Իրանի նախագահի մահը կդառնա՞ ցնցումների առիթ․ կարծիքներ Երևանից
Ռայիսիի մահվան հետևանքները
Իրանի նախագահի, արտգործնախարարի և մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնյաների մահվան ֆոնին Հայաստանի փորձագիտական շրջանակները քննարկում են, թե արդյոք հնարավոր են փոփոխություններ Թեհրանի վարած քաղաքականության մեջ և ինչպես կարող է ստեղծված իրավիճակից օգտվել Ադրբեջանը։
Վերլուծաբանների մի մասը կարծում է՝ Իրանը կարող է ավելի շատ զբաղված լինել իր ներքին հարցերով, ուստի տարածաշրջանում Թեհրանի կարմիր գծերը, այդ թվում՝ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» հետ կապված, կարող են հայտնվել խախտման վտանգի տակ։ Մյուս մասը, սակայն, Բաքվի կողմից «ակտիվացում» չի կանխատեսում։
Անդրադարձել են նաև Ռայիսիի նախագահության շրջանին և արձանագրել՝ այս շրջանում հայ-իրանական հարաբերություններում կողմերն ունեցել են շատ ավելի խորը համագործակցություն, «Ռայիսին լծվել էր տարածաշրջանում խաղաղություն ամրագրելու, հայկական և իրանական համընկնող շահերը բարձրաձայնելու գործին»։
Ուղղաթիռի վթարն ու Ռայիսիի հնարավոր այցը Երևան
Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսին, արտգործնախարար Աբդոլահիանը և ևս 6 հոգի զոհվել են Իրանի Արևելյան Ադրբեջան նահանգում գտնվող Վարզաքան շրջանում ուղղաթիռի վթարի հետևանքով: Պատվիրակությունը Իրան էր վերադառնում Ադրբեջանից, որտեղ Իրանի և Ադրբեջանի ղեկավարները մասնակցել էին համատեղ ամբարտակի բացման արարողությանը։
Իրանի պետական հեռուստատեսության փոխանցմամբ՝ ուղղաթիռը կործանվել է եղանակային վատ պայմանների պատճառով: Սոցիալական ցանցերում, սակայն, շրջանառվում են այլ վարկածներ, դավադրապաշտական վերլուծություններ։ Հիշատակվում է նաև Իրանի հակառակորդ Իսրայելի անունը։
Որոշ հայկական տելեգրամյան ալիքներ վթարից հետո գրել էին, թե Ռայիսին պետք է ժամաներ Սյունիք, որտեղ նախատեսվում էր Հյուսիս-Հարավ ճանապարհի բացման արարողությունը, սակայն վերջին պահին այցը չեղարկվել է: Հայաստանի ԱԳՆ-ն ոչ հերքել, ոչ էլ հաստատել էր այդ լուրերը։
«Հայաստան բարձրաստիճան պաշտոնյաների հաստատված այցերի մասին պաշտոնապես տրվում է տեղեկատվություն»,- այսպես էր արձագանքել մամուլի քարտուղար Անի Բադալյանը։
Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների մահվան կապակցությամբ կառավարության և հայ ժողովրդի անունից ցավակցություն են հայտնել Հայաստանի վարչապետը, նախագահը, արտգործնախարարը, խորհրդարանի ղեկավարը և մի շարք այլ պաշտոնյաներ։
«Ցնցված եմ ուղղաթիռի վթարի հետևանքով Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահի և նրան ուղեկցող անձնակազմի զոհվելու բոթից։ Զորակցում եմ Իրանի կառավարությանը և ժողովրդին՝ այս ծանրագույն պահին մաղթելով ուժ և տոկոնություն»,- ասված է Նիկոլ Փաշինյանի ցավակցական հեռագրում։
Թավրիզում հուղարկավորության արարողություններն այսօր մեկնարկել են։ Հաղորդվում է, որ 5-օրյա սգո օրերի շրջանակում միջոցառումներ են նախատեսված նաև մայիսի 22-ին և 23-ին Թեհրանում և Բիրջանում։ Հայաստանի վարչապետի և արտգործնախարարի մասնակցության վերաբերյալ որևէ տեղեկություն դեռևս չի հաղորդվել։
Իրանի Իսլամական Հանրապետության սահմանադրության համաձայն՝ նախագահի վախճանի կամ նրա երկարատև հիվանդության պարագայում երկրի կառավարման գործընթացն իր ձեռքն է վերցնում առաջին փոխնախագահը։ Արդեն իսկ հայտարարվել է, որ նախագահի պարտականությունները ստանձնել է փոխնախագահ Մոհամադ Մոխբերը։ Նոր նախագահական ընտրությունների համար սահմանված է 50-օրյա ժամկետ։ Կազմակերպչական աշխատանքներով պետք է զբաղվեն առաջին փոխնախագահը, Մեջլիսի նախագահը և դատական համակարգի ղեկավարը։ Ընտրված նախագահը պետք է հաստատվի նաև Իրանի հոգևոր առաջնորդի կողմից։
Մեկնաբանություններ
Ազգային անվտանգության և ռազմական հարցերով փորձագետ Հրաչյա Արզումանյանը կարծում է․
«Իրանը բավականին հաջողակ ռազմավարություն էր իրականացնում, որը հիմնված էր դիվանագիտական աշխատանքի և ուժային գործոնի կիրառման վրա։ Իրանը կարողացել է պատերազմ սկսել Իսրայելի տարածքում։ Իրանը կարողացել է վերականգնել հարաբերությունները Սաուդյան Արաբիայի և Պակիստանի հետ։ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսն ուժային քաղաքականությունն էր ձևավորում, ԱԳՆ-ն՝ դիվանագիտական։
Այս դեպքը գլխատել է այս քաղաքականությունը, Իրանը պարալիզացվել է։ Անկախ նրանից՝ ով է «պայթեցրել այս ռումբը», տարածաշրջանին սպասվում են ցնցումներ։ Հայաստանը պիտի պատրաստվի դրանց։
Պանթուրքիստական գաղափարախոսության կողմնակիցների համար մեծ ուրախություն է, որ գլխատվեց Իրանի այն քաղաքականությունը, որը չէր թողնում, որ պանթուրքիստական ռազմավարությունը լայնորեն ծավալվի Մերձավոր Արևելքում, Կենտրոնական Ասիայում։
Հայաստանը պետք է պատրաստ լինի, որ ճնշումը կարող է մեծանալ այդ ուղղությամբ [նկատի ունի, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»]։
Եթե Ալիևը լրիվ չի կորցրել իր գլուխը, պիտի շատ զգույշ լինի, որովհետև եթե անցնի ակտիվ գործողությունների, միանգամից դառնում է այն ուժը, որը հետաքրքրված էր նման զարգացումներով։ Այդ ժամանակ Իրանից կարող է ստանալ լրիվ ուրիշ պատասխան։
Չեմ կարծում, թե Բաքուն կգնա նման գործողությունների, բայց որ Ադրբեջանին կարող են օգտագործել նման խաղերում, դա կարող է տեղի ունենալ։ Ուստի Հայաստանի ներքին և արտաքին քաղաքականության համար խիստ անհրաժեշտ է դառնում կայունությունը։ Պիտի պատրաստ լինենք նման զարգացումների»։
Իրանագետ Ալեն Շադունցի մեկնաբանությունը․
«Մեծ ակտիվացում Ադրբեջանի կողմից, որ ասենք՝ առիթից օգտվեն և ինչ-որ գործողություններ սկսեն, ես այս իրադարձության հետ չէի կապի։ Ինչ վերաբերում է տարածաշրջանին, Իրանի վարած քաղաքականության մեծ փոփոխություններ չեն ակնկալվում, քանի որ այդ երկրում իշխանությունը կենտրոնացած չէ միայն նախագահի շուրջ։
Իրանի քաղաքական կյանքում գլխավոր դերակատար է հոգևոր առաջնորդ Ալի Խամենեին, լուրջ դերակատարություն ունի նաև Հեղափոխության պահապանների կորպուսը, որոնց շնորհիվ էլ կապահովվի Իրանի քաղաքականության շարունակականությունը:
Իրանի հեղափոխության պահապանների կորպուսն է հենց այն հիմնական դերակատարը, որ դեմ է արտահատվել ադրբեջանական հավանական գործողություններին։ Իրենք այսօր էլ՝ անկախ նախագահի առկայությունից կամ բացակայությունից, շարունակում են մեծ դեր խաղալ Իրանի վարած քաղաքականության մեջ։
Կա հավանականություն, որ Իրանում տեղի ունենալիք փոփոխությունների արդյունքում իրենց դերը ավելի կուժեղանա: Այսինքն՝ այն քաղաքական կուրսը, որ իրենք ջատագովում էին, կշարունակվի մոտակա ամիսներին և տարիներին»։
Իրանագետ Գոհար Իսկանդարյանի արձագանքը․
«Իրանի նախագահ Ռայիսիին բաժին էր հասել տարածաշրջանային անվտանգության առումով ամենածանր ժամանակահատվածը։
Արցախյան վերջին պատերազմից հետո նա լծվեց տարածաշրջանում խաղաղություն ամրագրելու, հայկական և նաև իրանական շահերը բարձրաձայնելու գործին, որոնք համընկել էին։ Այդ շահերը համառորեն պաշտպանելու շրջան էր։ Հիշում ենք, որ Էբրահիմ Ռայիսին, Իրանի հոգևոր առաջնորդն, ինչպես նաև արտգործնախարար Աբդոլլահիանն էին, որոնք հստակ նշեցին, որ Իրանի և Հայաստանի սահմանը պատմական սահման է, և դա իրենց [Իրանի] համար կարմիր գիծ է, այդ սահմանների որևէ փոփոխություն չեն հանդուրժելու։
Ռայիսիի կառավարման շրջանում էականորեն զարգացավ հայ-իրանական տնտեսական համագործակցությունը։ Հայտնի դարձավ, որ երկրորդ կամուրջն է կառուցվում Հայաստանի և Իրանի միջև, որպեսզի կողմերը մեծացնեն առևտրաշրջանառությունը։ Ռայիսիի կառավարման շրջանում էր, որ նոր թափ ստացավ Հյուսիս-հարավ ծրագրին Հայաստանի միանալու քաղաքականությունը։
Իրանի կողմից բազմիցս նշվել է, որ Հայաստանն առանցքային դերակատարություն պետք է ունենա ինչպես Հյուսիս-հարավ ծրագրի, այնպես էլ Պարսից ծոցը Սև ծովին կապելու ծրագրի մեջ։
Մենք հստակ տեսնում էինք, որ Իրանի գործող կառավարությունը շատ լավ հասկանում էր՝ արցախյան վերջին պատերազմից հետո տարածաշրջանում տեղի են ունենում փոփոխություններ, փորձ է կատարվում տարածաշրջանում նվազեցնել ինչպես Իրանի, այնպես էլ Հայաստանի դիրքերը՝ շրջանցելով երկու երկրների հետաքրքրությունները։ Ուստի, շատ սթափ գնահատելով իրավիճակը, որոշում էր կայացվել էլ ավելի սերտացնել հայ-իրանական հարաբերությունները»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Ռայիսիի մահվան հետևանքները
