«Եկեք հանցանքն անվանենք ավանդույթ». վաղ ամուսնությունների խնդիրը Վրաստանում
Վաղ ամուսնությունները Վրաստանում
2023 թվականի հոկտեմբերի 6-ին 14-ամյա Այթաջ Շախմարովան փորձել է փախչել «ամուսնու» տնից, երբ վերջինս ատրճանակով մի քանի անգամ կրակել է նրա վրա։
Աղջիկը տեղում մահացել է։
Այս դեպքը տեղի է ունեցել Կախեթիի շրջանի Լամբալո գյուղում։ Այս գյուղում էր ապրում Այթաջի «ամուսնու» ընտանիքը։
Հետաքննությունը պարզել է, որ 14-ամյա Այթաջը երկու ամիս հարկադիր ամուսնության մեջ է ապրել 28-ամյա Ասիմ Ասլանովի հետ։
Նա Դմանիսի շրջանի Ուսեինքենդի գյուղից էր։ Այս տարի Այթաջը պետք է գնար իններորդ դասարան, սակայն նոր ուսումնական տարվա մեկնարկից հետո աղջիկն այդպես էլ չներկայացավ դպրոց։ Բոլորը գիտեին, որ նա «ամուսնացել է»։
14-ամյա աղջկա ամուսնությունը հայտնի էր ինչպես հայրենի գյուղում, այնպես էլ «ամուսնու» գյուղում, որտեղ ապրում է ավելի քան 600 մարդ, բայց ոչ ոք ոչ մի խոսք չէր ասել այդ անօրինական «ամուսնության» դեմ։
«Իսկ մենք ի՞նչ կարող էինք անել: Դա ընտանիքի խնդիրն է»,- JAMnews-ին ասացին Այթաջի հայրենի թաղամասի տղամարդիկ, որոնք հավաքված էին տեղի խանութի դիմաց:
Ներկա պահին Այթաջ Շախմարովայի սպանության համար մեղադրանք է առաջադրվել հինգ անձի։ Նրանք բոլորը ձերբակալված են։
Նրանց թվում է Այթաջի հարազատ մայրը, որն, ըստ հետաքննության վարկածի, նպաստել է դստեր ամուսնությանը: Նաև աղջկա հորեղբայրը։ Ըստ քննիչների՝ Այթաջ Շախմարովան 13 տարեկան էր, երբ անցյալ աշնանը մայրն ու հորեղբայրը ծրագրել էին նրան ամուսնացնել իրենից տարիքով մեծ, ապահովված տղամարդու հետ։
Բերման են ենթարկվել նաև Ասիմ Ասլանովի ընտանիքի երկու անդամները՝ նրա հորեղբայրն ու զարմիկը։ Նրանց մեղադրանք է առաջադրվել հարկադիր ամուսնության և հանցագործության մասին չհայտնելու համար։
Եթե չլիներ սարսափելի սպանությունը, Այթաջը կլիներ ընդամենը մեկն այն տասնյակ աղջիկներից, որոնց Վրաստանում ամուսնացրել են դեռ դպրոցական նստարանից:
Օրենք կա, բայց խնդիրը մնում է
Չնայած վերջին տարիներին օրենսդրությունը խստացվել է, վաղ ամուսնությունները մնում են հրատապ և չլուծված խնդիր Վրաստանում:
Ամուսնացած դպրոցականը, որը ծանրաբեռնված է բազմաթիվ ընտանեկան խնդիրներով, հազվադեպ հանդիպող երևույթ չէ, հատկապես Քվեմո Քարթլիի շրջանում, որտեղ ադրբեջանական համայնքը կոմպակտ ապրում է։
ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի ձևակերպման համաձայն՝ մանկական ամուսնությունը 18 տարեկանից ցածր անձի հետ ցանկացած պաշտոնական կամ ոչ պաշտոնական հարաբերությունն է:
Հանրային պաշտպանի նախորդ տարվա զեկույցում ասվում էր, որ միայն 2022 թվականին ՆԳՆ-ն սկսել է անչափահասների հնարավոր ամուսնության 171 դեպքի քննություն։
Նույն թվականին Վրաստանում գրանցվել է 815 հղի անչափահաս երեխա։ Նրանցից 434-ը ծննդաբերել են։
Վրաստանի Քաղաքացիական օրենսգրքի 1108-րդ հոդվածի համաձայն՝ ամուսնությունը թույլատրվում է 18 տարեկանից։
Մինչև 2017 թվականը կար բացառություն, ըստ որի՝ թույլատրվում էր մինչև 16 տարեկան անձանց ամուսնությունը, եթե կար անձի, նրա ծնողների համաձայնությունը կամ դատարանի հատուկ թույլտվությունը։ Սակայն այսօր ցանկացած բացառություն համարվում է անօրինական։
Վրաստանի Քրեական օրենսգրքի 140-րդ հոդվածի համաձայն՝ 16 տարեկանից ցածր անձի հետ սեռական հարաբերություն ունենալը համարվում է ծանր հանցագործություն և պատժվում է ազատազրկմամբ՝ յոթից ինը տարի ժամկետով։ Ընտանիք կազմելու մտադրությունը հիմնավոր պատճառ չի համարվում։
Օրենքով քրեականացված է նաև հարկադիր ամուսնությունը։ Պատիժը սահմանվում է Քրեական օրենսգրքի 150-րդ հոդվածով։ Հարկադիր ամուսնությունը (ներառյալ չգրանցված ամուսնությունը) պատժվում է հասարակական աշխատանքով՝ 200-ից 400 ժամ ժամկետով կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով։ Նույն արարքը, որը կատարվել է գիտակցաբար անչափահասի նկատմամբ՝ պատժվում է ազատազրկմամբ՝ երկուսից չորս տարի ժամկետով»։
«Մենք ունենք օրենքներ, բայց գործնականում օրենքին հետևելն ու այն կիրառելը խնդրահարույց է։ Պետք է հատկապես խստորեն պայքարել հանցագործությունների մասին չհաղորդելու դեմ: Երկիրը պետք է կոշտ քաղաքականություն վարի այս ուղղությամբ»,- ասում է Վրաստանի հանրային պաշտպանի գրասենյակի գենդերային բաժնի ղեկավարի պաշտոնակատար Սոֆո Ռուսեցկին։
Հանրային պաշտպանի զեկույցի համաձայն՝ մանկական ամուսնությունների դեպքում խախտվում են երկու սեռերի իրավունքները, սակայն աղջիկների մոտ դժվարությունները շատ ավելի շատ են՝ ամուսնությունը գրեթե միշտ ամբողջությամբ բացառում է նրանց մասնակցությունը հասարակական կյանքին։
Աղջիկներին մեկուսացնում են ընտանիքից և ընկերներից, շատ դեպքերում ստիպում են թողնել դպրոցը, հղիության դեպքում ավելի վատ տնտեսական վիճակում են հայտնվում և հաճախ դառնում ընտանեկան բռնության զոհ:
Իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցության պատգամավոր և Գենդերային հավասարության խորհրդարանական խորհրդի նախագահ Նինո Ցիլոսանին համաձայն է, որ վաղ ամուսնությունների խնդիրը երկրում շատ սուր է.
«Վաղ և մանկական ամուսնությունները մնում են մեր իրականության մեջ կանանց և աղջիկների նկատմամբ ամենասուր խնդիրներից և բռնության ձևերից մեկը»:
Այնուամենայնիվ, նա ասում է, որ անարդար կլինի ամբողջ պատասխանատվությունը դնել բացառապես պետության և իրավապահ մարմինների վրա.
«Երբ տեղի են ունենում մանկական ամուսնություններ, շատ դեպքերում, ցավոք, երեխան, նրա հարազատները, ընկերները և հասարակության անդամներն իրենք են թաքցնում և ժամանակին տեղեկատվություն չեն տրամադրում իրավապահ մարմիններին»,- ասում է Ցիլոսանին և հավելում՝ նաև դպրոցին, ուսուցիչներին և ծնողներին։ Սոցիալական աշխատողները կարևոր դեր են խաղում երեխային ի սկզբանե նույնականացնելու և փաստաթղթավորելու գործում»:
Զեյդեի նշանադրությունը
23-ամյա Զեյդեն (նրա խնդրանքով անունը փոխված է) լավ մանկություն է ունեցել։ Մայրն ու հայրը փայփայել են աղջկան ու սիրով մեծացրել։ Զեյդեն մեծացել է խառը ընտանիքում՝ մայրը վրացի է, հայրը՝ ադրբեջանցի։
Նա 14 տարեկան էր, երբ նրանց տուն եկան անծանոթ մարդիկ։ Էթնիկ ադրբեջանցիների այդ ընտանիքն ապրում էր մոտակա գյուղում և Զեյդեից մի քանի տարով մեծ որդի ուներ։
Այդ օրը նրանք եկել էին նշանադրության երեկույթի՝ խնդրելու Զեյդեի ձեռքը։
Հայրը չէր ուզում, որ աղջիկը շուտ ամուսնանա, բայց տատիկն էր որոշում կայացրել. նա ընտանիքի գլուխն էր։
Ընտանիքները պայմանավորվեցին, որ Զեյդեն ավարտի դպրոցը, վկայական ստանա, չափահաս դառնա ու միայն դրանից հետո ամուսնանան։
«Ոչ մի հարկադրանք չի եղել: Ես ինքնակամ համաձայնեցի նշանադրությանը։ Ինձ ասացին, որ լավ ընտանիքից լավ տղա է։ Ինձ նվերներ էին բերում, ուշադրություն դարձնում, գովաբանում։ Ինձ դուր էր գալիս այդ ամենը, շատ երիտասարդ էի»,- պատմում Զեյդեն։
Սակայն նշանադրությունից մեկ շաբաթ չանցած նորաստեղծ ընտանիքը նոր պայմաններ է առաջ քաշել: Նրանք պահանջել են, որ Զեյդեին տեղափոխեն իրենց ծանոթների դպրոցը՝ պաշտոնապես գրանցեն, սակայն առանց դասերին հաճախելու պարտավորության։
«Հանկարծ պարզվեց, որ նրանք չեն ուզում, որ ես դպրոց գնամ.։ Բայց ես շատ դիմադրեցի ու ամեն դեպքում մնացի իմ դպրոցում։ Պարզապես բոլորը գիտեին, որ ես նշանված եմ, «զբաղված» աղջիկ եմ, ուստի ամեն ինչ առաջվանը չէր»:
Երկու տարի անց, երբ Զեյդեն դարձավ 16 տարեկան և գնաց տասնմեկերորդ դասարան, փեսայի ընտանիքը որոշեց, որ հարսանիքի ժամանակն է:
«Նրանք խախտեցին պայմանավորվածությունը, բայց ծնողներս այլևս չկարողացան դիմադրել։ Համարվում էր, որ ես արդեն պատկանում եմ նոր ընտանիքին»։
Օրենքի հետ խնդիրը փեսայի ընտանիքը հեշտությամբ լուծեց, ինչպես շատերն են անում այս տարածաշրջանում.
«Նրանց բարեկամն աշխատում էր ոստիկանությունում, նրա խոսքն ուժ ուներ, ու ամեն ինչ առանց խնդիրների կարգավորվեց, ինձ ամուսնացրին։ Նրանք միայն տուգանք վճարեցին»,- ասում է Զեյդեն։
Նա պատմում է, որ դպրոցում, գյուղում, ոստիկանությունում, շրջապատում բոլորը գիտեին, որ ինքն անչափահաս է։
Նշանադրություն. ամեն ինչ սկսվում է դրանից
Հիմնական խնդիրներից մեկը հանրային պաշտպանը համարում է նշանադրության «ինստիտուտը», որը լայն տարածում ունի էթնիկ ադրբեջանցի բնակչության շրջանում:
Այս ավանդույթի համաձայն՝ փեսայի ընտանիքը մատանիով և այլ նվերներով գալիս է աղջկա ընտանիքի տուն՝ նրա ձեռքը խնդրելու։ Դեպքեր կան, որ նշանադրության ժամանակ ապագա հարսնացուն 12 կամ նույնիսկ 10 տարեկան է լինում։
Նշանադրությունից հետո աղջիկը պաշտոնապես շարունակում է ապրել ծնողների տանը, սակայն իրականում ենթարկվում է ապագա ամուսնու ընտանիքի կամքին։ Հաճախ են լինում դեպքեր, երբ ապագա ամուսինն արգելում է նրան դպրոց գնալ, շփվել հասակակիցների հետ և այլն։
«Նշանադրությամբ աղջկան, այսպես ասած, «պահեստավորում» են։ Քանի որ օրենքում նշանադրության մասին ոչինչ գրված չէ, այն կանխելու իրավական լծակներ չկան։ Մենք չենք կարող օգնել մեզ դիմող աղջիկներին։ Ընտանիքն ասում է, որ ոչ մի անօրինական բան տեղի չի ունենում»,- ասում է Քաղաքացիական հավասարության պլատֆորմի նախագահ, իրավապաշտպան Սամիրա Իսմայիլովան, որն ինքն էլ ադրբեջանական համայնքի ներկայացուցիչ է և լավ գիտի այս հասարակության խնդիրները։
«Անհրաժեշտ է օրենքում ավելացնել նշանադրության մասին կետ,- ասում է հասարակական ակտիվիստ, ադրբեջանական համայնքի ներկայացուցիչ Թոզու Գյուլմամադլին,- երեխաների նշանադրությունը պետք է արգելվի։ Երեխաների ամուսնության մասին ցանկացած պայմանավորվածություն պետք է քրեականացվի»:
Այսօրվա իրողություններում պետությունը խնդրին միջամտում է միայն այն դեպքում, երբ արդյունքն արդեն հաստատված է՝ ամուսնությունը կայացել է կամ անչափահասն արդեն ծննդաբերել է։ Մեր նպատակը պետք է լինի մանկական ամուսնությունների կանխումը, ոչ թե հանցագործությանն արձագանքելը»:
Հարցին, թե կա՞ արդյոք օրենսդրությունը փոփոխելու ծրագիր՝ ընդդեմ նշանադրության պրակտիկայի, Նինո Ցիլոսանին պատասխանեց, որ իշխանությունները խորհրդակցում են ընտանեկան հարցերով զբաղվող ՄԱԿ-ի կառույցի հետ, սակայն նա չմանրամասնեց, թե կոնկրետ ինչ է նախատեսվում:
«Ե՛վ մեզ համար, և՛ միջազգային պրակտիկայում նշանադրությունը հարկադրանքի ձև է, որն օբյեկտի է վերածում աղջիկներին և անտեսում նրանց դիրքորոշումը: Մի կողմից դրա դեմ, իհարկե, պետք է պայքարել օրենսդրության և դրա արդյունավետ իրականացման տեսանկյունից, բայց, իհարկե, նաև սոցիալական նորմերի և խարանների փոփոխության տեսանկյունից։
Պետությունը չի կարող հաջողության հասնել առանց հասարակության մասնակցության»,- ասում է իշխող կուսակցության պատգամավորը, որը զբաղվում է գենդերային հարցերով:
Զեյդեի հարսանիքը
2016 թվականի նոյեմբերին 16-ամյա Զեյդեի շքեղ հարսանիքն էր։ Ներկա էին նաև նրա դպրոցի ուսուցիչները։
Աղջիկն այնքան լարված է եղել, որ նույնիսկ չի հիշում, թե ինչ զգեստ էր հագել։
Ամուսինը նրան արգելել է պարել դասընկերների հետ և զրուցել տղաների հետ։
«Նախկինում մենք երբեք առանձին չէինք հանդիպել։ Մենք անընդհատ հանդիպում էինք ընտանիքներով: Նա շատ կոպիտ էր հարսանիքին, ես վախեցա»։
Հարսանիքի կեսին անհայտ կանայք անսպասելիորեն երկու ձեռքից բռնել են Զեյդեին և տարել սենյակ։ Այնտեղ նրան սպասում էր ամուսինը։
«Կանայք գնացին։ Հենց դուռը փակեցին, նա սկսեց բղավել ինձ վրա ու հայհոյել։ Նա բղավում էր ինձ վրա՝ բռունցքով հարվածելով պատին։ Հետո դուռը շրխկացրեց ու գնաց»։
Առավոտյան նույնպես մի կին մտավ սենյակ։ Այս անգամ սավանը՝ որպես Զեյդեի անմեղության նշան վերցնելու համար։ Սակայն սավանը մաքուր էր: Սկեսուրն ու ամուսնու քույրը եկան, կատաղած էին.
«Խուճապի էին մատնվել՝ ասելով, որ մեր անվան վրա բիծ կհայտնվի։ «Եկեք մի հավ սպանենք և նրա արյունը կաթեցնենք», — առաջարկել է սկեսուրը: Հետո ամուսնու քույրը վնասված մատից հանել է վիրակապը և սավանն արյունով ներկել։ Մինչ ես կհասցնեի որևէ բան ասել, նրանք վերցրին այդ անիծյալ սավանը»:
Քվեմո Քարթլի. օրենքը՝ կարծրատիպերի գերի
Վրաստանի ՆԳՆ-ն չի վարում պաշտոնական վիճակագրություն մանկական ամուսնությունների վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ, այն հավաքում և հրապարակում է տեղեկատվություն անչափահասի հետ ամուսնության հիմքով հնարավոր հանցագործությունների մասին։
Հանրային պաշտպանի 2022 թվականի զեկույցի համաձայն՝ ամուսնության հիմքով կատարված հանցագործությունների համար ամենաշատ քրեական հետապնդումները գրանցվել են Քվեմո Քարթլիում, որտեղ բնակչության ավելի քան 41 տոկոսը էթնիկ ադրբեջանցիներ են։
Կարծրատիպ կա, որ Վրաստանում մանկական ամուսնությունները հիմնականում կապված են մահմեդական կրոնի հետ և ադրբեջանական համայնքի ավանդույթն են:
Ըստ հետազոտողների՝ իրավապահները նույնպես ունեն նմանատիպ նախապաշարմունքներ և կարծրատիպային վերաբերմունք էթնիկ ադրբեջանցիների նկատմամբ, ինչը խոչընդոտում է օրենքի կիրարկմանը։
«Իրավապահները հաճախ մինչև վերջ չեն միջամտում գործին կամ հետաքննությունը դադարեցվում է՝ պատճառաբանելով, որ դա ավանդույթ է, մշակույթ կամ կրոն: «Դա նրանց արյան մեջ է, մենք չենք կարող դեմ գնալ նրանց կրոնին», — կարող եք լսել տեղական իշխանությունների ներկայացուցիչների մասնավոր զրույցներում», — ասում է գենդերային հետազոտող Էլեն Կայխոսրոշվիլին:
Քաղաքացիական ակտիվիստ Թոզու Գյուլմամադլին հիշում է մի դեպք, երբ ինքը ոստիկանությանը հայտնել է անչափահասի ծրագրված ամուսնության մասին, սակայն նրանք չեն արձագանքել.
«Զանգահարեցի 112 մանկական ամուսնության հարցով, ոստիկանությունից պատասխանեցին, որ ադրբեջանցիների շրջանում մանկական ամուսնությունն ընդունված է, և իմաստ չունի միջամտել նրանց անձնական գործերին։ Հետաքրքիր է, եթե ես զենք կրելու կամ մարդ սպանելու ավանդույթ ունենայի, ինձ իրավունք կտայի՞ն դա անել»։
Սամիրա Իսմայիլովայի խոսքով՝ կա նաև այս հարցի քաղաքական կողմը։
Նա հիշեցնում է, որ ավանդաբար ադրբեջանական համայնքը հավատարիմ ընտրազանգված է ցանկացած իշխանության համար։ Այս մարզը բոլոր ընտրություններում ձայն է տալիս իշխող կուսակցությանը և իշխանական թեկնածուին։
Իշխանությունները միշտ խուսափում են հակամարտության մեջ մտնել լոյալ ադրբեջանական համայնքի հետ և աչք են փակում տարածաշրջանի բազմաթիվ խնդիրների վրա։
«Ցանկացած իշխող կուսակցություն խուսափում է ադրբեջանական համայնքի հետ առճակատումից։ Ուստի բոլորի համար հարմար լուծում է գտնվել՝ եկեք հանցանքն անվանենք «ավանդույթ», և այդ ժամանակ մենք չենք միջամտի, որպեսզի չգրգռենք հասարակությանը։ Դա ավելի հեշտ է, քան օրենքին հետևելը, հասարակության հետ աշխատելը, կարծրատիպերի դեմ պայքարելը և հանցագործությանը ճիշտ արձագանքելը»,- ասում է Սամիրա Իսմայիլովան։
Ոչ թե ավանդույթ, այլ չլուծված խնդիր
Պատգամավոր Նինո Ցիլոսանին ասում է, որ ինքը նույնպես վաղ ամուսնության պրակտիկան «ավանդույթ» չի անվանի, սակայն նշում է, որ վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ որոշ շրջաններում վաղ ամուսնություններ ավելի հաճախ են տեղի ունենում։
«Այդ վնասակար պրակտիկան, որը խախտում է մարդու հիմնարար իրավունքները, չի կարելի անվանել որևէ համայնքի կամ որևէ էթնիկ կամ կրոնական խմբի ավանդույթ։ Չեմ ուզում այս խնդիրը վերագրել էթնիկ պատկանելությանը, չնայած մենք ունենք կոնկրետ աշխարհագրական տարածքներ, որտեղ ավելի հաճախ ենք բախվում այս խնդրին»,- ասում է նա։
Փորձագետները կարծում են, որ իրականում Քվեմո Քարթլիում մանկական ամուսնությունների հիմնական պատճառը ոչ թե ադրբեջանական ավանդույթներն են կամ մշակութային կոդերը, այլ տարածաշրջանի երիտասարդների համար հեռանկարի բացակայությունը, սոցիալ-տնտեսական և ենթակառուցվածքային չլուծված խնդիրները, որոնք խանգարում են զարգացմանն ու տեղի հասարակությանն ինտեգրվելուն։
«Էթնիկ փոքրամասնությունները կրթության, աշխատանքի և սոցիալական զարգացման հնարավորությունների սահմանափակ հասանելիություն ունեն: Ենթակառուցվածքների առումով ադրբեջանական գյուղերը հաճախ շատ առումներով հետ են մնում էթնիկ վրացական գյուղերից:
Ադրբեջանական գյուղերում երեք անգամ ավելի քիչ մանկապարտեզներ կան, քան մյուս գյուղերում։ Ադրբեջանական շատ գյուղերում դպրոցներ չկան։ Ուսուցիչների թիվը շատ ավելի քիչ է, քան վրացական գյուղերում։
Մեր կատարած վերջին հետազոտությունների համաձայն՝ Վրաստանի քաղաքացի հանդիսացող էթնիկ ադրբեջանցիների ավելի քան 60 տոկոսը չի տիրապետում վրացերենին, և պետությունը չի կարողանում նրանց տրամադրել հանրային ծառայությունների ամբողջական փաթեթ:
Այս ամենը ստեղծում է սոցիալական և տնտեսական անարդարության շղթա, որի արդյունքներից մեկը մանկական ամուսնություններն են»,- ասում է Սոցիալական արդարության կենտրոնի հավասարության քաղաքականության ծրագրի տնօրեն Թամտա Միքելաձեն։
Իրավապաշտպաններն այս շղթայի ամենաթույլ օղակը համարում են դպրոցն ու կրթական համակարգը։
«Աղջիկների վաղ ամուսնությունների համար ամենամեծ պատասխանատվությունը կրում է կրթական համակարգը։ Դպրոցը պետք է լիովին հասկանա իր պատասխանատվությունը երեխայի հանդեպ և ժամանակին արձագանքի, եթե երեխան չի գնում դպրոց»,- ասում է Սամիրա Իսմայիլովան։
«Դպրոցը չի կարող չիմանալ երեխաների նշանադրության մասին։ Վարքագիծ, հագուստ՝ նշանված աղջիկների մոտ ամեն բան փոխվում է։ Խնդիրն այն է, որ դպրոցները չեն համագործակցում իրավապահ մարմինների հետ և թաքցնում են այդ տեղեկատվությունը»,- ասում է Թոզու Գյուլմամադլին:
«Բացի այն, որ դպրոցը չի համագործակցում իրավապահների հետ, տնօրեններն ու ուսուցիչները հաճախ անձամբ են մասնակցում հարսանյաց արարողություններին»,- ասում է Էլենե Կայխոսրոշվիլին։
Այսպիսի տեսք ունի Մամիշլո գյուղի դպրոցը
Դմանիսիի մունիցիպալիտետի Մամիշլո գյուղում, որտեղ այցելել են JAMnews-ի լրագրողները, դպրոց են անվանում այս կիսավեր մեկհարկանի շենքը։
Այստեղ երեխաները չորս դասարան են սովորում, իսկ չորրորդից հետո ուսումը պետք է շարունակեն հարևան գյուղում։
Այս տեսանյութում Մամիշլոյի բնակիչ Սալաթին Իսմայիլովան պատմում է, թե ինչպես է իր դուստրը մնացել առանց կրթության, քանի որ չի կարողացել գնալ հարևան գյուղ սովորելու։
Զեյդեի նոր կյանքը
Հարսանիքից հետո Զեյդեն այլևս դպրոց չգնաց։
Նրան թույլ չէին տալիս հագնվել այնպես, ինչպես նախկինում։ Սկեսուրն արգելում էր կրել իր սիրելի լայնեզր գլխարկը։ «Դու այլևս երեխա չես, հանիր այդ գլխարկը, դու հիմա մեր հարսն ես և պետք է այլ կերպ հագնվես»,- ասում էր նա։
Զեյդեն պատմում է, որ այդ գլխարկը մինչ օրս պահում է:
Նա ընտանեկան կյանք ուներ միայն արտաքնապես։ Նա ոչ մի ֆիզիկական հարաբերություն չի ունեցել իր «ամուսնու» հետ։ Նա ստիպված էր գաղտնի պահել այդ դետալը, որպեսզի ընտանիքից դուրս ոչ ոք չիմանար։
Զույգի անհաջող սեռական կյանքի համար մեղադրում էին Զեյդեին։
«Ամուսնու» ընտանիքը սկսեց նրան տանել բժիշկների մոտ՝ գինեկոլոգի և սեքսապաթոլոգի:
«Ինձ տարել են նաև Սամխարաուլի փորձաքննության [Լևան Սամխարաուլիի անվան դատաբժշկական փորձաքննության ազգային բյուրո — JAMnews]՝ պարզելու, թե ինչն ինձ հետ այն չէ: Մայրս լաց էր լինում, հայրս բարկանում էր, սկեսուրս ինձ անընդհատ նախատում էր։ Ինձ ասացին, որ ես հիվանդ եմ»,- հիշում է Զեյդեն:
Երկու ամիս անց իրավիճակն այնքան է լրջացել, որ երկու ընտանիքների միջև կոնֆլիկտ է ծագել։ Զեյդեն ուզում էր տուն վերադառնալ, սակայն նրա ծնողները ամեն կերպ փորձում էին փրկել ամուսնությունը։ Համարվում է, որ ամուսնալուծված կինն այլևս անմեղ չէ, և ոչ ոք նրան կնության չի առնի:
Ի վերջո, Զեյդեն վճռական որոշում կայացրեց և վերադարձավ իր ծնողների տուն: «Ամուսնու» ընտանիքը նրան ուժով հետ չպահեց։
«Հայրս կատաղեց և ասաց, որ ինձ ոչ մի կոպեկ չի տա: Իսկ ես շատ էի ուզում շարունակել ուսումս։ Ինձ համար շատ դժվար էր վերադառնալ դպրոց, ես նույնիսկ չէի հիշում բազմապատկման աղյուսակը: Մայրս աջակցեց ինձ։ Նա գաղտնի գրավադրեց իր ոսկյա մատանին, որ ինձ համար ուսուցիչներ վարձի»,- հիշում է նա:
Ամուսնու ընտանիքից հեռանալուց հետո աղջիկը նվիրվել է ուսմանը և հանձնել ընդունելության քննությունները։ Այսօր Զեյդեի հավատը չի գալիս, որ ինքը Թբիլիսիի պետական համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի ուսանող է։
Այժմ նա ապրում է Թբիլիսիում, ընկերուհու հետ փոքր բնակարան է վարձակալել, սովորում է, զուգահեռ աշխատում է, ունի շատ ընկերներ և բոլորովին այլ կյանք։
Զեյդեի հարաբերությունները ծնողների հետ բարելավվել են, նրանք ֆինանսապես օգնում են նրան: Հայրը նույնիսկ ուզում է, որ նա գնա արտասահման՝ սովորելու: Նրա հաջողություններով ուրախանում է նաև տատիկը, ով ժամանակին նախաձեռնել էր նրա ամուսնությունը։
Զեյդեն չի սիրում իր պատմությունը պատմել նույնիսկ ամենամտերիմ ընկերներին և փորձում է ընդմիշտ մոռանալ մանկական ամուսնության այդ երկու ամիսները։
«Այսօր ես գիտեմ, որ հիվանդ չեմ, և ինձ հետ ամեն բան կարգին է։ Բայց այն ժամանակ ես ինձ էի մեղադրում։ Այն ամենը, ինչ տեղի ունեցավ ինձ հետ, կատարվեց անտեղյակ լինելու հետևանքով: Այդ ամենին դիմադրելու միակ միջոցը կրթվելն է։ Ես պետք է դառնամ գինեկոլոգ և օգնեմ մյուս աղջիկներին»,- ասում է նա։
Շատ բան կախված է ծնողներից
14-ամյա Այթաջ Շախմարովայի սպանությունից մի քանի օր անց ՆԳՆ-ն տեղեկություն է տարածել, որ Մառնեուլիի մունիցիպալիտետում 14-ամյա աղջիկը փախել է տնից։ Նոյեմբերի 2-ին դատախազությունը ձերբակալել է երեխայի մորը, որը ստիպում էր իր անչափահաս աղջկան ամուսնանալ։
Լինում են դեպքեր, երբ անչափահաս աղջիկներին ուժով «առևանգում» են՝ նրանց ամուսնացնելու համար, սակայն հաճախ ծնողներն ու խնամակալներն իրենք են նպաստում իրենց անչափահաս երեխաների ամուսնությանը։
Մասնագետների կարծիքով՝ հաճախ պատճառ են դառնում ավելի լավ ֆինանսական հեռանկարը և աղքատությունից դուրս գալու փորձը աղջկա, երբեմն նաև նրա ընտանիքի համար: Ծնողները ցանկանում են իրենց դստերն ամուսնացնել ավելի հարուստ տղամարդու հետ։
Հետաքննության տվյալներով՝ Այթաջի մայրն ուզում էր իր դստերն ամուսնացնել Ասիմ Ասլանովի հետ, քանի որ նրա ընտանիքը համարվում էր հարուստ։
«Շատ դեպքերում երեխաներն իրենք են համաձայնում ամուսնությանը,- ասում է Էլենե Կայխոսրոշվիլին,- քանի որ նրանք չունեն ժամանցի և հաղորդակցության տարածք, և, հետևաբար, իրենք, ինչպես իրենց ծնողները, ամուսնությունը տեսնում են որպես միակ հեռանկար, որպես իրենց կյանքի միակ սցենար:
Դրա համար էլ կարևոր է խնդրին ավելի խորը նայել: Մենք պետք է պայքարենք դրա պատճառների, ծագման դեմ և ոչ թե ենթադրենք, որ էթնիկ փոքրամասնությունների համայնքներում ծնողներն ավելի քիչ են սիրում իրենց երեխաներին»:
«Շատ ծնողներ կարծում են, որ ամուսնությունը լավագույն հեռանկարն է իրենց երեխայի համար։ Այդ մայրերն էլ են այդպես դաստիարակվել, այդպես են մտածում են, կարծում եք՝ չե՞ն սիրում իրենց երեխաներին»,- ասում է Սամիրա Իսմայիլովան։
Այնուամենայնիվ, նա ասում է, որ սա պետք է փոխվի, և կարևոր է, որ ծնողները և բոլոր ներգրավված անձինք պատասխանատվության ենթարկվեն, եթե նրանք նպաստում են իրենց անչափահաս դուստրերի ամուսնությանը:
«Մենք պետք է լրջորեն և խորությամբ աշխատենք այս խնդրի վրա՝ սկսած ծնողներին իրազեկելուց մինչև դպրոցին ներգրավելը և իրավապահների արձագանքը: Սա բարդ խնդիր է, որը չի կարող լուծվել մեկ օրում, դրա համար անհրաժեշտ է պետության ու դրա ինստիտուտների ակտիվությունը»։
