Քաղաքական սերիալ. Մոլդովայի նախագահի և կառավարության կոնֆլիկտը
Newsmaker—ի նյութը
Մոլդովայում ռուսամետ նախագահի և եվրոպամետ խորհրդարանական մեծամասնության դիմակայությունը դարձել է քաղաքական կյանքի գլխավոր սյուժե: Նախագահ Իգոր Դոդոնը պարբերաբար հրաժարվում է ստորագրել խորհրդարանի և կառավարության օրենքներն ու որոշումները: Սահմանադրական դատարանը իշխող Դեմոկրատական կուսակցության հարցմամբ՝ «անջատում է» նախագահին քաղաքական գործընթացից, իսկ պետության ղեկավարի պարտականությունները հարկ եղած ժամանակ կատարում է խոսնակը: Մոլդովական քաղաքական սերիալի երեք սեզոնները պատմում են այն մասին, թե ինչպես մեկ տարվա ընթացքում ժողովրդի կողմից ընտրված նախագահն աստիճանաբար վերածվեց դեկորատիվ ֆիգուրի:
Սեզոն առաջին: Զիջախաղ
Բոլոր սոցհարցումները ցույց են տալիս, որ նախագահ Իգոր Դոդոնը Մոլդովայի ամենահայտնի քաղաքական գործիչն է: Սակայն, զբաղեցնելով նախագահական աթոռը, Դոդոնն այդպես էլ «օլիգարխների դեմ պայքարելու» խոստումներից և «կոշտ միջոցներ ձեռնարկելու» սպառնալիքներից չանցավ իրական գործողությունների:
Միաժամանակ Սոցիալիստների նախագահամետ կուսակցության պատգամավորները (Դոդոնը մասնակցում էր նախագահական ընտրարշավին որպես այս կուսակցության թեկնածու) կողմ են քվեարկել խառն ընտրական համակարգ ներմուծելուն, որի շնորհիվ Դեմոկրատական կուսակցությունը, որը խորհրդարանում մեծամասնություն ունի, մեծ հավանականությամբ կարող է պահպանել իշխանությունը 2018թ-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններից հետո:
Դրանից հետո նախագահն աստիճանաբար սկսեց վերածվել դեկորատիվ ֆիգուրի: Խորհրդարանական մեծամասնությունն ու կառավարությունը, որոնք վերահսկում է Դեմկուսը, կարողացել են երկրի կառավարում հաստատել՝ շրջանցելով երկրի ղեկավարին:
Հայտարարելով քաղաքական ճգնաժամի հաղթահարման անհրաժեշտության մասին՝ դեմոկրատները պարբերաբար դիմել են Սահմանադրական դատարանի օգնությանը: Այդ կառույցին է դիմել նաև նախագահը, բայց անարդյունք:
Սեզոն երկրորդ: Գերագույն հրամանատար՝ առանց բանակի
Մոլդովայի նախագահն, ըստ Սահմանադրության, պետական որոշումների կայացման վրա ազդելու գործիքների համեստ քանակություն ունի: Սակայն նույնիսկ եղածները պետության ղեկավարը ոչ միշտ է օգտագործում, կամ նրան թույլ չեն տալիս օգտագործել:
Օրինակ, մոլդովացի զինվորականները նախորդ տարվա սեպտեմբերին Ուկրաինայում մասնակցել են Rapid Trident-2017 զորավարժությանը՝ ի հեճուկս նախագահի արգելքի, որն, ըստ Սահմանադրության, երկրի զինված ուժերի գերագույն հրամանատարն է:
Դոդոնն իր դիրքորոշումը փաստարկում էր նրանով, որ, Սահմանադրության համաձայն, Մոլդովան չեզոք պետություն է, և նրա զինծառայողները «չպետք է մասնակցեն այն զորավարժություններին, որոնք անցկացվում են ցանկացած ռազմական բլոկի հովանավորության ներքո»: Սակայն զինվորականներն արդյունքում կատարել էին կառավարության որոշումը՝ մեկնելով Ուկրաինա:
Զորավարժությունների և բանակի հետ կապված պատմությունները, որը գործում է՝ անտեսելով գերագույն հրամանատարի հրամանները, նախագահին ծիծաղելի վիճակի մեջ դրեցին: Դոդոնը հետո հրաման ստորագրեց այն մասին, որ զինվորականներն իրավունք չունեն միջազգային զորավարժությունների մեկնելու՝ առանց այդ քայլը նախապես երկրի ղեկավարի հետ համաձայնեցնելու: Սակայն ի պատասխան Դեմկուսի առաջնորդ Վլադիմիր Պլախոտնյուկը հայտարարեց, որ իշխող մեծամասնությունը վերջակետ կդնի Ազգային բանակի զորավարժությունների մասին վեճում և այնպես կանի, որ զորավարժություններին բանակի մասնակցությունը կախված չլինի նախագահի ցանկությունից: Եվ դա բավականին իրական հեռանկար է, քանի որ Դեմկուսը խորհրդարանում մեծամասնություն է կազմում:.
Սեզոն երրորդ: Հովհարային անջատումներ
2017թ-ի վերջին նախագահի և իշխող մեծամասնության միջև դիմակայությունը վերաճեց երկրի ղեկավարին ժամանակավորապես «անջատելու» աննախադեպ պրակտիկայի:
Մոլդովայի Սահմանադրական դատարանի 2017թ-ի հոկտեմբերի 17-ի որոշման համաձայն՝ նախագահի պարտականությունները ժամանակավորապես կատարել և անհրաժեշտության դեպքում նշանակումների մասին հրամանները ստորագրել կարող են խորհրդարանի խոսնակը կամ վարչապետը:
Այդ որոշման շնորհիվ առանց նախագահի ստորագրության խորհրդարանի խոսնակ Անդրիան Կանդուն հոկտեմբերի 24-ին պաշտպանության նախարար նշանակեց Եուջեն Ստուրզուին, որի թեկնածությունը Դոդոնը երկու անգամ մերժել էր:
Հերթական անգամ Սահմանադրական դատարանն «անջատեց» նախագահին 2018թ-ի հունվարի 2-ին, որպեսզի խոսնակը, շրջանցելով երկրի նախագահին, ստորագրի նախարարների կաբինետի 7 անդամների նշանակման մասին հրամանը՝ ներառյալ վերաինեգրման հարցերով փոխվարչապետին և կառավարության՝ եվրոպական ինտեգրացիայի հարցերով փոխնախագահին: Խոսքը գնում է գրեթե կիսով չափ կառավարության կազմի փոփոխման մասին: Նախագահը կրկին մերժեց բոլոր թեկնածությունները, սակայն դա դեմոկրատներին չխանգարեց փոփոխությունները կատարել:
Դրանով սյուժեն չավարտվեց. հունվարի 5-ին դատարանը կրկին Դոդոնին հեռացրեց քաղաքական դաշտից: Դատարանը թույլ տվեց ժամանակավորապես հեռացնել նախագահին իր պարտականությունների կատարումից, որովհետև նախագահը հրաժարվել էր հրապարակել Մոլդովայում ռուսական նորությունների և տեղեկատվական-վերլուծական ծրագրերի վերահեռարձակման արգելման մասին օրենքը: Այժմ խորհրդարանի կողմից ընդունվող օրենքներն էլ է հնարավոր ուժի մեջ մտցնել՝ շրջանցելով երկրի ղեկավարին:
Վերջաբան
Նախագահին «միացնել-անջատելու» կրկնվող սյուժեն ձանձրացրել է ոչ միայն հեռուստադիտողին: Իր վերջին՝ հունվարի 5-ի, որոշման մեջ Սահմանադրական դատարանը խորհուրդ է տվել խորհրդարանին քրեական պատասխանատվություն մտցնել սահմանադրական պարտականությունները և ՍԴ որոշումները չկատարելու համար:
Դեմոկրատ պատգամավոր Սերգեյ Սիրբուն նշել է, որ խորհրդարանում արդեն գրանցված է այդպիսի նախագիծ:
Նախաձեռնությունը պատկանում է դեմոկրատների գործընկերներին՝ Եվրոպական ժողովրդական խմբի պատգամավորներ Վալերի Գիլեցկիին և Յուրի Լյանկեին: Նրանց նախագծի համաձայն՝ «բարձրաստիճան պաշտոնյայի կողմից դատական ատյանի կամ Սահմանադրական դատարանի որոշումը միտումննավոր չկատարելու կամ այն կատարելուց խուսափելու» համար նա կպատժվի է խոշոր տուգանքով կամ մինչև 3 տարվա ազատազրկմամբ՝ միաժամանակ զրկվելով մինչև 5 տարի ժամկետով որոշակի պաշտոններ զբաղեցնելու իրավունքից:
Եթե օրենքն ընդունվի, նախագահ Դոդոնին անհրաժեշտության դեպքում հնարավոր կլինի ոչ միայն ժամանակավորապես «անջատել» քաղաքական գործընթացից, այլ նաև ամբողջությամբ դուրս բերել խաղից:
