Հայաստանի սահմանամերձ զբոսաշրջային բիզնեսները պահպանման խնդիր են լուծում

Գայանե Սարգսյան

Երևան

Սահմանամերձ զբոսաշրջային բիզնեսների պահպանում

Զբոսաշրջության ոլորտը Հայաստանում հետզհետե վերականգնվում է, չնայած սահմաններին անկայուն վիճակին։ Առաջին լուրջ հարվածը ոլորտում նկատվող աշխուժությանը հասցրեցին կորոնավիրուսի համավարակն ու 2020 թվականի պատերազմն Արցախում։ Ապա հետևեց 2022 թվականի ռազմական սրացումը, որը մարդիկ անվանում են «սեպտեմբերյան պատերազմ»։

Ադրբեջանական զորքերի առաջխաղացումից հետո տեղացիներից շատերը կորցրել են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ զբաղվելու հնարավորությունը։ Մարդիկ չեն կարողանում աշխատել իրենց այգիներում՝ ադրբեջանական զինվորականներից մետրերի հեռավորության վրա, զրկվել են արոտավայրերից։

Հանգամանքներից ելնելով՝ սահմանամերձ շրջանների բնակիչները ապավինում են զբոսաշրջային բիզնեսով գումար վաստակելու վրա։ Հատկապես նրանք, ովքեր ներդրումներ էին կատարել դեռ 2018 թվականին՝ «թավշյա հեղափոխությունից» հետո Հայաստանի նկատմամբ զբոսաշրջիկների հետաքրքրության ֆոնին։

Զարգացման ինչ ուղիներ են մշակում սահմանային շրջանների բնակիչները իրենց զբոսաշրջային բիզնեսը պահպանելու համար։

Զբոսաշրջային տենդենցների փոփոխություն

Անցած տարվանից Սյունիքի, Վայոց ձորի ու Գեղարքունիքի մարզերի զբոսաշրջային ոլորտի ներկայացուցիչները փորձում են գտնել բիզնեսի պահպանման ու զարգացման այլընտրանքային հնարավորություններ։ Մշակում ու միասին փորձում են գործի դնել զբոսաշրջային հանգստի նոր տեսակներ:

Սյունիքի մարզի Սիսիան համայնքում գտնվող «Բասեն» հյուրանոցի տնօրեն Հասմիկ Ազոյանի խոսքով՝ վերջին տարիներին զբոսաշրջային հոսքերի կտրուկ տատանումներն էականորեն ազդել են բիզնեսի արդյունավետության վրա: 2019թ.-ի բուռն զբոսաշրջային սեզոնին նախ հաջորդել է համավարակը, ապա՝ արցախյան 44-օրյա պատերազմը: 2021թ.-ին աստիճանաբար վերականգնվող զբոսաշրջային սեզոնը նախորդներից տարբերվել է այցելուների մոտեցումների կտրուկ փոփոխությամբ:

«Եթե նախկինում ավելի հաճախ սպասարկում էինք 20-30 հոգանոց խմբերի, իսկ միայնակ ճամփորդողները բավականին քիչ էին, 2021-ից հետո տենդենցը փոխվեց։ Մարդիկ սկսեցին առավելապես շրջագայել ընտանիքներով, ընկերական փոքր խմբերով կամ միայնակ»,- ասում է նա։

Մինչ սահմանամերձ զբասաշրջային բիզնեսները կհարմարվեին այս նոր տենդենցին, տեղի ունեցան 2022-ի սեպտեմբերյան իրադարձությունները։ Արդյունքում, դրանք զգալիորեն տուժեցին, քանի որ հյուրերի հոսքերը կտրուկ նվազեցին:

«Շատ տուրօպերատորներ խուսափում են դեպի Սյունիք տուրերից կամ մեկօրյա այցեր են կազմակերպում։ Գալիս, հասնում են Տաթև ու նույն օրը վերադառնում: Այնինչ նմանատիպ ացերը տնտեսական արդյունք չեն գեներացնում Սյունիքի համար։ Այդ ծայրահեղացված զգուշավորությունը կամ վախերը բոլորովին տեղին չեն: Մի տեսակ, ասես, մեզ վիրավորում են դրանով, որովհետև մենք մեր երեխաների հետ այստեղ ենք ապրում»,- ասում է Հասմիկ Ազոյանը:

Ագրոզբոսաշրջային նոր փորձառություն Սյունիքում

Դժվարությունները սահմանային զբոսաշրջային բիզնեսների հիմնադիրներին ստիպում են ավելի ճկուն աշխատել, փորձել գտնել բիզնեսի առաջխաղացման այլ տարբերակներ:

Այս տարի նրանք մտադիր են Սյունիք այցելող հյուրերին առաջարկել ագրոզբոսաշրջային նոր փորձառություն: Հյուրանոցներից մեկին կից 500 քմ տարածքով հատապտղային արդեն այգին են հիմնել։

«Ներկայումս մեր համայնքում միայն մեկ զբոսաշրջային փորձառության՝ կավագործության վարպետաց դասի հնարավորություն կա: Այսուհետ Սիսիան եկող զբոսաշրջիկները կարող են ունենալ նաև ագրոզբոսաշրջային փորձառություն։ Այսինքն կարող են շրջել այգում, ուղեկցողի օգնությամբ ծանոթանալ մշակաբույսերի պատմությանը, օգտակարությանը։ Կարող են բերք հավաքել, տեղում իրենց նախընտրությամբ որևէ բան պատրաստել հավաքած հատապտուղներով կամ հավաքած բերքը վերցնել իրենց հետ»,- բացատրում է ծրագրի ղեկավարը:

Սյունիքում կա նաև քայլարշավների, արկածային ու մշակութային տուրերի կազմակերպման փորձառություն: Հասմիկ Ազոյանն ասում է՝ ագրոզբոսաշրջային առաջարկն ուղղված է նրանց, ում համար այդ տուրերը նախընտրելի չեն․

«Հատկապես ներքին զբոսաշրջիկներն այդքան էլ հետաքրքրված չեն արկածային տուրերով ու քայլարշավներով: Դրանք գրավիչ չեն նաև երեխաների հետ հանգստացող երիտասարդ ընտանիքների համար: Իսկ ագրոզբոսաշրջային փորձառությունը ոչ միայն հարմար ու ապահով է երեխաների համար, այլև հնարավորություն կտա ապահովել երեխաների կապը բնության հետ»:

Ծրագիրը որպես վերջնական պրոդուկտ ձևավորվել է թիրախային խմբերում իրականացված հարցումների արդյունքում: Այն իրականացնող թիմը վստահ է՝ հարցման արդյունքներով արտահայտված հետաքրքրությունը կարճ ժամանակ անց տալու է ցանկալի արդյունքը։ Սպասվում է, որ ծրագիրը նպաստելու է դեպի Սիսիան այցերի ավելացմանը, համայնքային տնտեսության զարգացմանն ու կյանքի ակտիվացմանը:

Հասմիկ Ազոյանը շեշտում է՝ այժմ, առավել քան երբևէ, սահմանային մարզերը նոր նախագծերի ու նոր զբոսաշրջային նախաձեռնությունների կարիք ունեն:

Հայաստանի սահմանը «պահող» զբոսաշրջային բիզնեսները

Սահմանամերձ համայնքներում հյուրատներ ու գաստրոբակեր հիմնած գործարարները պատմում են, թե ինչու են որոշել աշխատել այնտեղ, ուր ոչ միայն հեշտ չէ ապրել, այլև անվտանգ չէ

Սահմանամերձ գյուղերում զբոսաշրջության զարգացում

Աջակցության կոչ, անվտանգության ապահովում և նոր մոտեցումներ բիզնեսին

Ոլորտի ներկայացուցիչները սահմանամերձ մարզեր զբոսաշրջային հոսքերի էական ակտիվացմանը նպաստելու համար գործուն քայլեր են ակնկալում։ Ոչ միայն պետական կառավարման օղակներից, այլև մեդիայից, այլ մարզերի բիզնես ոլորտի ներկայացուցիչներից, տուրիստական ընկերություններից։ Բոլոր նրանցից, ովքեր կարող են իրենց այցերի միջոցով ոչ միայն կանգնել սահմանը պահող բիզնեսների ու բնակիչների կողքին, այլև՝ սեփական օրինակով նպաստել զբոսաշրջային հոսքերի վերականգնմանը:

«Սահմանային մարզերին այսօր անհրաժեշտ է տարբեր պրոմոարշավների իրականացումը: Ողջունելի կլինեն պետական կառույցների կողմից այցերն ու աշխատաժողովները: Օրինակ, կառավարության արտագնա նիստեր, կուսակցական արտագնա նիստեր անցկացնեն։ Պետական կառավարման օղակի ներկայացուցիները նախ իրենց սեփական օրինակով պետք է խրախուսեն սահմանամերձ մարզեր այցելելը»,- ասում է Հասմիկ Ազոյանը:

Զբոսաշրջային ոլորտի փորձագետ, Տուրիզմի հայկական ֆեդերացիայի նախագահ Մեխակ Ապրեսյանը նախորդ տարի էր զգուշացնում սահմանամերձ մարզերում առաջացած ռիսկերի մասին.

«Այդ մարզերում տուրիզմը, բարեբախտաբար, չփլուզվեց, բայց այն չպետք է լինի նաև գոյատևման բիզնես: Իհարկե, կարևոր են պետական աջակցության ծրագրերն ու քաղաքականությունը, բայց մենք պետք է գիտակցենք նաև մասնավորի դերակատարումը։ Պետք է ձեռք ձեռքի բռնենք, միասնական գործընթացներ իրականացնենք: Միայն այս դեպքում կհաջողենք»:

Նրա դիտարկմամբ՝ այժմ, երբ հետպատերազմական Հայաստանը հայտնվել է ոչ այնքան անվտանգ երկրների շարքում, պետք է փորձել երկիրը ներկայացնել նոր ձևով, այդ թվում՝ բազմազան փառատոններով․

«Այս տարվա զբոսաշրջային ոլորտին հատկացված 1 մլրդ դրամի շնորհիվ իրականացվելիք միջոցառումների բազմազանության պայմաններում մենք շատ նրբորեն կարող ենք աշխարհին ցույց տալ իրական պատկերը: Ցույց տալ, որ Հայաստանը այցելելի, երանելի երկիր է: Առավելագույն արդյունք ապահովելու համար դա պետք է անել օտարերկրյա լրատվամիջոցների, ճանաչողական այցերի ու խոշոր միջոցառումների ժամանակացույցի համադրությամբ»: