«Նոր պատերազմի» հետևանքները Հայաստանի օմբուդսմենի զեկույցում
Օմբուդսմենը՝ ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքների մասին
«Ադրբեջանական վերջին ագրեսիայի արդունքում Հայաստանի Գեղարքունիքի, Սյունիքի ու Վայոց Ձորի մարզերում իրենց բնակավայրերից տեղահանվել է առնվազն 7600 անձ, այդ թվում՝ 1437 երեխա և 99 հաշմանդամություն ունեցող անձ»։ Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենակի տվյալներն են։ ՄԻՊ Քրիստինե Գրիգորյանի խոսքով՝ ռազմական գործողությունների արդյունքում ամենաշատը տուժել են Գեղարքունիքի մարզի Սոթք, Կութ, Նորաբակ համայնքները։
Պաշտպանի գրասենյակը Հայաստանի վրա ադրբեջանական զինված հարձակման հետևանքների վերաբերյալ արտահերթ զեկույց է հրապարակել։ Զեկույցում ներկայացված են հայ ռազմագերիների խոշտանգման, զոհերի մարմինները կտտանքների ենթարկելու դեպքերը, քաղաքացիական ենթակառուցվածքներին հասցված վնասները, բուժկետների և դպրոցների թիրախավորման դեպքերը և ոչ միայն։
Օմբուդսմենն անձամբ դիմել է Human Rights Watch միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությանը՝ խնդրելով դիտարկել փաստահավաք առաքելություն իրականացնելու և հատուկ զեկույց ներկայացնելու հնարավորությունը։
ՄԻՊ արտահերթ զեկույցի մանրամասները Բաքվում հայտնված հայ գերիների, կին զինծառայողի խոշտանգման մասին և ոչ միայն։
Զոհեր, վիրավորներ ու տեղահանվածներ
Զեկույցում օմբուդսմենի գրասենյակը վերլուծել է ադրբեջանական հարձակման ընթացքում և դրա արդյունքում արձանագրված մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումները, պատերազմական հանցագործությունները, ներկայացրել փաստական ապացույցներ, այդ թվում՝ լուսանկարներ և տեսանյութեր։
JAMnews-ն առանձնացրել է զեկույցի կարևոր դրվագները։ Դրանք են՝
- Խախտելով միջազգային մարդասիրական իրավունքը՝ ադրբեջանական զինուժի կողմից ուղիղ թիրախավորվել են խաղաղ բնակչությունն ու կենսական նշանակության քաղաքացիական ենթակառուցվածքները։
- Սեպտեմբերի 14-ին Սյունիքի մարզի Նորավան համայնքում անասնապահությամբ զբաղվելու ընթացքում մեկ քաղաքացիական անձ (Հ․Գ․ ծնված 1994 թ․) զոհվել է ադրբեջանական զինված ուժերի կողմից կիրառված ականի պայթյունի հետևանքով։ Վիրավորվել է 8 խաղաղ բնակիչ։
- Գեղարքունիքի, Սյունիքի ու Վայոց Ձորի մարզերում իրենց բնակավայրերից տեղահանվել է առնվազն 7600 անձ։ Առողջական վիճակով կամ հաշմանդամությամբ պայմանավորված՝ որոշ քաղաքացիների հնարավոր չի եղել տարհանել։
- Ադրբեջանական ագրեսիայի պատճառով մարդիկ ստիպված են եղել լքել իրենց տները՝ թողնելով անձնական իրերը, փաստաթղթերը, ընտանի կենդանիներին և հրետակոծությունների պատճառով զրկված են իրենց տներ վերադառնալու հնարավորությունից։ Արդյունքում խախտվել է մարդկանց կյանքի բնականոն ընթացքը։
- Միայն Սոթք համայնքում վնասվել է 200 տուն, որոնցից 50-ը ամբողջությամբ ավերվել է։
- Ադրբեջանական զինուժը թիրախավորել է նաև բժշկական շտապօգնության մեքենաներ։
- Միտումնավոր կրակ են բացել իրենց մասնագիտական գործունեությունն իրականացնող հայկական և արտասահմանյան լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներից կազմված խմբի (PRESS լրագրողական տարբերանշանով) ուղղությամբ։ Լրագրողների ուղղությամբ երկու արկ է ընկել։ Տուժածներ չկան։
- Ադրբեջանական հարձակման հետևանքով խախտվել են երեխաների կյանքի, աոողջության, անվտանգ և ապահով միջավայրում ապրելու, ընտանիքում և համայնքում ապրելու, անձնային զարգացման և պաշտպանության և մի շարք այլ իրավունքներ։
- Երեխաները զրկված են եղել կրթության իրավունքի իրացման հնարավորությունից։ Դպրոց և մանկապարտեզ հաճախելու ժամերին ինտենսիվ կրակ է վարվել։ Որոշ դեպքերում դպրոցներն ու մանկապարտեզները եղել են ուղիղ նշանառության և թիրախավորման ներքո։
- Խախտվել են հաշմանդամություն ունեցող անձանց մի շարք իրավունքներ, այդ թվում՝ կյանքի, անվտանգության և առողջության պահպանման իրավունքները՝ անտեսելով միջազգային մարդասիրական իրավունքի և Ժնևյան կոնվենցիաների պահանջները։
- Վարդենիս քաղաքի թիրախավորման արդյունքում ուղղակիորեն վտանգվել են Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն-ինտերնատում բնակվող հոգեկան և մտավոր հաշմանդամություն ունեցող շուրջ 450 անձանց իրավունքները, ինչպես նաև լրացուցիչ խոչընդոտներ են ստեղծվել վերջիններիս բժշկական, սոցիալական և այլ ծառայությունների մատուցման համար։
- Վնասվել են կենսական նշանակություն ունեցող ենթակառուցվածքներ, մասնավորապես՝ գազամատակարարման խողովակներ ու բարձրավոլտ էլեկտրալարեր։
- Ճանապարհների մշտական թիրախավորման պատճառով ՀՀ քաղաքացիների ազատ տեղաշարժվելու, ինչպես նաև՝ կենսական նշանակության ծառայություններից օգտվելու իրավունքները ապօրինաբար սահմանափակվել են։
- Հրթիռ է արձակվել Ջերմուկի առողջարանի ուղղությամբ։ Զբոսաշրջային քաղաքի վրա հարձակումն, ըստ երևույթին, ունի տնտեսական և զբոսաշրջային վարկանիշին վնասներ հասցնելու նպատակ։
- Վնաս է հասցվել շրջակա միջավայրին։ Հրդեհներ են բռնկվել Իշխանասարի դաշտերում, Վարդենիսի սարերում, Ջերմուկի անտառներում։
Հայ զինծառայողների նկատմամբ խոշտանգումների և անմարդկային ու արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի, ինչպես նաև զոհված զինծառայողների մարմինների կտտանքների փաստերը ևս ներառված են։ Դրանք տեղ են գտել զեկույցի՝ ոչ հրապարկման ենթակա հատվածում։ ՄԻՊ գրասենյակը վստահեցնում է, որ այդ փաստերը ներկայացվել են նաև «միջազգային իրավասու կազմակերպություններին և դերակատարներին»։
«Հոգեբանական աջակցության տրամադրումը պակաս կարևոր չէ»
ՄԻՊ Քրիստինե Գրիգորյանի խոսքով՝ իրենց աշխատանքի ընթացքում հանդիպել են կարիքների գույքագրում իրականացնող պետական կառույցների աշխատակիցների։ Սակայն, ըստ նրա՝ հոգեբանական աջակցության խնդիրը պատշաճ ուշադրության չի արժանանում կառավարության կողմից։ Այդ պատճառով ՄԻՊ գրասենյակը «ակտիվ աշխատում է հոգեբանների թիմ մոբիլիզացնելու և աջակցություն տրամադրելու համար»։
«Շատ հաճախ կենտրոնանում ենք նյութական ենթակառուցվածքների վրա, բայց մարդկանց հոգեբանական վիճակը շատ ավելի կարևոր է արագ վերականգնման, վերադարձի ու վերակառուցման համար»,- ընդգծել է պաշտպանը։
«Գերիների մասին տեղեկություններն ուղարկում ենք Կարմիր խաչ»
Մարդու իրավունքների պաշտպանի խոսքով՝ վերջին ռազմական գործողությունների արդյունքում ադրբեջանական կողմում նոր հայ գերիներ են հայտնվել։ Հարազատների տրամադրած տեղեկությունների և տարված աշխատանքի արդյունքում պաշտպանի գրասենյակը նույնականացրել է 16 զինծառայողի։
«Տեղեկություններն անմիջապես Կարմիր խաչ ենք ուղարկել, միջազգային իրավական ներկայացուցչի գրասենյակի հետ ենք կիսվել մեր տվյալներով, որպեսզի հրատապ միջոցների համար ՄԻԵԴ դիմի ներկայացուցիչը»,- ասել է Գրիգորյանը «Ֆեյսբուքյան ասուլիս» հաղորդման ընթացքում։
Թվային տվյալներն, ըստ օմբուսդմենի, կարող են շատ արագ փոփոխվել․ նոր տեսանյութեր կարող են ստացվել, ապացույցներ ի հայտ գալ։ Բացի այդ՝ նկատում է՝ «չենք կարող վստահ լինել, որ վիրավորում ստացած անձանց տրամադրվում է բժշկական օգնություն»։
Օրեր առաջ ադրբեջանական կողմն ակտիվորեն շրջանառում էր մի տեսանյութ, որում երևում, թե նրանք, իբր, օգնություն են ցուցաբերում վիրավորում ստացած հայ զինծառայողին։ Այդ զինծառայողը ժամկետային Դավիթ Գիշյանն էր։ Առաջին անգամ Բաքուն 32 զինծառայողի մարմին վերադարձեց Հայաստանին։ Նրանց մեջ էր նաև Դավիթ Գիշյանը։ Իրավապաշտպաններն ունեն փաստական տվյալներ, որոնք հավաստում են՝ նա գերության մեջ է սպանվել։
«Կապ եմ հաստատել ադրբեջանցի գործընկերոջ հետ»
Քրիստինե Գրիգորյանի խոսքով, հումանիտար խնդիրների վերաբերյալ ահազանգող տեղեկություններ ստանալուց հետո անմիջապես գրավոր կապ է հաստատել Ադրբեջանի Մարդու իրավունքների հանձնակատարի հետ․
«Ներկայացրել եմ մտահոգիչ փաստեր և խնդրել եմ զրույց՝ քննարկում կամ որևէ շփում։ Սակայն մինչ այս պահն արձագանք չունեմ»։
«Առանձնահատուկ դաժանությունը ներկայացվել է կոմպետենտ մարմիններին»
Մարդու իրավունքների պաշտպանն անդրադարձել է նաև սոցիալական ցանցերում լայնորեն տարածվող հայ ռազմագերի կնոջը խոշտանգելու ու նրա մարմինը անարգելու լուսանկարներին և տեսանյութերին։ Գրիգորյանը վստահեցրել է, որ բոլոր կոմպետենտ մարմիններին իրազեկել են։
«Մասնագիտական բժշկական վերլուծության ենթարկված տեսանյութը արդեն իսկ ուղարկվել է թե ՄԱԿ-ի, թե Եվրոպայի խորհրդի համապատասխան հանձնաժողովներին, աշխատանքային խմբերին։ Եվ ես հետևողականորեն եմ աշխատելու այս առումով՝` հետամուտ լինելով, որ սրան պատշաճ գնահատական տրվի»,- նշել է ՄԻՊ-ը։
Օրեր առաջ օմբուդսմենը լրագրողներին, սոցցանցերի օգտատերերին կոչ էր արել իրենց հրապարակումներից, էջերից, հարթակներից հեռացնել համանման տեսանյութերը և չօգնել «ադրբեջանական ատելության քարոզչամեքենային»։
Գրիգորյանն ընդգծել էր, որ ադրբեջանական մեդիա տիրույթում տեսանյութի տարածումն ունի իր ակնհայտ բացատրությունը՝ էթնիկ հայի նկատմամբ ծայրահեղ ատելությունը։ Իսկ հայկական մեդիա տիրույթում նույն բովանդակության տարածումը համարել էր «ծայրահեղ մտահոգիչ»։
«Կին զինծառայողն ու նրա ընտանիքի անդամներն ունեն չթիրախավորման ու անօտարելի արժանապատվության նկատմամբ հարգանքի իրավունք՝ որպես յուրաքանչյուրիս իրավունքների և ազատությունների անքակտելի հիմք»,- ասված էր օմբուդսմենի գրասենյակի տարածած հաղորդագրությունում։
ՄԻՊ գրասենյակից վստահեցրել են, որ ադրբեջանական զինուժի արարքները փաստագրված ու վերլուծված են, ներկայացվում են միջազգային մասնագիտացված կազմակերպություններին։ Նշված նյութերը նաև Հայաստանի իրավապահ մարմինների քննության առարկան են։
Օմբուդսմենը՝ ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքների մասին
