններից։
Տեղահանվածների համար ամենադժվարը բնակարանային խնդիրը լուծելն է. Պաշտոնական տվյալներով՝ սեպտեմբերյան պատերազմից հետո ավելի քան 100 հազար փասխստականներից 59 հազարն է օգտվել կառավարության տրամադրած անվճար բնակարաններից։
Նրանց հիմնականում տեղավորել են երկրի սահմանամերձ շրջաններում։ Եվ քանի որ հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակն անկայուն է, շատերը հրաժարվել են այնտեղ մնալ։ Նախընտրել են սեփական ուժերով լուծել բնակարանային խնդիրը։ Իսկ վարձավճարների բարձրացումը մի մասին ստիպել է ընդհանրապես հեռանալ Հայաստանից։
«Որպեսզի ես սովորեի համալսարանում, իսկ ծնողներս աշխատանք գտնեին, պետք է բնակարան վարձեինք Երևանում։ Բայց վարձն այնքան բարձր է, որ նույնիսկ աշխատելու դեպքում հնարավոր չէ այդքան վճարել։ Եվ մենք որոշեցինք մեկնել Ռուսաստան։ Մեր հարազատները մեզ համար 170 դոլարով բնակարան են գտել։ Երևանում 650-750 կվճարեինք նման բնակարանի համար»,- ասում է Լինա Բագրյանը, ով ընտանիքով տեղափոխվել է Կրասնոդար։
«Բնակարանային խնդիրը հնարավոր է լուծել»
Նախկին օմբուդսմեն Լարիսա Ալավերդյանը կարծում է, որ տեղահանվածների բնակարանային խնդիրների համար կարելի է ավելի արդյունավետ լուծումներ գտնել, քան վարձավճարի փոխհատուցումն է։ Նա առաջարկում է հետևյալը՝
Սոցիալական բնակարան
«Ոչ մի երկիր, նույնիսկ ամենահարուստ, չի կարող այնպես անել, որ իր բոլոր բնակիչները դառնան բնակարանների և տների սեփականատերեր, քանի որ ամենուր կա հասարակության շերտավորում՝ ավելի շատ ու քիչ վարձատրվողներ: Նման դեպքում երկրները կարիքավորներին տրամադրում են սոցիալական բնակարաններ, որոնք հանդիսանում են պետության սեփականությունը։
Արդեն մի քանի տարի է, ինչ Երևանում շինարարական բում է: Ակտիվ շինարարական աշխատանքներ են ընթանում նաև հանրապետության մարզերում։ Հայաստանի կառավարությունը պետք է միջազգային գործընկերներից ստացված միջոցներով բնակարաններ գնի փախստականներին աջակցելու համար և նրանց տրամադրի բացառապես օգտագործման իրավունքով՝ առանց սեփականության կամ փոխանակման իրավունքի։
Տեղահանվածներին անհրաժեշտ կլինի վճարել միայն կոմունալ ծախսերի համար: Եվ ստիպված չեն լինի անհանգստանալ, թե հաջորդ օրը կարող են փողոցում հայտնվել:
Երբ մարդիկ հաստատվեն և սկսեն գումար վաստակել, նրանց պետք է տրվի այդ բնակարանի արժեքը մաս-մաս վճարելու հնարավորություն: Եվ վերջնարդյունքում նրանք կունենան սեփականություն»։
Մոդուլային քոթեջներ
«Հայաստանում կա մի բարեգործական կազմակերպություն, որն իր դոնորների ֆինանսական աջակցությամբ կարող է 3 մլն 800 հազար դրամով արցախցիներին տրամադրել 13 մլն 200 հազար դրամ արժողությամբ քոթեջներ։ Որոշ բաներ պետք կլինի վերջնական տեսքի բերել, և ընդհանուր առմամբ մեկ քոթեջը կարժենա 5 մլն դրամ: Պետությունը կարող է ձեռք բերել այդ քոթեջները և տրամադրել տեղահանվածներին՝ հետագայում 5 միլիոնով դրանք պետությունից գնելու հնարավորությամբ»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Օգնություն ԼՂ-ից տեղահանվածներին
