«Ռուսաստանն անկանխատեսելի է և հենց այնպես չի հեռանա»․ Ղազախստանի ցույցերի մասին
Ինչպե՞ս է Ռուսաստանն օգտագործում Ղազախստանի բախումներն իր օգտին, ինչո՞ւ հարցը գազի գինը չէ, այլ հսկայական աղքատությունը հարուստ երկրում։ Եվ ինչո՞ւ է պետք հիշել Վրաստանում «վարդերի հեղափոխության» և Ուկրաինայում Մայդանի համատեքստը։ Փորձագետները վերլուծում են զանգվածային ցույցերը Ղազախստանում, որոնք շարունակվում են ավելի քան մեկ շաբաթ և սկսել են նմանվել քաղաքացիական պատերազմի։
Ղազախստանում հունվարի 2-ից զանգվածային ցույցեր և բռնություն է տեղի ունենում՝ տարեսկզբին հեղուկ գազի գների անսպասելի բարձրացումից հետո։ Երբ տասնյակ հազարավոր մարդիկ փողոց դուրս եկան երկրի տարբեր քաղաքներում, կառավարությունը գները վերադարձրեց հին մակարդակին։
Սակայն ցույցի պահանջները տնտեսականից վերածվեցին քաղաքականի, որոնք նույնպես արագ կատարվեցին․ կառավարությունը հրաժարական տվեց, առաջին նախագահ և «ստվերային ղեկավար» համարվող ելբասի Նուրսուլթան Նազարբաևի անձեռնմխելիությունը չեղարկվեց, վերադարձվեց 1993 թ-ի սահմանադրությունը։
Սակայն փողոցներում զանգվածային ցույցերը չդադարեցին, կիրառվեց զենք, և կողոպուտներ տեղի ունեցան։ Ղազախստանի նախագահի խնդրանքով հունվարի 6-ին երկրի մտան Ռուսաստանի գլխավորած ՀԱՊԿ ռազմական դաշինքի ուժերը (Ռուսաստանից զատ դրա անդամներն են նաև Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Տաջիկստանը)։
Ալմաթի խոշորագույն քաղաքում բախումները շարունակվում են մեկ շաբաթից ավելի։ Այդ թվում՝ չի դադարում հրաձգությունը փողոցներում։ Կրակում են և՛ ցուցարարերը, և՛ հատուկջոկատայինները, և՛ ռազմական պատրաստության բերված բանակը։
Տարբեր աղբյուրներ հաղորդում են տասնյակ սպանվածների և հարյուրավոր վիրավորների մասին ինչպես ակտիվիստների, այնպես էլ ուժային կառույցների աշխատակիցների շրջանում։ Սպանվածների թվի մասին պաշտոնական տեղեկություններ, սակայն, չկան։ Իշխանությունը հաղորդել է, որ կալանավորվել է ավելի քան չորս հազար մարդ։
Քաղաքային դիահերձարանի դիմաց անընդհատ փոքր խումբ կա, մարդիկ հերթով գալիս են մարմինները նույնականացնելու։ Նրանք հրաժարվում են խոսել լրագրողների հետ և պահանջում են իրենց չնկարահանել, լրագրողների նկատմամբ իրենց ագրեսիվ են պահում, պատմում է ռուսական «Դոժդ» հեռուստաալիքի թղթակիցը։
Ալմաթիի մուտքերում և ելքերում հսկիչ անցակետեր են տեղադրում, այնտեղ ռազմական ավտոմեքենաներ են կանգնած՝ գնդացիրներով։
Վերջին օրերի ընթացքում ցուցարարներին բազմիցս ցրել են լուսաձայնային նռնակներով և ռազմական մեքենաներով, նրանց վրա կրակել են մարտական փամփուշտներով։
В Алматы силовики стреляли под ноги корреспонденту телеканала «Дождь»* Василию Полонскому и фотокорреспонденту The Insider* Василию Крестьянинову
Видео: «Дождь»
* внесены минюстом в реестр СМИ-«иноагентов» pic.twitter.com/SXXDCnvic1
— Новая Газета (@novaya_gazeta) January 8, 2022
Բենզալցակայաններում և պահպանված բանկոմատների մոտ մեծ հերթեր են, խանութներում հացի պակաս կա։ Հանրային տրանսպորտը չի աշխատում, օդանավակայանն օգտագործում են միայն զինվորականները։
Հունվարի 8-ին իշխանությունը հաղորդել է Ղազախստանի ազգային անվտանգության կոմիտեի նախկին ղեկավար և երկրի նախկին վարչապետ Կարիմ Մասիմովի ձերբակալման մասին։ Նա մեղադրվում է պետական դավաճանության համար։
Հունվարի 6-ին երկիր են ժամանել ռազմական խմբեր Ռուսաստանից, Բելառուսից և Հայաստանից՝ ՀԱՊԿ երկրներից, որոնք արձագանքել են Ղազախստանի նախագահ Տոկաևի՝ օգնության գալու կոչին։
Հունվարի 10-ը համազգային սգո օր է հայտարարվել Ղազախստանում։
«Կրեմլը Տոկաևի կողմից է և նրան վերահսկողության տակ կառնի»
Քաղաքագետ Դմիտրի Օրեշկինը «Դոժդ» հեռուստաալիքի հետ զրույցում նշել է․
«Ղազախստանում սրվել է նախագահ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևի և նախկին նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի միջև պայքարը, ինչը հանգեցրել է պետական հեղաշրջման։
Մարդիկ, որոնք թալանում և կրակում են, կապված են աշխատանքից ազատված ուժայինների հետ, որոնք ուզում են վերադարձնել իրենց արտոնությունները։ Կրեմլն անցել է Տոկաևի կողմը, և ռուսական զորքերը Ղազախստանից դուրս չեն բերվելու, քանի դեռ Կրեմլը չի համոզվել, որ Պուտինին հավատարիմ անձինք ճիշտ տեղում են, իսկ Տոկաևը Մոսկվայի ազդեցության տակ է»։
«Տոկաևը հասարակությանը պատրաստում է վճռորոշ գործողությունների, հնարավոր է՝ Ռուսաստանի կողմից»
Paul Stronski, Carnegie’s Russia and Eurasia Program․
«ՀԱՊԿ-ի և Ռուսաստանի օգնությանը դիմելու Տոկաևի որոշումը ռիսկային է։ ՀԱՊԿ-ի մասնակցությունը միջազգայնացրեց այն, ինչն ընթանում էր որպես բողոքի ներքին շարժում՝ այդ համատեքստ ներգրավելով անկանխատեսելի և հաճախ անհուսալի գործընկեր Ռուսաստանին։
Ռուսական զորքերի մուտքը երկիր որոշ շրջանակներում մտավախություններ է առաջացրել Ղազախստանի ապագա ինքնիշխանության վերաբերյալ։
Բացի այդ, ղազախական ազգայնական տրամադրությունները նույնպես ակտիվ են, ինչը զգացվում է Ղազախստանի դրոշներից, որոնք ծածանում են ցուցարարները։
Հաշվի առնելով աճող ազգայնական տրամադրությունները՝ ռուս խաղաղապահների ժամանումը կարող է էլ ավելի սրել իրավիճակն ու վտանգել այն ոչ մեծ լեգիտիմությունը, որը Տոկաևն ունի երկրի ներսում։
Տոկաևը կրկին ու կրկին փորձում է վարկաբեկել ցուցարարներին՝ նրանց «ահաբեկիչներ» և «ավազակներ» անվանելով, որոնց պատրաստել են «դրսի ուժերը»։ Հնարավոր է՝ այդպես նա փորձում է արդարացնել ՀԱՊԿ օգնությանը դիմելու իր քայլը։ Դա կարող է նաև ուղերձ լինել երկրի ներսում հասարակության հանդարտ հատվածին, որը ցնցված է փողոցային բռնությունից։
Այնպիսի տպավորություն է, որ Տոկաևը, կարծես, հասարակությանը նախապատրաստում է վճռորոշ գործողությունների, որոնք կատարելու են կա՛մ ներքին ուժերը, կա՛մ Ռուսաստանն ու ՀԱՊԿ-ը։
Սակայն, որպեսզի Ղաղախստանը վերադառնա կայունության ուղի, հավանաբար իսկական բարեփոխումներ են անհրաժեշտ։ Թեև բացարձակ պարզ չէ, թե ով կարող է սկսել այդ բարեփոխումները»։
«Մարդիկ հասկացան, որ իրենց աղքատությունն ու հոգսերը կառավարությունում ոչ մեկին հետաքրքիր չեն»
Ռուս տնտեսագետ Վլադիսլավ Ինոզեմցևը՝ «Նաստոյաշչեե վրեմյա» առցանց պարբերականին տված հարցազրույցում․
«Ղազախստանում շատ մեծ սոցիալական շերտավորում կար, որն էլ հենց պայթեցրեց իրավիճակը։ Հարցը նույնիսկ այն չէ՝ հեղուկ գազի գները բարձր էին, թե ցածր։ Դրանք իրականում համաշխարհային և ռուսաստանյան մասշտաբներով շատ ցածր էին ավտոմեքենաների գազի համար․
Ղազախստանում հեղուկ գազի մեկ լիտրն արժեր 60 տենգե [մոտ $0,14], գինը կրկնապատկվել է մինչև 120 տենգե [մոտ $0,28], ինչն էլ ցույցերի սկզբնական պատճառն է դարձել։
Միաժամանակ, հեղուկ գազի մեկ լիտրն, օրինակ, Գերմանիայում արժե մոտ մեկ դոլար։ Ադրբեջանում՝ մոտ $0,40, Հայաստանում՝ և Բելառուսում՝ավելի քան $0,45, Վրաստանում՝ $0,60, իսկ Հունաստանում՝ մոտ $1,10։
Խնդիրը գազի գինը չէ։
Վերջին նվազագույնը տասը տարում տնտեսական աճը հասարակ ղազախների եկամուտը չի ավելացրել այն դեպքում, երբ պետական պահուստներն ավելացվել են, բյուջեն ավելցուկով է եղել։
Մի իրավիճակ է ստեղծվել, երբ պետությունը, պաշտոնյաները, օլիգարխները հարստանում են, իսկ ժողովուրդը չի տեսնում ոչ մի տնտեսական աճ, ոչ մի շահույթ։ Եվ այն գիտակցումը, որ ոչ ոք չի պատրաստվում բարելավել ժողովրդի բարեկեցությունը, այսպիսի իրավիճակի է բերում։
Տասը տարին մեկ նախկին ԽՍՀՄ տարածքում իրադարձություններ են տեղի ունենում, որոնք զգալիորեն փոխում են աշխարհի այս հատվածի պատկերը։
2003 թ-ին Վրաստանում տեղի ունեավ առաջին «գունավոր հեղափոխությունը», որը նախաձեռնեց տարածաշրջանում ամենահաջող և մասշտաբային տնտեսական բարեփոխումները և չափն անցած իշխանության դեմ ինչպես հաջողված, այնպես էլ անհաջող խաղաղ զանգվածային ցույցերի օրինակ ծառայեց։
Հետո եղան 2004-2005 թվականներն Ուկրաինայում, 2010-ը՝ Մոլդովաում, 2011-ը՝ Ռուսաստանում, 2018-ը՝ Հայաստանում և 2020-ը՝ Բելառուսում։
2022 թ-ին հերթը հասավ Ղազախստանին՝ Կենտրոնական Ասիայի ամենահաջող հետխորհրդային երկրին։ Այստեղ զանգվածային ցույցեր սկսվեցին հարուստ պետությունում աղքատությունը չընդունելու պատճառով, երբ ազգային հարստության զգալի մասը կենտրոնացած է առաջին նախագահ և «ազգի առաջնորդ» Նուրսուլթան Նազարբաևի ընտանիքի ներկայացուցիչների կամ դրա դրածոների ձեռքերում։
Ես կասկածներ չունեմ, որ ընթացիկ իրադարձությունների հետևանքները ոչ պակաս զգալի են լինելու, քան վրացական և ուկրաինական պատմությունները»։
«Ցուցադրելու հնարավորություն Պուտինի համար, թե ինչպես նա կարող է կայունություն ապահովել ուրիշ երկրում»
Քաղաքագետ և Կարլովի համալսարանի աշխատակից Ալեքսանդր Մորոզով․
«Ռուսաստանը մոտ 2 000 զինվորական է ուղարկել Ղազախստան։ Ոմանք կարծում են, որ Ռուսաստանի կողմից նման աջակցությունից հետո Տոկաևը ստիպված կլինի Ղրիմը ճանաչել որպես ռուսական և փոխել լեզվական քաղաքականությունը Ղազախստանում։
Սակայն Պուտինը ոչինչ չի խնդրի ռազմական օգնության դիմաց։ Նա կցանկանա ցույց տալ, որ Ռուսաստանը գործուն խաղաղապահ գործողություն է իրականացրել։ Նա կօգտագործի այս իրավիճակը՝ ցուցադրելու համար, որ ապահովել է կայունություն հարևան երկրում և սատարել է դրա ինքնիշխանությունը։
Կա այս իրավիճակի ևս մի արդյունք։ Նախկինում Ռուսաստանում և Բելառուսում շատերն ակտիվորեն քննարկում էին «Նազարբաևի մոդելը», այսինքն՝ իշխանափոխությունը հետնորդի միջոցով։ Այժմ Մոսկվայի և Մինսկի իշխանություններն, ամենայն հավանականությամբ, դա անընդունելի կհամարեն»։
«Ղազախստանը ռազմական առումով դարձել է Մոսկվայի հեռավոր արվարձան»
Քաղաքագետ Գլեբ Պավլովսկի․
«ՀԱՊԿ կազմում ռուսական զորքերը Ղազախստան մտցնելուց հետո հանրապետությունը ռազմական առումով դարձել է Մոսկվայի «հեռավոր արվարձան», և Վլադիմիր Պուտինը հազիվ թե դրանից հրաժարվի հենց այնպես։ ՀԱՊԿ սահմաններում, համենայնդեպս՝ Մոսկվայի համար, այլևս չկան սահմաններ։
Ղազախստանն, ինչպես Ուկրաինան ու Սիրիան, բացառիկ դեպք է, որպեսզի Ռուսաստանը կարողանա ցույց տալ «լավ զինված ատամները»։ Զորքերը մտցվել են լեգիտիմ նախագահի խնդրանքով, և այժմ ՀԱՊԿ-ը ձեռք է բերել նաև ուժային լեգիտիմություն, որը նախկինում չկար»։
