Փաշինյան-Պուտին բանակցությունները՝ Ուկրաինայում պատերազմի և ՀՀ-ում լարվածության ֆոնին
Փաշինյան-Պուտին բանակցություններ Նովո-Օգարյովոյում
Հայաստանի վարչապետի պաշտոնական այցը Մոսկվա տեղի ունեցավ ներքաղաքական լարվածության, նաև Հայաստանի սահմաններին և Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծում արտառոց իրավիճակի ֆոնին։ Հայ փորձագետներն ակնկալում էին դրանից ոչ այնքան խնդիրների լուծում, որքան լրացուցիչ ճնշում Հայաստանի վրա՝ կապված ուկրաինական պատերազմի հետ։
Այցը նվիրված էր Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակին։
Փաշինյանի և Պուտինի բանակցություններից հետո 30 կետից բաղկացած համատեղ հայտարարություն է ստորագրվել դաշնակցային հարաբերությունների ամրապնդման և նախկինում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրականացման վերաբերյալ։
«Կողմերն ընդգծել են հրատապ հումանիտար խնդիրների արագ լուծման, ինչպես նաև քաղաքական և դիվանագիտական միջոցներով Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման անհրաժեշտությունը։ Այս համատեքստում ընդգծվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ինստիտուտի ներուժի և փորձի օգտագործման կարևորությունը՝ համաձայն նրա միջազգային մանդատի»,- ասված է հայտարարության 24-րդ կետում։
Փաշինյան-Պուտին բանակցությունների ընթացքում քննարկված հարցերի, մոսկովյան այցից առաջ արևմտյան գործընկերների ակտիվացման, Հայաստանում ստեղծված ներքաղաքական լարվածության մասին, ինչպես նաև փորձագիտական կարծիք։
Հանդիպումից առաջ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտնել էր, որ այցի ընթացքում կստորագրվի փաստաթղթերի մի ամբողջ փաթեթ, նախատեսվում են «շատ ինտենսիվ շփումներ Ռուսաստանի կառավարության մակարդակով»։ Հայկական պատվիրակության կազմում են փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը, արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը, կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Վահրամ Դումանյանը։
Նախապես հայտարարվել էր նաև, որ Փաշինյանը և Պուտինը կքննարկեն հայ-ռուսական ռազմավարական և դաշնակցային հարաբերությունների հետագա զարգացման ուղիները։ Բանակցությունների օրակարգում է նաև Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների եռակողմ հայտարարությունների իրականացումը։ Խոսքն այն փաստաթղթի մասին է, որի համաձայն 2020 թվականի աշնանը դադարեցվեցին ռազմական գործողությունները Ղարաբաղում, ինչպես նաև երկու փաստաթղթի, որոնք ևս ստորագրվել են Մոսկվայի միջնորդությամբ՝ առաջինի դրույթները կյանքի կոչելու համար։
Ե՛վ Փաշինյանը, և՛ Պուտինը խոսել են Լեռնային Ղարաբաղում առկա խնդիրների մասին
Հայաստանի վարչապետը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը առանցքային դեր է խաղում Հարավային Կովկասում անվտանգության ապահովման գործում և ևս մեկ անգամ ընդգծել է Պուտինի դերը ԼՂ-ում ռազմական գործողությունները դադարեցնելու գործում։ Նա խոսել է նաև Լեռնային Ղարաբաղում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ առաքելության կարևորության մասին։
Միաժամանակ Փաշինյանը նշել է, որ խաղաղապահների գործունեությունը պետք է ավելի արդյունավետ դարձնել։ Իսկ տարածաշրջանի գլխավոր քաղաքական խնդիրը, ըստ նրա, ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորումն է, ինչն էլ նա մտադիր է քննարկել ՌԴ նախագահի հետ։
Պուտինը համաձայնել է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապված բազմաթիվ խնդիրներ կան.
«Իհարկե, մեր ուշադրության կենտրոնում կլինեն անվտանգության հարցերը, այդ թվում՝ Ղարաբաղի հետ կապված։ Մենք անընդհատ կապի մեջ ենք ձեզ հետ. չգիտեմ, եթե ոչ ամեն շաբաթ, ապա տասն օրը մեկ մենք անպայման հեռախոսով ենք խոսում, հանդիպումները կանոնավոր են»։
ՌԴ նախագահը ընդգծել է, որ նախորդ տարիներին Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ստորագրվել է 200 փաստաթուղթ, ինչը հնարավորություն է տալիս աշխատել բոլոր ուղղություններով.
«2021 թվականին աճն, ըստ մեր վիճակագրության, կազմել է 12,8%։ Իսկ այս տարվա առաջին ամիսներին՝ գումարած ևս 50%: Սա շատ լավ ցուցանիշ է հատկապես ներկայիս ժամանակներում»։
Բանակցային այլ հնարավոր թեմաներ
Ադրբեջանի ներխուժումը ՀՀ տարածք
Անցյալ տարվա մայիսից Ադրբեջանի զինված ուժերը ներխուժել են Հայաստանի ինքնիշխան տարածք և հրաժարվում են նահանջել ելման դիրքեր։ Հայաստանն այս հարցով բազմիցս դիմել է իր ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի օգնությանը, սակայն հստակ պատասխան չի ստացել։ Դա վերաբերում է նաև ՀԱՊԿ ռազմական դաշինքին, որի կազմում է Հայաստանը և որը գործում է Ռուսաստանի հովանու ներքո։ Հայաստանում թե՛ հասարակությունը, թե՛ փորձագետները ակնկալում են քննարկում և որոշակի առաջընթաց այս հարցում։
Խնդիրներ ԼՂ-ում՝ խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում
Մարտին Ադրբեջանի զինված ուժերը Լեռնային Ղարաբաղում տարածքներ են վերցրել, որոնք գտնվում են ռուսական խաղաղապահ զորախմբի պատասխանատվության տակ։ Այստեղ էլ հայկական կողմն ադրբեջանական ստորաբաժանումներից պահանջում է վերադառնալ ելման դիրքեր, բայց ապարդյուն։ Ավելի վաղ Հայաստանի վարչապետը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ հայտարարել էր «խաղաղապահների գործողությունները կամ անգործությունը հետաքննելու» անհրաժեշտության մասին։ Այս հարցը քննարկվել է նաև Հայաստանի և Ռուսաստանի արտգործնախարարների հանդիպման ընթացքում։ Սերգեյ Լավրովն ասել է, որ իրավիճակը դեռ լիովին պարզ չէ և ճշտվում է։
Արևմուտք-Ռուսաստան մրցակցությո՞ւն
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների այցերը Երևան
Փաշինյանի Մոսկվա այցի նախօրեին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հերթով Երևան ժամանեցին։ Նախ ֆրանսիացի համանախագահը եկավ Հայաստան, ապա և ԱՄՆ-ն ներկայացնող դիվանագետը։ Երկուսն էլ հայտարարել են Ադրբեջանի հետ խաղաղ բանակցություններին աջակցելու պատրաստակամության մասին, այդ թվում՝ համանախագահության ձևաչափով։
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է 1992թ.-ին։ Սա ԵԱՀԿ անդամ երկրների խումբ է, որը միջնորդական դեր է կատարել ղարաբաղյան հակամարտության բանակցություններում մինչև 2020 թվականի պատերազմի սկիզբը։ Մինսկի խմբում ընդգրկված են Գերմանիան, Իտալիան, Ֆինլանդիան, Շվեդիան, Բելառուսը, Թուրքիան, Հայաստանը և Ադրբեջանը։ Համանախագահում են Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն ու Ֆրանսիան։
Չնայած ՄԽ-ի երկարատև անգործությանը՝ հայկական կողմը շարունակում է պնդել, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանակցությունները շարունակվեն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափով, ավելին, նույն ձևաչափով անցկացվեն նաև Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագրի շուրջ բանակցությունները։ Ադրբեջանի իշխանությունները կարծում են, որ խումբը չի կատարել իրեն վերապահված առաքելությունը, իսկ ղարաբաղյան հակամարտությունն արդեն լուծված է ռազմական ճանապարհով, հետևաբար, միջնորդության կարիքը չկա։
Մինսկի խմբի ակտիվացումը կապված է ՌԴ ԱԳ նախարարի այն հայտարարության հետ, որ մյուս երկու համանախագահները՝ ԱՄՆ-ն ու Ֆրանսիան, այլևս մտադիր չեն այս հարթակում շփվել Ռուսաստանի հետ։ Այդ մասին Սերգեյ Լավրովը հայտարարել է ապրիլի 8-ին, երբ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարն աշխատանքային այցով գտնվում էր Մոսկվայում։
Արևմտյան գործընկերների ակտիվացումը
Ռուս-ուկրաինական պատերազմի մեկնարկից հետո արևմտյան երկրները սկսեցին ավելի մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերել տարածաշրջանի և հայ-ադրբեջանական խնդիրների նկատմամբ։ Ապրիլի 6-ին Բրյուսելում տեղի ունեցավ Հայաստանի վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի երկրորդ հանդիպումը Եվրոպական խորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելի միջնորդությամբ։
Ապրիլի 18-ի երեկոյան՝ Փաշինյանի Մոսկվա մեկնելուց առաջ Հայաստանի վարչապետը հեռախոսազրույց է ունեցել Շառլ Միշելի հետ։
Հաղորդվում է, որ քննարկվել են Բրյուսելում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների կատարման ընթացքը, տարածաշրջանում տիրող իրավիճակը և Հայաստան-ԵՄ երկկողմ օրակարգային հարցեր։ Մասնավորապես, քննարկվել է ԵՄ Արեւելյան գործընկերության տնտեսական և ներդրումային ծրագրի շրջանակում Հայաստանին 2,6 մլրդ եվրո հատկացնելու համաձայնագրի կատարման ընթացքը։ Եվրոպական խորհրդի ղեկավարն ընդգծել է դրանում ներառված նախագծերի գործնական իրականացման փուլը սկսելու անհրաժեշտությունը։
Ներքաղաքական խնդիրներ
Ընդդիմությունը կրկին դուրս է եկել փողոց՝ իշխանափոխության կոչերով
Այն ժամերին, երբ ընթանում էին Փաշինյան-Պուտին բանակցությունները, Երևանում տեղի էր ունենում ընդդիմության երթ։ Ընդդիմությունը կրկին բացահայտ հայտարարում է իշխանափոխության համար պայքարի մեկնարկի մասին։
Երկու նախկին նախագահներ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը, ովքեր միշտ աչքի են ընկել ռուսամետ կողմնորոշմամբ, մտադիր են նորից իշխանության վերադառնալ։ Նրանք ղեկավարում են Հայաստանի երկու հիմնական ընդդիմադիր ուժերը, որոնք ներկայացված են խորհրդարանում։
Նրանցից մեկը՝ «Պատիվ ունեմ» խմբակցությունը նախորդ շաբաթվա վերջից դուրս է եկել փողոց։ Խմբակցության ղեկավար Արթուր Վանեցյանն արդեն երրորդ օրն է, ինչ նստացույց է անում Երևանի կենտրոնում՝ հրավիրելով միանալ բոլոր նրանց, ովքեր համաձայն են գործող իշխանության հրաժարականի պահանջին։ Հատկանշական է, որ Վանեցյանն իր ակցիան սկսել է Մոսկվա կատարած այցից հետո, թեև նա հերքում է այդ իրադարձությունների կապը։ «Պատիվ ունեմ» դաշինքում ընդգրկված է նաև նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի կուսակցությունը։
Մյուս ընդդիմադիր խմբակցությունը, որն ասոցացվում է նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ, չի միացել «Պատիվ ունեմ»-ի ղեկավարի ակցիային՝ հայտարարելով, թե ունի գործողությունների իր ծրագիրը, որն անխուսափելիորեն կբերի իշխանափոխության։
Մեկնաբանություն
Նախքան Պուտին-Փաշինյան հանդիպման վերաբերյալ պաշտոնական տեղեկատվության հանրայնացումը JAMnews-ի հետ զրույցում քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանը նշեց, որ հանդիպման ընթացքում նախ կքննարկվի Փաշինյան-Ալիև բրյուսելյան հանդիպումը, ապա՝ նախապես հայտարարված օրակարգային հարցերւժը․ ենթակառուցվածքների ապաշրջափակում, սահմանագծում և սահմանազատում, խաղաղության պայմանագրի կնքում և այլն։
Քաղաքագետը պատահական չի համարում այն, որ մոսկովյան հանդիպումից առաջ կայացավ Միշել- Փաշինյան հեռախոսազրույց, որի ընթացքում հիշատակվեց ՀՀ-ին տրամադրվելիք 2․6 մլրդ դոլարի օգնությունը․
«Կարելի է եզրակացնել, որ Մոսկվայում բավականին բարդ քննարկումներ են սպասվում, որոնք չեմ կարծում, թե լուրջ, վերջնական որոշումների կհանգեցնեն»։
Ռոբերտ Ղևոնդյանն ակնկալում է, որ Պուտին-Փաշինյան հանդիպմանը կքննարկվեն ընթացիկ հարցեր։ Ասում է՝ արձանագրային որոշում կամ գործողությունների ծրագիր ակնկալել պետք չէ։
Քաղաքագետի գնահատմամբ՝ թեև Հայաստանը մանևրելու հնարավորություններ քիչ ունի, սակայն ճկունություն դրսևորելն անհրաժեշտություն է․
«Գոնե այս պահի դրությամբ Հայաստանը խուսանավում է․ տեսնում ենք, որ դելիմիտացիայի հանձնաժողովը [պետք է ստեղծվի մինչև ապրիլի վերջ՝ Բրյուսելում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների համաձայն] չկա, խաղաղության պայմանագիր դեռ չի գրվում։ Տեսնում ենք՝ որքան էլ, որ վարչապետը խոսել է «նշաձող իջեցնելու» մասին, դեռևս հստակ գործընթացներ չեն սկսվել։ Բայց եթե դրանք սկսվեն, ապա դա կլինի մեր դիվանագիտական պարտությունը»։
Անդրադառնալով Եվրամիության և Ռուսաստանի միջնորդական առաքելություններին՝ Ռոբերտ Ղևոնդյանը նշեց, որ դրանք երբեմն համադրվում են, երբեմն էլ՝ հակադրվում․
«Յուրաքանչյուրը փորձում է ավելի մեծ դերակատարություն ունենալ և վերջնարդյունքում ավելի շատ շահել, իր շահերն ավելի շատ իրացնել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ձևավորվող իրավիճակում՝ ինչ իրավիճակ էլ, որ ձևավորվի»։
Հայաստանում շատերը մտահոգվում են Միութենական պետությանն անդամակցելու հարցում Մոսկվայի ճնշումներից։ Մինչդեռ փորձագետի կարծիքով՝ Մոսկվայի օրակարգում Հայաստանի՝ Միութենական պետության անդամագրման հարց չկա․ այդ պետության «բախտը վճռվում է Ուկրաինայում»։
Ասում է՝ ՌԴ-ՀՀ հարաբերությունների տրամաբանությունից չի բխում նաև ՀԱՊԿ շրջանակներում Երևանի մասնակցությունը ուկրաինական իրադարձություններին՝ որպես օրինակ բերելով Ղազախստանի հայտարարությունը որևէ կերպ այդ գործողություններին չմասնակցելու մասին։
Ղևոնդյանի խոսքով՝ այժմ ՀՀ-ն սողանցքի դեր է կատարում ՌԴ և Արևմուտքի միջև, ուստի մոսկովյան հանդիպման օրակարգում չի կարող լինել նաև «Արևմուտքից հրաժարվելու պահանջ»․
«Այս իրավիճակում, երբ պատժամիջոցների հետևանքով ՌԴ-ն ամբողջապես մեկուսացվել է, ՀՀ-ն ինչ-որ մի փոքր սողանցք է, որի միջոցով հնարավոր է դառնում Արևմուտքի հետ հարաբերվել՝ թե տնտեսապես, թե ինչ-որ չափով քաղաքականապես, օրինակ՝ ԵԱՀԿ ՄԽ մասին խոսակցություններով։ Դժվար թե ՌԴ-ն ինքն իր ձեռքով այն փակի»։
Փաշինյան-Պուտին բանակցություններ Նովո-Օգարյովոյում
