Մարդիկ, փողն ու տնտեսությունը․ Հայաստանում իրավիճակի վերլուծություն
Սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը Հայաստանում
Վերջին ամիսներին Հայաստանի պարենային շուկայում գնանկում է նկատվում: Այն նկատելի է 2022թ-ի՝ ապրանքների, ծառայությունների, տների վարձակալության գների աննախադեպ թանկացումներից հետո։ Փորձագետները կարծում են, որ գնաճը և դրան հարակից հանգամանքները հավասարապես սթրեսային էին թե տնտեսության, թե երկրի բնակիչների համար։
Բոլոր վերջին զարգացումների մասին՝ մարդկանց պատմություններով։ Նաև փորձագետի մեկնաբանություն խոցելի խմբերին աջակցության ու եկամուտների անհավասար բաշխման մասին
- «Ցածր դիմակայունության նախադրյալներ են ստեղծվում»․ կարծիք Հայաստանի տնտեսության մասին
- Հայաստանում հին շենքերը դարձնում են էներգախնայող ու գեղեցկացնում
- Ինչո՞ւ Հարավային Կովկասում հարևան երկրների հետ բիզնես չեն զարգացնում․ երեք պատմություն
Թոշակների և նպաստների բարձրացում
Գնաճը մեղմելու համար Հայաստանի կենտրոնական բանկն անցնող տարվա ընթացքում միջոցներ էր ձեռնարկում, սակայն թանկացումների ալիք էր ամբողջ աշխարհում:
Տարեցների, հաշմանդամություն ունեցողների, կերակրողին կորցրածների սոցիալական վիճակը վատթարացել էր և սուր էր զգացվում կենսաթոշակների և նպաստների բարձրացման կարիքը:
Այս ամսվանից բարձրացել են միջին ամսական և նվազագույն կենսաթոշակների, ինչպես նաև ծերության, հաշմանդամության և կերակրողին կորցնելու դեպքում նպաստների չափերը։
Ըստ կառավարության ծրագրի, պետական կենսաթոշակների չափերը մինչև 2026թ. պարբերաբար կբարձրացան։ Հայտարարվում է, որ նվազագույն կենսաթոշակի և կենսաթոշակի միջին չափերը համապատասխանաբար կհավասարեցվեն պարենային և սպառողական զամբյուղների արժեքներին:
Վերջին երկու տարիներին հայաստանցիներին առավելապես մտահոգում են անվտանգային հարցերը, հայ-ադրբեջանական սահմանում պահպանվող մշտական լարվածությունը: Այս ֆոնին սոցիալական և տնտեսական զարգացումները, որքան էլ սուր են, երկրորդ պլան են մղվում:
Սակայն թոշակների և նպաստների փոքր բարձրացումը առիթ դարձավ, որ մարդիկ անկեղծ խոսեն դրանց չափի, պետության պարտավորությունների և իրենց սպասելիքների մասին:
«Կենսաթոշակը մեզ համար ապրուստի միակ միջոցն է»
Վարդուշն և Արամայիսը իրենց կենցաղային կարիքները հոգում են թոշակով: Կինը 67 տարեկան է, ամուսինը՝ 70։ 2023թ-ի հուլիսի 1-ից ընտանիքը համատեղ բյուջեն՝ կենսաթոշակի տեսքով, ավելացել է մոտ 8000 դրամով: Միասին ստանում են 110 հազար դրամ՝ դրա սահմաններում գնելով ուտելիք և հագուստ, վճարելով կոմունալ և այլ ծախսեր:
Երբ նոր էին սկսել թոշակ ստանալ, չէին կարողանում այդ գումարով ապրել և Արամայիսը ստիպված տաքսի էր քշում:
«Որպեսզի ուտելիքի համար ավելի քիչ ծախսենք, գնեցինք սառցախցիկ, որպեսզի ամռան ամիսներին այնտեղ պտուղ-բանջարեղեն սառեցնենք: Երեխաներն օգնեցին լուսամուտները փոխել, էներգախնայող լամպեր դրեցինք, բնակարանի պատերը ջերմամեկուսացրեցինք: Հիմա ահագին գումար ենք տնտեսում ուտելիքի և հոսանքի հաշվին»,- իրենց կյանքի կազմակերպման օրինակն է ներկայացնում տիկին Վարդուշը:
Ասում է, թեև իրենց թոշակը փոքր գումար է կազմում, բայց կարողանում են ապրել։ Նույնիսկ հաջողվել է խնայել, որ այս տարի Քոբուլետիում մեկ շաբաթ հանգստանան: Երեխաներին օգնության համար դիմում են այն ժամանակ, երբ խնդիրներն առողջական են, մնացած դեպքերում՝ անկախ են և չեն բողոքում:
«8000 դրամը մեծ գումար չէ, բայց քիչ էլ չէ, կարող ենք, օրինակ, երկու-երեք կիլոգրամ միս գնել: Կարևորն այն է, որ նման բարձրացումները մեկ-երկու տարին մեկ լինեն, ոչ թե հինգ կամ ավելի: Ու պետք է, որ պետությունն ապրանքների գներին հետևի։ Վերջին երկու տարում ամեն ինչ թանկացել է, անգամ լուցկին, որը միշտ նույն գինն է ունեցել»,- ասում է թոշակառու կինը:
Տնտեսական աճը չի ազդում մեծամասնության կենսամակարդակի վրա
Կենտրոնական բանկը 2023թ-ի համար Հայաստանում 6․9 տոկոս տնտեսական աճ է կանխատեսում։ Ըստ կառույցի, արտաքին հատվածից գնաճային ազդեցությանն էականորեն թուլացել է, իրենք էլ շարունակվում են գնաճը զսպող դրամավարկային քաղաքականությունն ու դրամի արժևորմանն ուղղված քայլերը: Սակայն բարձր պահանջարկի և գնաճային սպասումների պայմաններում ծառայությունների և որոշ ապրանքների գնաճն ավելի դանդաղ է ճշգրտվում:
Գյուղատնտեսական ապրանքների վաճառքով զբաղվող կրպակի աշխատակից Գոհարն ասում է, որ նախորդ տարիների համեմատ առևտուրը քիչ է, պատճառը որոշ ապրանքների բարձր գներն են.
«Երբ նոր էին առաջին գյուղմթերքները շուկա մտնում բավականին թանկ էին՝ սմբուկը, լոլիկը, լոբին: Քիչ էր առևտուրը, հիմա, կարելի է ասել, իրավիճակը փոխվում է, բանջարեղենն արդեն ավելի հասանելի է դառնում: Լավ է, որ գները կարգավորվում են, մարդիկ կկարողանան գոնե պահածոներ պատրաստել, սառեցված պահել ձմռան համար»:
Այսպիսով, դատելով ԿԲ հայտարարությունից՝ երկրում արձանագրվում է որոշակի տնտեսական աճ։ Բայց այն ներառական չէ, շոշափելի ազդեցություն չունի գների ու բնակիչների մեծամասնության կենսամակարդակի վրա։ Սա փորձագետները համարում են Հայաստանի տնտեսության խնդիրը՝ մի քանի ոլորտ են աճն ապահովում, և «փողը քիչ մարդկանց մոտ է գնում»։
Կարճ ակնարկ՝ ինչպես ցնցվեց տնտեսությունը
Ռուս-ուկրաինական պատերազմի պատճառով շատ ռուսաստանցիներ տեղափոխվեցին Հայաստան։ Ժամանածների մի մասի համար Հայաստանը տրանզիտ դարձավ այլ երկրներ գնալու համար, ոմանք էլ հիմնական բնակություն հաստատեցին այստեղ։
Նրանց ներհոսքը Հայաստան ցնցեց տնտեսությունը, նախ որովհետև երկիր մտավ մեծ քանակի արտարժույթ։ Արժեզրկվեց դոլարն ու եվրոն, բարձրացան բնակարանների վարձակալության գները, ծառայությունների սակագները, թանկացան սնունդն ու հագուստը: Ռուսաստանի դեմ Արևմուտքի սանկցիաների պատճառով Հայաստանը դարձավ նաև շրջանցիկ երկիր ապրանքաշրջանառության և գումարային հոսքերի համար:
Տնտեսությունը ցնցվեց այս փոփոխություններից, կայունացման համար մոտ մեկ տարի պահանջվեց, հիմա արդեն մեղմման շրջանն է:
Գնանկում կա, բայց մարդիկ դա չեն զգում
Վիճակագրական կոմիտեի տվյալներով`այս տարվա հունիսին նախորդ տարվա նույն ամսվա համեմատ պարենային զամբյուղի գները նվազել են կես տոկոսով։ Հիմնականում դա պայմանավորված է սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային խմիչքների 5.5 տոկոսանոց գնանկմամբ։ Զամբյուղի մնացած բաղադրիչների՝ ալկոհոլային խմիչք և ծխախոտ, հագուստ և կոշիկ, ռեստորաններ և հյուրանոցներ, գները շարունակում են նախորդ տարվա մակարդակից բարձր մնալ:
Այսպես, 22.3% էժանացել է բանջարեղենը, 17.3%՝ յուղն ու ձեթը։ Ցորենի գինը նվազել է 21.4%, ոսպինը՝ 18.4%, նպարեղենի այլ տեսակներ ևս էժանացել են։ Ամսվա կտրվածքով մոտ 1.5 տոկոսով էժանացել է հացը, շուրջ 2 տոկոսով էլ՝ պանիրը։
Որոշ ապրանքներ էլ թանկացել են, օրինակ խոզի միսը՝ մոտ 3.5 տոկոսով, շաքարավազի գինը՝ մոտ 1.6 տոկոսով։
Ի տարբերություն Հայաստանի՝ միջազգային շուկայում գնանկումներն ավելի նկատելի են: ՄԱԿ-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության հրապարակած տվյալների համաձայն, պարենային ապրանքների շուկայում այս տարվա մարտին 2022թ-ի մարտի համեմատ 22% գների անկում կա:
Հայաստանում սակայն շարքային քաղաքացիները դեռ չեն զգում ապրանքների էժանացումը։
Պատճառների մասին խոսել ենք տնտեսագետ, «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի փորձագետ Նարեկ Կարապետյանի հետ:
«Եկամուտների անհամաչափ բաշխման խնդիր կա»
Տնտեսագետը կարծում է՝ նախ պետք է հասկանալ, թե կյանքի որակի ինչպիսի փոփոխություններն է, որ կարելի է համարել զգալի։
«Ընդհանրապես, կա մի ֆենոմեն, որ մենք չենք զգում աստիճանաբար տեղի ունեցող փոփոխությունները դրանց տեղի ունենալու ընթացքում։ Դրանք կարող ենք տեսնել առավել երկարաժամկետ հորիզոնում դիտարկելուց։ Այդ կտրվածքով գնանկումը, հատկապես՝ սննդամթերքի, չի կարող մարդկանց համար զգալի չլինել»,- ասում է նա:
Կարապետյանը շեշտում է՝ պետք է հաշվի առնել նաև, որ գնանկումը տեղի է ունեցել անցած տարվա գների բարձր բազայի վրա։ Հետևաբար, դրանք շարունակում են դեռևս մնալ բարձր մակարդակներում:
Ասում է՝ տնտեսությունում հատկապես վերջին շրջանում՝ Ռուսաստանից մարդկանց և կապիտալի ներհոսքի ազդեցությամբ գրանցվող տնտեսական աճի ֆոնին կա եկամուտների անհամաչափ բաշխման խնդիր։ Ոչ բոլորն են հավասարապես գրանցում եկամուտների մակարդակի բարձրացում։
Ինչ վերաբերում է կենսաթոշակների և նպաստների բարձրացմանը, տնտեսագետի գնահատմամբ՝ դրանց իմաստը տնտեսությունը խթանելը չէ, այլ սոցիալական լարվածությունը և կուտակված գնաճի ազդեցության որոշակի մեղմումն է.
«Բացարձակ ծավալի առումով բնականաբար դրանք փոքր են, սակայն ես կարծում եմ, որ դրանք այս պահին ադեկվատ են մեր հնարավորությունների հետ։ Եթե ցանկանում ենք շեշտակի փոփոխություններ մեր սոցիալական քաղաքականության մեջ, ապա պետք է առավել ամուր և արդյունավետ տնտեսություն կառուցել»:
«Մարզերը չեն օգտվում ֆինանսական հոսքերից»
2023թ-ի երկրորդ եռամսյակում տնտեսական ակտիվությանը նպաստում է բարձր աճը շինարարության և ծառայությունների ոլորտներում:
Անցյալ տարի և այս տարվա առաջին կեսին Հայաստանի տնտեսության ամենաարագ աճ գրանցող ոլորտներն են տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, տրանսպորտը, հյուրանոցային և ռեստորանային բիզնեսը, շինարարությունը։
Այս աճը սակայն ներառական չէ, քանի որ նշված ոլորտների մի մասն աշխարհագրական առումով կենտրոնացած է Երևանում։ Մարզերը չեն օգտվում այս ֆինանսական հոսքերից:
Տնտեսագետի խոսքով, դինամիկան ակնհայտորեն նվազել է այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են գյուղատնտեսությունը, հանքարդյունաբերությունը, առողջապահությունը։ Իսկ դրանք աշխատուժի էական ներգրավում են ապահովում Հայաստանի համայնքներում։
Ամփոփելով՝ Կարապետյանը հիշեցնում է, որ Հայաստանի տնտեսությունը վերջին տարիներին կարողացավ դիմանալ կորոնավիրուսի և 44-օրյա պատերազմի հետևանքներին: Ու թեև այս պահին էլ կան բազմաթիվ մարտահրավերներ, ակնհայտ է, որ տնտեսությունը գովելի կայունություն է ցուցաբերում:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը Հայաստանում
