«Ոչ մի օտար զորք Հայաստանում»․ ռուսական ռազմաբազայի հնարավոր դուրսբերման մասին
Ռուսական ռազմաբազան դուրս կբերվի՞ ՀՀ-ից
«102-րդ ռազմաբազա, դո՛ւրս Հայաստանից», «Ոչ մի օտար զորք ՀՀ-ում»․ այս կոչերով շաբաթ օրը՝ օգոստոսի 23-ին Գյումրիում տեղակայված ռուսական ռազմաբազայի մոտ բողոքի ակցիա են իրականացրել արևմտամետ «Հանուն Հանրապետություն» կուսակցության անդամներն ու համակիրները։ Նույն օրը կազմակերպվել են երկու հակընդդեմ ակցիաներ՝ ի պաշտպանություն ռազմաբազայի։
Ռուսաստանի 102-րդ ռազմաբազան Հայաստանի Գյումրի քաղաքում տեղակայվել է 1995 թվականին՝ 25 տարի ժամկետով։ 2010 թ․–ի օգոստոսին ժամկետը երկարացվել է մինչև 2044 թվականը։ Բազայում ծառայում է շուրջ 5000 զինվորական:
Ռազմաբազայի դուրսբերման կողմնակիցները համոզված են՝ այն վտանգում է Հայաստանի ինքիշխանությունը։ Իսկ նրանք, ովքեր կողմ են ՀՀ-ում ՌԴ ռազմական ներկայությանը, բազան դիտարկում են որպես անվտանգության երաշխիք։
Փորձագիտական շրջանակները կիսում են ռազմաբազայի դուրսբերման կողմնակիցների տեսակետը։ Անվտանգային քաղաքականության հետազոտական կենտրոնի նախագահ, քաղաքագետ Արեգ Քոչինյանի և նույն կենտրոնի փորձագետ, քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանի հեղինակած հետազոտության համաձայն՝ ՀՀ-ի և ՌԴ-ի միջև ընդհանուր սահմանի բացակայության պայմաններում ուղիղ հարվածի հավականությունը փոքր է, բայց ռուսական կողմը գործիքակազմ ունի։
«Եթե Մոսկվայում իրավիճակը գնահատվի ծայրահեղ անբարենպաստ, հնարավոր է՝ Ռուսաստանն համարձակվի անմիջականորեն ուժ կիրառել՝ ուղիղ հարվածի համար օգտագործելով Հայաստանում ժամանակավորապես տեղակայված ռուսական 102-րդ ռազմաբազայի ուժերը։ Այս զարգացման հավանականությունը դեռևս փոքր է՝ հաշվի առնելով, որ ՀՀ-ում ռուսական զինված ուժերը չունեն ոչ լայն հանրային աջակցություն, ոչ էլ թիկունքային ապահովում»,- ասված է հետազոտության մեջ։
Գյումրիում կազմակերպված ակցիաները, ռազմաբազայի տեղակայման պատմությունն ու դրա անձնակազմի կատարած հանցագործությունները, ի՞նչ է նախատեսում հայ-ռուսական պայմանագիրը․ մանրամասներ։
- «Մոսկվան փորձում է ՀՀ-ում «Իվանիշվիլի-2» գործողություն իրականացնել»․ հայ քաղաքագետ
- «Ոչ ոք չի կարող սպառնալ ՀՀ-ին»․ Փաշինյանը՝ ռուսաստանաբնակ հայ գործարարին
- Լավրովի այցը Երևան. ավանդական ծրագիր և ոչ ավանդական ընդունելություն
- «Հայաստանի վարչապետը ՌԴ պետք է գնա միայն կնճռոտ հարցեր բարձրացնելու նպատակով»․ կարծիք
«Սպառնալիքը պետք է չեզոքացվի»
Ռուսական ռազմաբազայի դուրսբերումը պահանջող քաղաքական և հասարակական ուժերը պնդում են՝ Գյումրիում տեղակայված ռազմաբազան վտանգ է ներկայացնում ՀՀ ինքնիշխանության և անվտանգության համար։ Բողոքի ակցիայի ժամանակ նման տեսակետ է հայտնել Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ղեկավար Արթուր Սաքունցը։
«Մենք՝ որպես ՀՀ քաղաքացիներ, ինչո՞ւ պետք է մեր տարածքը զավթած ուժին պահելու համար մեր բյուջեից հատկացումներ անենք»,- ընդգծել է Սաքունցը։
«ՀՀ և ՌԴ միջև Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ռուսաստանյան ռազմակայանի մասին» պայմանագրի 19-րդ հոդվածի համաձայն՝ ՀՀ տարածքում ռուսական ռազմաբազայի ֆինանսավորումն իրականացնում է Ռուսաստանը։ Փաստաթղթում, սակայն, նշվում է, որ բազայի «պահման ծախսերի մի մասը կրում է Հայաստանի Հանրապետությունը»։
Ակցիան նախաձեռնող «Հանուն Հանրապետության» կուսակցության ղեկավար Արման Բաբաջանյանի գնահատմամբ՝ ռազմաբազան սպառնալիք է, որը պետք է չեզոքացվի։ Ասում է՝ պատրաստ են գալիք ընտրություններից առաջ իշխանություններին ստիպել, որ հարցը դարձնեն օրակարգային։
«Պետք է կարողանանք մեր իրական դաշնակիցների հետ ոտքի կանգնել, դիմադրողունակ դառնալ՝ մեր երկիրը պաշտպանելու, թույլ չտալու ոչ մեկին արևելքից, արևմուտքից, հյուսիսից մեր փոխարեն մեր թշնամիների հետ խոսել և մեր հաշվին հարցեր լուծել»,- հայտարարել է Բաբաջանյանը։
Արձագանքելով ընդդիմախոսների կարծիքներին, թե «ռուսներին հանում են, թուրքերին են բերում»՝ նկատել է՝ օրակարգում ցանկացած օտար ռազմաբազայի մերժումն է։
«Հայաստանը միայն հայ զինվորի պաշտպանության տակ պիտի լինի»,- ընդգծել է նա։
Ակցիայի ողջ ընթացքում ռազմաբազայից հնչեցրել են բարձր երաժշտություն՝ բողոքի ձայնը խլացնելու նպատակով։ Ոստիկանության մեծաթիվ ուժեր են կենտրոնացած եղել բազայի տարածքում։ Նրանք սահմանափակել են մեկ այլ՝ ռազմաբազայի գործունեությանն աջակցող ցուցարարների մուտքը և նշել, որ դա արվում է հնարավոր բախումները կանխելու համար։
«Ռուսական զորքերի դուրսբերումը կնշանակի ճանապարհ բացել թուրքական զորքերի համար»
Քաղաքացիների մի խումբ էլ «Մայր Հայաստան» ընդդիմադիր դաշինքի առաջնորդությամբ ակցիա է իրականացրել՝ ի պաշտպանություն 102-րդ ռազմաբազայի գործունեության։
«Տեղեկանալով, որ Հայաստանի Անկախության հռչակագրի ընդունման օրը 102-րդ ռազմաբազայի դեմ ակցիա է նախաձեռնվել թուրքական 5-րդ շարասյան միջոցով [նկատի ունի արևմտամետ ուժերին]` մենք էլ ակցիա նախաձեռնեցինք ի պաշտպանություն մեր Անկախության հռչակագրի, հայ–ռուսական հարաբերությունների և մեր անվտանգության»,- հայտնել է դաշինքի առաջնորդ Անդրանիկ Թևանյանը։
Թևանյանը կարծում է՝ արևմտամենտների ընտրած ամսաթիվը` ՀՀ Անկախության հռչակագրի ընդունման օրը, պատահական չէ․
«Այստեղ տեսանելի է Անկարայի և Բաքվի ձեռքը, որոնք ձգտում են թուլացնել ռուսական ներկայությունը Հայաստանում և հարվածել մեր անվտանգության խորհրդանիշին»։
Քաղաքական գործչի համոզմամբ՝ ռուսական զորքերի դուրսբերումը փաստացի կնշանակի ճանապարհ բացել թուրքական զորքերի համար։
«Ռուսական ռազմաբազայի հեռացումը թարգմանաբար նշանակում է թուրքական զորքին «էստի համեցեք» ասել»,- մանրամասնել է նա։
Ի աջակցության ռազմաբազայի նաև կոմունիստներն են ակցիա իրականացրել: Հայտարարել են՝ ռազմաբազայի ներկայությունը Հայաստանի անվտանգության և պետականության անփոխարինելի հենասյունն է, իսկ «դուրսբերումը կնշանակի մեր սահմանները թողնել բաց և ժողովրդին կանգնեցնել վտանգի առաջ»։
Կոմունիստական դրոշներով նրանք մոտեցել են ռազմաբազայի գլխավոր անցակետին։ Այստեղ հանդիպել են արևմտամետ ուժերին։ Բախումներ, սակայն, չեն գրանցվել։
Ռուսական ներկայությունը Հայաստանում սահմանափակվում է
1992 թվականից ռուս սահմանապահները ներկա էին ՀՀ-ի «Զվարթնոց» օդանավակայանում։ Երևանն ու Մոսկվան կնքած փաստաթղթով՝ «ՀՀ տարածքում գտնվող ՌԴ սահմանապահ զորքերի կարգավիճակի ու նրանց գործունեության պայմանների մասին» պայմանագրով Հայաստանը ռուսական սահմանապահ զորքերին թույլատրում էր վերահսկել նաև Թուրքիայի և Իրանի հետ պետական սահմանները։
2024 թ․-ի մայիսի 8-ին կայացած Փաշինյան-Պուտին հանդիպումից հետո հաղորդվեց, որ ռուս սահմանապահները դուրս կգան «Զվարթնոց» օդանավակայանից։ Նույն տարվա օգոստոսի 1-ից օդանանավակայանում ծառայություն են իրականացնում միայն հայ սահմանապահները։
«Հայաստանի սահմանապահ ծառայությունն ունի բավարար փորձ և հմտություն սահմանի հսկողությունն ինքնուրույն իրականացնելու համար»,- արձանագրել էր ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։
«Զվարթնոց»-ը լքած ռուս սահմանապահները, սակայն, չեն լքել ՀՀ տարածքը, ծառայությունը շարունակում են հայ-թուրքական և հայ-իրանական սահմաններին։
Այս տարվա հունվարի 1-ից Հայաստան-Իրան պետական սահմանի հսկիչ-սահմանային կետում ծառայություն են իրականացնում միայն ՀՀ Ազգային անվտանգության ծառայության Սահմանապահ զորքերը։ Փետրվարի 28-ից Հայաստանի սահմանապահ զորքերն են ծառայություն իրականացնում նաև Թուրքիայի հետ պետական սահմանի «Մարգարա» անցակետում։
Ռուսաստանի հետ ձեռքբերված պայմանավորվածությունների համաձայն՝ 2025 թ․-ի հունվարի 1-ից Հայաստան-Իրան և Հայաստան-Թուրքիա պետական սահմանի պահպանությանը մասնակցում են նաև ՀՀ ԱԱԾ Սահմանապահ զորքերը։
Երևանի օրակարգում ռազմաբազայի դուրսբերման հարց այս պահին չկա
Հնարավո՞ր է, որ տեղի ունենա Հայաստան-Թուրքիա և Հայաստան-Իրան սահմաններից ռուս սահմանապահների ամբողջական դուրսբերում։ Այս մասին հայ պաշտոնյաները հազվադեպ են խոսում։ Տարեսկզբին փոխարտգործնախարար Պարույր Հովհաննիսյանը լրագրողներին ասել էր՝ «իհարկե, իդեալական աշխարհում ամեն երկիր պետք է ի վիճակի լինի վերահսկել իր սահմանը»։
«Այդպիսի հարց օրակարգում այս պահին գոնե չկա»,- ռազմաբազայի դուրսբերման մասին հայտարարել էր ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը։
Ի սկզբանե ռազմակայանի գործառույթները սահմանափակվում էին նախկին ԽՍՀՄ սահմաններով, արձանագրության ստորագրումից հետո այդ սահմանափակումը պայմանագրից հանվեց:
Հարկ է ընդգծել, որ 1995 թ․-ին ստորագրված փաստաթղթի համաձայն՝ ռազմաբազայի «վերացման» (գործունեության դադարեցման) հետ կապված հարցերը լուծում է խառը հանձնաժողովը, որի կազմում յուրաքանչյուր կողմ ներկայացուցիչ ունի։ Իսկ «վերացումն» ավարտվում է կողմերի միջև համաձայնեցված ժամկետում։
«Այն դեպքում, եթե խառը հանձնաժողովը չի կարող լուծել իր քննարկմանը ներկայացված հարցը, այն լուծվում է դիվանագիտական ուղիներով»,- տեղեկանում ենք պայմանագրից։
Ի՞նչ հիմքով է ՀՀ-ում տեղակայվել ռուսական 102-րդ ռազմաբազան
Ռազմաբազան Հայաստանում տեղակայվել է 1995 թվականին՝ համաձայն նույն տարվա մարտի 16-ին ստորագրված երկկողմ պայմանագրի։ Փաստաթղթում նշվում է, որ Ռուսաստանն ու Հայաստանը առաջնորդվում են երկու երկրների ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության պաշտպանության երկուստեք ձգտումով։
Բացի այդ, կողմերը ճանաչում են, որ «ՀՀ տարածքում ռուսաստանյան ռազմակայանի գտնվելը համապատասխանում է տարածաշրջանում խաղաղության, և կայունության պահպանման նպատակներին»։ Կա առանձին դրույթ (Հոդված 24), ըստ որի՝ ռուսական կողմը չի կարող ռազմակայանն օգտագործել «պայմանագրով չսահմանված նպատակների համար»։
«Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվելու ժամանակամիջոցում ՌԴ շահերը պաշտպանելու պարտականություններից բացի ռազմակայանը ՀՀ ԶՈՒ հետ համատեղ ապահովում է ՀՀ անվտանգությունը՝ նախկին ԽՍՀՄ արտաքին սահմաններով»,- ասված է պայմանագրում։
Ռազմակայանը կառավարվում է Ռուսաստանի ԶՈՒ համապատասխան մարմինների կողմից։
Արյունոտ միջադեպեր, որոնք կապված են ռազմաբազայի հետ
Գյումրիում ռուսական ռազմաբազայի տեղակայումից ի վեր տեղի զինվորականների կողմից կատարվել են մի շարք հանցագործություններ։ Դրանց հակիրճ նկարագրությունն ունի հետևյալ տեսքը՝
1999 թ. կրակոցներ շուկայում
Ապրիլի 14-ին ինքնաձիգներով զինված երկու ռուս սահմանապահ ոչ սթափ վիճակում մտել էին Գյումրու շուկա և անկանոն կրակ բացել: Զոհվել էր երկու մարդ, ևս ինը՝ վիրավորվել:
2003 թ. փոխհրաձգություն զորամասի մոտ
Հուլիսի 11-ին Գյումրու ռուսական ռազմաբազայի տարածք էին փորձել ներխուժել մի քանի երիիտասարդ: Նրանք հանդիպել էին զորամասի հերթապահի դիմադրությանը, ծեծկռտուք էր սկսվել, որի արդյունքում հրազեն էր կիրառվել: Սպանվել էին Գյումրու բնակիչներ Արթուր Պողոսյանն ու Արմեն Արոյանը: Եվս երկուսը հրազենային վնասվածքներով տեղափոխվել էին հիվանդանոց:
2015 թ. զանգվածային սպանություն Գյումրիում
Հունվարի 12-ին Գյումրիում ինքնաձիգից արձակած կրակոցների հետևանքով սպանվել էին Ավետիսյանների ընտանիքի բոլոր 7 անդամները, այդ թվում՝ անչափահասներ՝ երկու տարեկան աղջիկ և վեց ամսական տղա։ Հունվարի 13-ի գիշերը Թուրքիայի սահմանը հատելու փորձի ժամանակ ձերբակալվել էր 102-րդ ռուսական ռազմաբազայի զինծառայող Վալերի Պերմյակովը, նա խոստովանել էր՝ ինքն է սպանել Ավետիսյաններին։ 2016 թ․-ի օգոստոսի 23-ին Գյումրիի դատարանը Վալերի Պերմյակովին ցմահ ազատազրկման դատապարտեց։ Նա պատիժը կրում է ոչ թե ՀՀ-ում, այլ ՌԴ-ում։
2018 թ․ զորավարժություններ՝ առանց զգուշացման
Հուլիսի 17-ին 102-րդ ռազմաբազայի ստորաբաժանումներն առանց թույլտվության տանկերով և զինվորական այլ տեխնիկայով մտել էին Շիրակի մարզի Փանիկ գյուղ և առանց տեղի բնակչությանը զգուշացնելու զորավարժություններ իրականացրել։ Հնչել էին ինքնաձիգի կրակահերթեր և պայթյուններ։ Բնակիչները խուճապի էին մատնվել և հեռացել իրենց տներից։
2018 թ․ տարեց կնոջ սպանություն
Դեկտեմբերի 3-ի վաղ առավոտյան Գյումրի քաղաքի Մայակովսկի փողոցի տներից մեկի դիմաց դաժան ծեծի հետևանքով սպանվել էր 57-ամյա Ջուլիետա Ղուկասյանը, որը փողոցում աշխատում էր որպես հավաքարար։ Դեպքի առնչությամբ դեկտեմբերի 11-ին ձերբակալվել էր 102-րդ ռազմաբազայի ռուս զինծառայող։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Ռուսական ռազմաբազան դուրս կբերվի՞ ՀՀ-ից
