Փաշինյանն առաջարկում է փակել արցախցիների վերադարձի և «Արևմտյան Ադրբեջանի» թեմաները
Փաշինյանի առաջարկը Բաքվին. փակել երկու հարց
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն Ադրբեջանին առաջարկում է մշակել համատեղ «ճանապարհային քարտեզ»՝ փակելու արցախցիների վերադարձի և, այսպես կոչված, «Արևմտյան Ադրբեջանի» թեմաները։ Բաքուն 2022 թվականի դեկտեմբերից ակտիվորեն առաջ է մղում ադրբեջանցիների վերադարձի հարցը «Արևմտյան Ադրբեջան»՝ փաստացի այդպես անվանելով Հայաստանի ողջ տարածքը։
ՀՀ վարչապետի առաջարկը պատասխան է Ադրբեջանի ԱԳՆ վերջին հայտարարությանը։ Բաքուն դժգոհություն էր հայտնել Հայաստանի և Եվրամիության միջև ռազմավարական գործընկերության վերաբերյալ փաստաթղթից։ Մասնավորապես՝ Ադրբեջանը քննադատել էր «Ղարաբաղի հայեր, որոնք փախստական են դարձել Ադրբեջանի ռազմական գործողություններից հետևանքով» ձևակերպումը։
Ի պատասխան՝ Փաշինյանն ընդգծել է, որ Ադրբեջանը մի կողմից շարունակում է օգտագործել, այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթը՝ նկատի ունենալով Հայաստանի տարածքը, մյուս կողմից բողոքում է Հայաստան-ԵՄ ռազմավարական գործընկերության փաստաթղթում առկա ձևակերպումներից։
Վարչապետը վերահաստատել է իր դիրքորոշումը՝ ադրբեջանցիների Հայաստան և հայերի Ադրբեջան վերադարձի հարցը չի նպաստում խաղաղությանը։
«Ես ուզում եմ հիմա բաց և հրապարակային առաջարկ անել Ադրբեջանին, որովհետև որքան նրանք այդ թեմաներով խնդիր ունեն, այնքան էլ մենք խնդիր ունենք։ Ես առաջարկում եմ, որ մենք ընդունենք համատեղ ճանապարհային քարտեզ այս երկու թեմաները զուգահեռ փակելու ուղղությամբ։ Ես Ղարաբաղի մեր ժողովրդին էլ եմ ասել, որ նրանց վերադարձը իրատեսական չէ։ Եթե մենք շարունակենք վերադարձի օրակարգը, դա նշանակում է, որ մենք նորից սկսում ենք Ղարաբաղի շարժումը։ Ես ասել եմ, որ մենք պետք է չշարունակենք ղարաբաղյան շարժումը։
Ղարաբաղյան շարժումն ավարտվել է, և այն սկսելու փորձերը օգտակար չեն, բայց մյուս կողմից Հայաստանում էլ տեսնում են, որ Ադրբեջանն անընդհատ օգտագործում է «Արևմտյան Ադրբեջան» անհասկանալի տերմինաբանությունը։ Հիմա պետք է հասկանալ, թե որը որի պատճառն է, որն է պատճառ և որը՝ հետևանք։ Հիմա ուղիղ առաջարկ եմ անում՝ եկեք նստենք, ճանապարհային քարտեզ մշակենք, թե ոնց ենք այս թեման հանում, որովհետև այս թեման հանելը նշանակում է երկարաժամկետ ռազմավարական առումով ընդհանրապես բառացել որևէ կոնֆլիկտային իրավիճակ»,- հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը։
- «Հայաստանի տարածքը չեն ճանաչում»․ կարծիք «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթի մասին
- «Անվտանգության ապահովում ամեն միլիմետրի վրա»․ ականազերծման աշխատանքներ Հայաստանում
- «ՀՀ-ԵՄ գործընկերության նոր էջ»․ Բրյուսելում ռազմավարական օրակարգ է հաստատվել
Ի՞նչ համատեքստում հնչեց Փաշինյանի առաջարկը
Անցյալ շաբաթվանից Հայաստանի փորձագիտական հանրույթը քննարկում է ադրբեջանական իշխանությունների հակասական դիրքորոշումը: Լրատվամիջոցները հրապարակում են հայ վերլուծաբանների մեկնաբանություններն այն մասին, թե ինչ են նշանակում՝ Բաքվից հնչող խաղաղություն հաստատելու պնդումներին զուգահեռ միջազգային հանրության միջոցով Երևանի վրա ճնշում գործադրելու փորձերը: Հայ լրագրողները հետաքրքրվում են, թե ինչպես հասկանալ այն, որ Իլհամ Ալիևը Ադրբեջանի տարածքով ՀՀ-ին տարանցիկ ճանապարհ տրամադրելու որոշում է կայացնում, բայց դրա հետ մեկտեղ շարունակում է հայկական տարածքն անվանել «Արևմտյան Ադրբեջան»:
Հայ հասարակությունը քննարկում է՝ ինչի՞ն է իրականում պատրաստվում Բաքուն՝ խաղաղությա՞ն, թե՞՝ պատերազմի։
Դրա համար առիթ հանդիսացավ Ադրբեջանի նախագահի ելույթը Բաքվում կայացած միջազգային համաժողովում: Իլհամ Ալիևը կրկին բարձրացրեց «Հայաստանից բռնի տեղահանված ադրբեջանցիների վերադարձի» հարցը: Հայ հասարակությունը կոշտ է արձագանքում Բաքվից հնչող նման հայտարարություններին՝ իշխանություններից պահանջելով ի պատասխան առաջ քաշել հայերի՝ Ադրբեջան վերադարձի հարցը:
Նման դեպքերում հայ հասարակությունը միշտ հիշում է, որ մինչ հակամարտությունը Հայաստանում ապրող ադրբեջանցիները հնարավորություն են ունեցել վաճառել կամ փոխանակել իրենց տները՝ հեռանալուց առաջ: Նրանք նաև 110 միլիոն դոլարի փոխհատուցում են ստացել Հայաստանից: Մինչդեռ հայերը լքել են Ադրբեջանը Բաքվում և Սումգայիթում տեղի ունեցած դաժան ջարդերից հետո, որևէ փոխհատուցման մասին խոսք չի եղել։ Բացի դրանից, ավելի քան 100․000 արցախցիներ 2023 թվականին լքեցին իրենց հայրենիքը՝ կորցնելով ողջ ունեցվածքը։
Մինչ այս առաջարկը, ՀՀ վարչապետը պնդում էր, որ մարդկանց վերադարձի հարցը՝ թե՛ Հայաստան, թե՛ Ադրբեջան, չի նպաստում խաղաղությանը և առաջարկում էր հետաձգել դրա քննարկումը: Սակայն Իլհամ Ալիևը շարունակում էր պարբերաբար բարձրացնել «համաձայն միջազգային իրավունքի» ադրբեջանցիների վերադարձի հարցը:
Որոշ հայ փորձագետներ կարծում են, որ Երևանը սխալ է գործում՝ հանրությանը վստահեցնելով, թե Ադրբեջանի նախագահի հայտարարությունները պարզապես ներքին քարոզչություն են: Միևնույն ժամանակ, շատերը համոզված են, որ Ալիևը «հետևողականորեն ձևավորում է Հայաստանի վրա ճնշման նոր փուլի քաղաքականություն»: Որպես ապացույց՝ հիշեցնում են, որ Ադրբեջանի նախագահը առաջ է մղում ադրբեջանցիների վերադարձի պահանջը՝ դիմելով ՄԱԿ-ի մարմիններին:
Վերլուծաբանները քննադատում են Հայաստանի ղեկավարությանը հայերի իրավունքների պաշտպանության և հայկական մշակութային ժառանգության պահպանման հայելային պահանջ չառաջադրելու համար:
Բաքվի ռազմավարական մոտեցումը համարում են «չափազանց նպատակային և հրապարակային՝ այն անտեսելու համար»: Շատ հայ քաղաքագետներ համոզված են, որ «Երևանի լռությունը չի կանգնեցնի Բաքվին, այլ միայն խաղաղության վտանգավոր պատրանք կստեղծի սեփական բնակչության շրջանում»:
Քաղաքագետ Լիլիթ Դալլաքյանի մեկնաբանությունը
Խաղաղությունը չի կարող կառուցվել միակողմանի
«Ալիևի քաղաքականությունը կանխատեսելի է։ Ադրբեջանի նախագահը բոլոր հարթակներում խոսում է «ադրբեջանցիների վերադարձի» մասին, այդ նպատակով ստեղծում և ֆինանսավորում է կազմակերպություններ և հղում է անում միջազգային կոնվենցիաներին։ Ի պատասխան՝ հայկական կողմը նախընտրում է «չհակամարտել»։ Սակայն խաղաղությունը միակողմանի չի կարող կառուցվել։
Վտանգավոր ինքնախաբեություն է մտածել, որ Ալիևը պահանջներ չունի։ Կա պահանջ՝ ադրբեջանցիների վերադարձ։ Ցանկացած մերժում կհանգեցնի հակամարտության, և այդ ժամանակ Ալիևը կասի. «Մենք կվերադառնանք տանկերով, ոչ թե մեքենաներով»։ Չնայած վերջերս նա հակառակն ասաց. «Կվերադառնանք ոչ թե տանկերով, այլ մեքենաներով»։
Արտաքին խաղացողները չեն կարող մեր փոխարեն որոշումներ կայացնել։ Եթե Հայաստանի ղեկավարությունը չբարձրացնի իր ժողովրդի իրավունքների հարցը, այդ թվում՝ Արցախի, Արևմուտքը չի ճնշի Ալիևին։ Հայաստանն ասում է, որ խաղաղությունը եկել է, իսկ Եվրոպան մտածում է՝ ինչու միջամտել և խաթարել խաղաղության գործընթացը»։
Դանդաղ գործող ական
«Հայ ժողովուրդը չի լռի, երբ սկսվի ադրբեջանցիներին Հայաստան վերադարձնելու գործընթացը։ Դա Փաշինյանի իշխանության տակ դրված ական է։ Նույնիսկ նրանք, ովքեր հիմա Ալիևի հայտարարությունները համարում են ներքին լսարանի համար նախատեսված դատարկ խոսքեր, չեն լռի վճռորոշ պահին, քանի որ սա ազգային անվտանգության հարց է։
Մյուս կողմից մենք պետք է հասկանանք, որ այստեղ կա վտանգավոր ասիմետրիա։ Նույնիսկ եթե խոսենք հայերի՝ Բաքու, Սումգայիթ և այլ ադրբեջանական քաղաքներ վերադարձի մասին, որտեղից նրանք վտարվել են, պարզ է, որ ոչ ոք այնտեղ չի վերադառնա։
Մինչդեռ ադրբեջանցիները կվերադառնան՝ շատ լավ հասկանալով, որ հայերը չեն մտնի հակամարտության մեջ, ոչ մի վտանգ չի լինի։
Հետևաբար, մենք պետք է պահանջենք հենց Արցախի հայերի վերադարձը։ Արցախի ժողովուրդը կվերադառնա, եթե ստանա անվտանգության երաշխիքներ։ Եվ Ալիևը լավ գիտի, որ միջազգային նորմերի համաձայն՝ հարցերը չեն կարող լուծվել ժողովուրդների վտարմամբ։ Վաղ թե ուշ, արցախցիները պետք է վերադառնան։
Սա Բաքվի կամ Սումգայիթի հարց չէ։ Ավելին, սա Նախիջևանի հարց չէ, որտեղից հայերը նույնպես վտարվել են։ Այն ժամանակ ԽՍՀՄ-ն էր հարց լուծողը. միջազգային իրավունքը հաստատված չէր։ Բոլշևիկները գործարքի գնացին թուրքերի հետ, մասնավորապես՝ տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի բացակայության պայմաններում և հայկական շահերի հաշվին։ Այժմ իրավիճակն այլ է։
Այս ընկալումը գոյություն ունի նաև աշխարհում։ Ե՛վ Արևմուտքը, և՛ Ռուսաստանը հայտարարություններ և բանաձևեր են ընդունում ոչ թե մարդասիրությունից, այլ իրենց սեփական շահերից ելնելով՝ Ադրբեջանի վրա ազդեցության լծակներ ձեռք բերելու համար։ Հայաստանը պետք է դրանից դիվիդենտներ շահի, այլ ոչ թե բանալիները հանձնի խոշոր խաղացողներին։ Ալիևը վախենում է արցախցիների վերադարձից։ Փաշինյանը հավերժ չէ, և Ռուսաստանը միշտ կպահի այս հարցն ուշադրության կենտրոնում. հակառակ դեպքում անելիք չի ունենա տարածաշրջանում։
Հետևաբար, Հայաստանի իշխանությունները պարտավոր են պաշտպանել իրենց դիրքորոշումը։
Ոչ ոք չի խոսում Արցախը վերադարձնելու մասին։ Սակայն Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և նրանց մշակութային ժառանգության մասին չի կարելի լռել։ Մի քանի օր առաջ Արցախում վանդալիզմի ենթարկվեց ևս մեկ եկեղեցի։
Եթե Երևանն ակտիվորեն մասնակցեր միջազգային ֆորումներին, դա կզսպեր Բաքվի ախորժակը։ Սակայն Ալիևը տեսնում է դիմադրության բացակայություն, և նրա պահանջները միայն աճում են։ Նույն տրամաբանությունն է գործում նաև ռուս-ուկրաինական պատերազմում. ճակատում հաջողությունները մեծացնում են Մոսկվայի պահանջները, իսկ դիմադրությունը ստիպում է խոսել բանակցությունների մասին։
Այս առումով ես դատապարտում եմ Հայաստանի իշխանությունների դիրքորոշումը։ Կարծում եմ, որ Ալիևի հայտարարություններն ուղղված են մեզ՝ Հայաստանում անտարբերությունը պահպանելուն, ինչպես նաև արտաքին խաղացողներին։ Նրանց դեպքում՝ ցույց տալու համար, որ կարևոր չէ, որ նա գնացել է Վաշինգտոն [որտեղ Թրամփի միջնորդությամբ նախաստորագրվել է խաղաղության համաձայնագիրը]։ Նույն հաջողությամբ նա կարող է գնալ այնպիսի տեղ, որտեղ իր շահերն ավելի շատ են հաշվի առնվում»։
Նախընտրական իրավիճակ Հայաստանում
«ՀՀ կառավարության «բիզնեսն ու առևտուրը կհանգեցնեն խաղաղության» հայեցակարգի վրա դրված խաղադրույքը կասկածելի է։ Իրականությունն ավելի բարդ է։
Վերցրեք TRIPP նախագիծը [Trump Route for International Peace and Prosperity, ճանապարհ, որը կապելու է Ադրբեջանը Նախիջևանի ինքնավար մարզի հետ՝ Հայաստանի տարածքով]։
Եվրոպայի և Ուկրաինայի մասին Թրամփի վերջին հայտարարություններից հետո դրա հեռանկարները մշուշոտ են թվում։ Արդյո՞ք ԱՄՆ նոր վարչակազմը կոնկրետ քայլեր կձեռնարկի Հարավային Կովկասում ընդդեմ Ռուսաստանի։ Հարցը մնում է բաց։
Ի վերջո, TRIPP-ն ուղղված է հատկապես տարածաշրջանում ռուսական ազդեցության դեմ։ Մոսկվան կարող է հրապարակայնորեն չեզոքություն ցուցաբերել, բայց արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն արդեն հստակեցրել է իր դիրքորոշումը. նախագիծը անիրատեսական է, քանի որ չի ծառայում Ռուսաստանի շահերին, որոնք ամրագրված են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ։
Ռուսաստանի միջնորդությամբ ստորագրված այս փաստաթղթով ավարտվեց 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմը Ղարաբաղում։ Այն նախատեսում է, որ Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ կապող ճանապարհի վերահսկողությունը կիրականացնի Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանապահ ծառայությունը։
Եթե Փաշինյանը վստահ լիներ, որ «վաշինգտոնյան հռչակագիրը» չեզոքացրել է «նոյեմբերի 9-ը», նա կհրաժարվեր ռուսական պայմանավորվածություններից։
ԱՄՆ նախագահի միջնորդությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների կողմից ձեռք բերված համաձայնությունների համաձայն՝ Նախիջևանը կապող ճանապարհը կմնա Հայաստանի ինքնիշխան վերահսկողության տակ։ ԱՄՆ-ն կմասնակցի ապաշրջափակման գործընթացին՝ որպես բիզնես գործընկեր։ Այդ պատճառով նախագիծը կոչվել է «Թրամփի ուղի»՝ միջնորդի անունով։
Սակայն Փաշինյանը հասկանում է իրականությունը. առաջիկայում ընտրություններ են, և նա «նախկին» առաջնորդների և «եկեղեցու» դեմ պայքարելուց բացի այլ օրակարգ չունի, ուստի փորձում է բոլորին համոզել, որ ինքը խաղաղություն է բերել։
Փաշինյանն անընդհատ փոխում է իր հռետորաբանությունը։ Նախկինում նա ասում էր, որ Ադրբեջանի սահմանադրությունը պարունակում է տարածքային պահանջներ Հայաստանի նկատմամբ։ Սակայն որքան մոտենում են ընտրությունները, այնքան ավելի հաճախ է լռում անհարմար թեմաների մասին։ Թվային դարաշրջանում անհնար է թաքցնել անցյալի հայտարարությունները, իսկ անհետևողականությունը ծնում է անտարբերություն։
Այս քաղաքականությունը Փաշինյանին կբերի իշխանության կորստի։ Նա հույս ունի, որ արտաքին խաղացողները Ալիևին կստիպեն լռել, և նա, հաշվի առնելով Եվրոպայում ունեցած ակտիվները, կսահմանափակվի միայն հայտարարություններ անելով»։
Սպասելով Թրամփին
«Փաշինյանը հավատում է, որ ճանապարհների բացումն ու առևտուրը կկանխեն պատերազմը։ Եվրոպան նույնպես մտածում էր. «Եթե կան բիզնես շահեր, պատերազմն անհնար է»։ 2022 թվականը հակառակն ապացուցեց [Ռուսաստանը պատերազմ սկսեց Ուկրաինայի դեմ]: Կարող եք գազ գնել և տնտեսական կապեր ունենալ, բայց դա չի կանգնեցնի հավակնությունները: Եվրոպան հասկացել է դա և աստիճանաբար հրաժարվում է նման պատրանքներից։
Հայաստանը չպետք է կրկնի այս սխալը: Այո, բոլորը կողմ են ճանապարհների ապաշրջափակմանը: Եվ Փաշինյանը հույս ունի, որ եթե Ադրբեջանը դառնա տրանսպորտային հանգույց, չի մտնի հակամարտության մեջ։
Ալիևն այլ կերպ է մտածում: Նա վստահ է, որ կբացի ճանապարհը իր պայմաններով, հաշվի առնելով այն, որ նրա տեսակետները կիսում է Ռուսաստանը, որն ավելի մեծ ազդեցություն ունի տարածաշրջանում, քան Միացյալ Նահանգները: Ամերիկան պարզապես ստորագրել է մի փաստաթուղթ, որի հեռանկարներն անորոշ են, հատկապես հաշվի առնելով Թրամփի անձը։
Ճանապարհի բացման համար անհրաժեշտ է սահմանազատում, սահմանագծում և մաքսային հսկողություն: Ալիևը կասկածում է, թե արդյոք Թրամփը դեմ կգնա Պուտինին Հարավային Կովկասում: Թրամփը գործարար է: Նա կարող է համաձայնել բարտերի գնալ Ուկրաինայի և Հարավային Կովկասի հարցում։
Ալիևը սպասում է իրավիճակի հանգուցալուծման և խաղում է երկակի խաղ՝ մեկ սիրախաղ անելով Պուտինի հետ, մեկ Թրամփի հետ, մեկ խոսելով «նոյեմբերի 9»-ի մասին, մեկ «վաշինգտոնյան համաձայնությունների» մասին»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Փաշինյանի առաջարկը Բաքվին. փակել երկու հարց
