Ծառեր և ֆլամինգոներ՝ որպես իշխանության խորհրդանիշ։ Ի՞նչ է ստացվել վրացի օլիգարխի «քմահաճույքից»
Վրաստանի նախկին վարչապետ, իշխող կուսակցության առաջնորդ և միլիարդատեր Բիձինա Իվանիշվիլին հսկայական դենդրոպարկ է կառուցել Արևմտյան Վրաստանի սևծովյան ափին։
Պարկը բաց է այցելուների համար, և այն այցելած յուրաքանչյուր ոք չի կարողանում զսպել իր հիացմունքը․ վիթխարի ծառերով և էկզոտիկ կենդանիներով այգին այցելուների վրա ցնցող տպավորություն է թողնում։
Որպես կանոն, Իվանիշվիլիի նույնիսկ ամենակոշտ քննադատները վատ չեն արտահայտվում այս բացառիկ վայրի մասին։
Սակայն վերլուծաբանները կարծում են, որ ամեն ինչ այնքան հեշտ չէ, ինչպես թվում է։
Վարդագույն ֆլամինգոների և բամբուկի ծառուղու հետևում կարևոր խնդիր է թաքնված․ դենդրոպարկի շինարարության գործընթացը ևս մեկ անգամ ցույց տվեց այն, ինչ վաղուց պարզ էր շատերի համար․ Վրաստանում ապրում է մի մարդ, որին չի կարող ոչ մի բանում մերժել ոչ մի պետական կառույց։
____________________________________________
Շեքվեթելիի դենդրոպարկն առաջին հյուրերին է ընդունել 2020 թ-ի հուլիսի 15-ին։
Անվտանգության աշխատակիցը մեզ ասում է, որ բացման օրն, այնուհետև՝ ողջ ամառվա ընթացքում մուտքի մոտ հսկայական հերթեր են գոյացել։ Այգու մուտքն անվճար է։
Չնայած Վրաստանում կորոնավիրուսի պատճառով ստեղծված բարդ իրավիճակին՝ հոկտեմբերի վերջին այգին մարդաշատ է՝ զույգեր, ընտանիքներ, արտասահմանյան զբոսաշրջիկներ, դեռահասներ։
Կանաչ մեծ լճի մոտ են հավաքվել բացառիկ տեսակի թռչուններ տարբեր աշխարհամասերից՝ ֆլամինգոներ, սագեր, բադեր,կարապներ։
•Դարավոր ծառեր․ միլիարդատիրոջ գլխավոր գայթակղությունը
•Օլիգարխի հարազատ գյուղը․ լեգենդ վրացական երազանքի մասին
Թռչունները լողում են ջրում և տաքանում արևի տակ։ Լճի վրա հսկայական ցանց է քաշված, որպեսզի նրանք չթռչեն-հեռանան։
Ճանապարհը լճից ձգվում է դեպի բամբուկի երկար ստվերախիտ ծառուղի, որտեղից հիանալի տեսարան է բացվում։
Հենց այդ ծառուղուց հետո է սկսվում գլխավորն, ինչի համար այստեղ է գալիս այցելուների մեծ մասը Վրաստանի տարբեր անկյուններից՝ վիթխարի ծառերի ցուցահանդեսը։
Ինչպե՞ս էր կառուցվում դենդրոպարկը
2016 թ-ին, երբ մեդիան առաջին անգամ հաղորդեց այն մասին, որ Սև ծովով ծառ է տեղափոխվում, շատերը դրան չհավատացին։
Ավելի ուշ ծովով տեղափոխվող հսկայական ծառը վրացական սևծովյան համայնապատկերի անբաժանելի մասը դարձավ։
Չորս տարի շարունակ երկրի ամենաազդեցիկ և հարուստ մարդը հաճախ անձամբ էր այցելում Գուրիա և Սամեգրելո շրջանների գյուղեր՝ ծառ ընտրելու, որը հետագայում տեղափոխում էին նրա նստավայր, որտեղ էլ կառուցվում էր դենդրոպարկը։
Սկզբից լողացող ծառը կատակների առարկա էր Ֆեյսբուքում։
Այնուհետև հայտնվեցին դժգոհ և զայրալից հաղորդագրություններ մարդկանցից, որոնց այդ ծառերի տեղափոխումն անհարմարություն էր պատճառում։ Օրինակ՝ նրանք ժամերով խցանման մեջ էին հայտվնում, որովհետև ճանապարհով տանում էին հսկայական ծառ, և այդ ընթացքում երթևեկությունը կանգնեցվում էր։
2017 թ-ին Քոբուլեթի քաղաքից նվենին Շեքվեթելի տեղափոխելու համար ապամոնտաժվել էր Քոբուլեթիի կենտրոնի հրապարակում վերջերս կառուցված շրջանը։ Ավելի ուշ այն վերականգնեցին, սակայն փաստն ինքնին այն ժամանակ զարմացրեց մարդկանց։
Դեպք եղավ, երբ 2019 թ-ի մարտին Իվանիշվիլիի այգու համար տեղահան արված ծառը մնացել էր Քոբուլեթիի Զենիթի գյուղի ճանապարհին։ Դրա պատճառով ճանապարհին երթևեկությունը մի քանի ժամով կանգնել էր, իսկ գյուղն առանց էլեկտրականության էր մնացել մի ամբողջ օր։
Ամեն անգամ, երբ ծառերը պետք է հատեին երկաթուղու գծերը, դրանց վրայի էլեկտրալարերն ապամոնաժվում էին։
Կվիրիկե գյուղում կտրել էին քամուց պաշտպանող երիզը՝ Իվանիշվիլիի մոտ տարվող հսկայական ծառը տեղափոխելու համար։
Եվ այսպիսի փաստերը, որոնք հայտնվել են մեդիայի ուշադրության կենտրոնում, բազմաթիվ են։
Բնապահպանները նշում էին, որ մեծ ծառի տեղափոխումը վնաս է հասցնում տասնյակ այլ ծառերի և հողին։
Ինչպես այն ժամանակ հայտարարում էին հասարակական կազմակերպություններն, այդ գործընթացն իրավաբանական տեսանկյունից թափանցիկ չէր․ կասկածելի տենդերներ և թույլտվության ընթացակարգեր էին անցկացվում, ինչպես նաև ողջ պետական ապարատն ու բյուջետային ռեսուրսներն օգտագործվում էին ծառերի տեղափոխման գործընթացում։
Քաղաքական մեկնաբանները պնդում էին նաև, որ ստվերային ղեկավարի ցանկությունների անվերապահ կատարումը վնաս է հասցնում պետությանն ու դրա ինստիտուտներին։
«Ես դենդրոպարկին դեմ չեմ, սակայն դրա ստեղծման գործընթացը տարօրինակ էր։ Տպավորություն էր, որ Իվանիշվիլին օգտվում է իշխանությունում գտնվելուց [նա վարչապետի պաշտոնն էր զբաղեցնում 2012-2013 թթ-ին, այնուհետև հրաժարական տվեց, սակայն մինչև հիմա պահպանում է կառավարության վրա վճռորոշ ազդեցությունը], երբ փակվում էին ճանապարհներ կամ կանգնեցվում երկաթուղին՝ ծառեր տեղափոխելու համար։ Այն փաստը, որ նա իշխանություն ունի, զգալիորեն թեթևացրել է այդ գործընթացը նրա համար», — ասում է քաղաքագետ Գիա Նոդիան։
Սակայն աստիճանաբար մարդիկ հարմարվեցին այն նորություններին, որ օլիգարխի համար նախատեսված ծառն ուղեկցում է ոստիկանական շարասյունը, և այդ գործընթացին ներգրավված է ողջ պետական մեքենան։ Բացի այդ, իշխանամետ լրատվամիջոցները հզոր տեղեկատվական արշավ էին ծավալել այն մասին, թե որքան կարևոր է դենդրոպարկը Վրաստանի համար։
«Օգտակար քմահաճույք»
Շեքվեթելիի դենդրոպարկն Արևմտյան Վրաստանում՝ Սև ծովի ափին, 60 հեկտար մակերես է զբաղեցնում։
Այգին ստեղծվել է Իվանիշվիլիի նախաձեռնությամբ, նրա փողերով։ Ներդրումների հստակ թիվ նա դեռ չի նշել։
Այգու ստեղծման վրա չորս տարի է ծախսվել։
Հսկա ծառերի հավաքածուի մեջ մինչև 200 նմուշ կա, որոնք հավաքվել են Արևմտյան Վրաստանի ողջ տարածքից, այդ թվում՝ կիպարիս, մագնոլիա, կաղնի, մայրի, թխկի և այլն։
Այս արհեստականորեն ստեղծված միջավայր է բերվել 57 տեսակի էկզոտիկ կենդանի և թռչուն հինգ աշխարհամասերից։ Նրանցից շատերը հազվադեպ և պահպանվող տեսակների ներկայացուցիչներ են։
Այցելուների մեծ մասը հիանում է այգու գեղեցկությամբ։
«Այստեղ շատ լավ է։ Հետո ի՞նչ, որ այդ ծառերն արմատախիլ են արվել այլ վայրերից։ Չէ՞ որ ոչ ոք դրանք չի կարող այստեղից տանել։ Սա ստեղծվել է մարդկանց համար, ընդ որում՝ անվճար», — ասում է Բաթումից ամուսնու հետ այստեղ եկած Նինոն։
Թե հստակ որքան գումար է ծախսվել այգու շինարարության վրա, հայտնի չէ։ Միջոցները տրամադրվել են Իվանիշվիլիի «Քարթու» հիմնադրամից։
«Ում է պատկանում Վրաստանը» գրքում, որը հրատարակվել է «Բաց հասարակություն — Վրաստան» հիմնադրամի աջակցությամբ, ասվում է․
«Ծառերի գնման և տեղափոխման հանգամանքները գաղտնի են պահվում ոչ միայն բնակչությունից, այլև կառույցներից, որոնք սովորաբար դրա համար պատասխանատվություն են կրում։ Հաճախ, երբ խոսքը գնում է Բիձինա Իվանիշվիլիի ունեցվածքի և նրա որոշումների մասին, դժվար է հասկանալ, թե ումից է պետք թափանցիկություն պահանջել»։
Բիձինա Իվանիշվիլին հերքում է քննադատների մեղադրանքները։
«Ծառերի նկատմամբ սեր, միգուցե քմահաճույք, սակայն դրանից շահում է երկիրն ու ժողովուրդը», — ասել է Իվանիշվիլին Հանրային հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում։
Նրա խոսքով՝ ինքը նախագծի վրա զգալի անձնական միջոցներ է ծախսում, որն արդյունքում մնալու է «Վրաստանին և հասարակությանը»։
Ընտրություններն ու դենդրոպարկը
Ի վերջո, հսկայական դենդրոպարկը, որը հոկտեմբերի 31-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններից մի քանի ամիս առաջ է բացվել, ամառվա զբոսաշրջային հիթ է դարձել համավարակի և փակ սահմանների պայմաններում։
Ողջ ամառ այգի էին ավտոբուսներով գալիս բյուջետային կազմակերպությունների աշխատակիցները։
«Տնօրենը մեզ ասել է, որ մենք պետք է ավտոբուս վարձակալենք և Շեքվեթելիի դենդրոպարկ էքսկուրսիայի գնանք։ Նրան այդպես է հանձնարարել շրջանի ղեկավարը», —JAMnews-ին ասել է Սամեգրելոյի շրջանի դպրոցների մեկի ուսուցչուհին։
Հոկտեմբերի 31-ի ընտրությունների արդյունքներից է կախված, թե ով է երկիրը գլխավորելու հաջորդ չորս տարվա ընթացքում։ Եթե «Վրացական երազանքը» խորհրդարանում բավականաչափ տեղեր ստանա կառավարություն ձևավորելու համար, այն Վրաստանի միակ քաղաքական ուժը կլինի, որին հաջողվել է երրորդ ժամկետը պաշտոնավարել։
«Ըստ ամենայնի, այգու բացումը պլանավորվում էր ընտրություններից անմիջապես առաջ։ Նրան [Իվանիշվիլիին] բնորոշ է «նվերներ» անել ժողովրդին ընտրություննեի առաջ, օրինակ՝ ձիարշավարանը, որը նա «նվիրեց» Թբիլիսիին [նախկին ձիարշավարանի տարածքը, որն ավելի վաղ մասնավորեցվել էր Իվանիշվիլիի կողմից և Թբիլիսի քաղաքին է փոխանցվել հոկտեմբերի 5-ին], ինչպես նաև Քութայիսիի համալսարանը», — ասում է քաղաքագետ Գիա Նոդիան։
Վալենտինան ու ծառերը
Վալենտինա Սլոբոդենյուկն առաջին անգամ JAMnews-ի ռեպորտաժի հերոսուհին է դարձել 2017 թ-ին, երբ Բիձինա Իվանիշվիլին ծովափնյա Ցիխիսձիրի բնակավայրի նրա բակից տարել է երկու վիթխարի ծառ՝ գինկգոն և մշտադալար սեքվոյան։
Այս տեսանյութն արվել է 2017 թ-ին։ Վալենտինա Սլոբոդենյուկը պատմում է, թե ինչպես է Բիձինա Իվանիշվիլին եկել իր տուն։
Երեք տարի անց մենք կրկին հանդիպել ենք Վալենտինային։
Ուշ աշնանը՝ տաք արևոտ օրը, մենք նրա հետ միասին պատրաստվում ենք այցելել նոր այգի։
«Գիտե՞ք՝ նա պահել է իր խոստումը, և իմ ծառերն այստեղ միմյանց կողքին են», — ասում է Վալենտինան։
Վալենտինային ծառերը շագանակենիների մեջ են, և եթե չլինեին երկաթյա կառանները, որոնցով դրանք հողին են ամրացվում, կարելի կլիներ մտածել, որ ծառերն այստեղ են եղել իրենց ողջ կյանքի ընթացքում, այդ այգում։
Բարձրախոսից Վալենտինային երկու անգամ զգուշացնում են, որ չի կարելի ասֆալտից խոտի վրա անցնել և մոտենալ ծառերին։
Սակայն երբ Վալենտինան անվտանգության աշխատակցին պատմում է իր պատմությունը, նա բացառություն է անում և թույլ տալիս նրան գրկել ծառը։
«Ինչպե՞ս նրան բաց թողեցի։ Ես ինձ ասացի, որ այժմ աղջիկներս ավելի լավ վայրում, ավելի լավ պայմաններում են ապրելու, և նրանց ավելի շատ մարդ է տեսնելու։ Ես տանը գինկգոյի երկու տնկի եմ պահել, և դրանք կրկին կաճեն։ Ես դա էլ չեմ տեսնի, բայց թոռներս կտեսնեն։ Սեքվոյան տնկել, ցավոք, չհաջողվեց, բայց ես հաճախ եմ այստեղ գալու և նրանց նայելու։ Տեսեք, թե ինչ գեղեցիկ է այստեղ», — ասում է Վալենտինան։
Ո՞ւմ է պատկանում Վրաստանը
Վիթխարի ծառեր, վարդագույն ֆլամինգոներ, եղնիկներ և լեմուրներ․ հիասքանչ տեսարան է։
Սակայն քաղաքական մեկնաբանները նշում են, որ այդ տեսարանի հետևում թաքնվում է ևս մեկ, ավելի կարևոր խնդիր․ երկիրը ստվերից ղեկավարում է մի մարդ, որը կարող է անել այն, ինչը չի կարող ոչ ոք, օրինակ՝ կանգնեցնել երկաթուղին կամ առանց էլեկտրականության թողնել մի քանի գյուղ։
«Հնարավոր է, որ այս գործընթացը շատ վրացիների համար դարձել է Բիձինա Իվանիշվիլիի իշխանության առավել ակնառու արտահայտումը», — ասում է «Ում է պատկանում Վրաստանը» գրքի հեղինակ և Ազատություն ռադիոկայանի տեսաբան Նիկո Ներգաձեն։
Այս գործընթացը ևս մեկ անգամ ընդգծում է այն, որ մարդը, որը երկիրը ղեկավարում է կուլիսներից, օրենքից բարձր է, ամեն ինչի իրավունք ունի։
«Այգու մեջ վատ բան չկա, մարդիկ կգան, կհանգստանան, կզբոսնեն։ Պետականության առումով խնդիր կա։ Դրա ամար մոբիլիզացվել են պետության բոլոր ռեսուրսներն, այդ թվում՝ մեդիառեսուրսները, որոնք ջանք չեն խնայել գովերգելու Իվանիշվիլիին և նրա պլանները», — ասում է քաղաքագետ Դավիթ Զուրաբիշվիլին, որն Իվանիշվիլիի դաշնակիցն էր 2012 թ-ի ընտրություններին և նրա կոալիցիայի անդամը։
«Առանց այդ ծառերի էլ է պարզ, որ մեր պետությունն այժմ կառուցված է մեկ մարդու, նրա ցանկությունների շուրջ․․․Եվ, ըստ էության, պետությունը նրան հենց դրա համար էլ պետք է, որ բավարարի իր ցանկությունները», — կարծում է Զուրաբիշվիլին։
Նախկին վարչապետին մոտ անձանց խոսքով՝ Իվանիշվիլին ժամանակի մեծ մասն անցկացնում է Շեքվեթելիում։ Նրա ափամերձ առանձնատունն ու դենդրոպարկը տարանջատված են ցանկապատով։
Թեև ներկա պահին այգին բաց է այցելուների համար, Իվանիշվիլին կարող է այն փակել ցանկացած պահի, քանի որ դա նրա մասնավոր սեփականությունն է։
«Կցանկանա՝ կբացի այգին, կցանկանա՝ կփակի։ Կցանկանա՝ գին կսահմանի, կցանկանա՝ անվճար կթողնի։ Տեսնենք, թե ինչ մտքեր կծագեն նրա գլխում», — ասում է Զուրաբիշվիլին։
«Մեդիացանցի» աջակցությամբ
