Նյու Յորքում սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության 20-րդ տարելիցը: Արդյո՞ք այն փոխել է ԱՄՆ-ն և ամբողջ աշխարհը
Ամերիկյան Foreign Policy հրատարակությունն իր առաջատար մեկնաբաններին առաջարկել է կարծիք հայտնել այն մասին, թե ինչ փոխեց Նյու Յորքում 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին տեղի ունեցած ահաբեկչությունը, ինչպես կարելի է գնահատել այն այսօր՝ 20 տարի անց:
2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունները ԱՄՆ-ում «Ալ-Քաիդա» ահաբեկչական կազմակերպության անդամների կողմից համակարգված չորս հարձակումների շարք էր: Այդ օրը առավոտյան չորս ահաբեկչական խմբավորումներ (ընդհանուր առմամբ 19 մարդ) առևանգել են չորս ուղևորատար ինքնաթիռ: Նրանցից երկուսը խոցել են Նյու Յորքի Մանհեթենի Առևտրի համաշխարհային կենտրոնի աշտարակները: Երկու աշտարակն էլ փլուզվեցին՝ լուրջ վնասներ պատճառելով հարակից շենքերին: Երրորդ ինքնաթիռն ուղղորդվել է դեպի Վաշինգտոնի մոտակայքում գտնվող Պենտագոնի շենքը:
Չորրորդ ինքնաթիռի ուղևորներն ու անձնակազմը փորձել են ահաբեկիչների ձեռքից խլել ինքնաթիռի վերահսկողությունը։ Եվ ինքնաթիռը, ի վերջո, ընկել է Փենսիլվանիա նահանգի Շենքսվիլ քաղաքի մոտ գտնվող դաշտում:
Բացի 19 ահաբեկիչներից, հարձակումների հետևանքով զոհվել է 2977 մարդ, ևս 24-ը համարվում են անհետ կորած:
Վերջին 20 տարիների ընթացքում մեծացել է մի սերունդ, որն ամեն օր լսում է ահաբեկչական հարձակումների մասին: Եվ ահա այդ սարսափելի իրադարձության 20-ամյակի օրը Միացյալ Նահանգները լքեց Աֆղանստանը, ուր մտել էր այդ ահաբեկչության պատճառով:
Վեց մեկնաբանություն՝ ամերիկացի փորձագետներից
«ԱՄՆ հարաբերությունները արաբական և մահմեդական աշխարհի հետ երբեք նույնը չեն լինի»
ՄինաԱլ-Օրայբի, FP սյունակագիր և The National-ի գլխավոր խմբագիր
«2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի գրոհները ընդմիշտ փոխեցին ԱՄՆ հարաբերությունները արաբական և մահմեդական աշխարհի հետ և որոշակիացրին դրանք առնվազն վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում:
Մինչ ահաբեկչությունը՝ այդ հարաբերություններն ավելի շատ կառուցված էին էներգետիկ անվտանգության, երկկողմ շահերի և Իսրայելի ռազմական գերազանցության պահպանման վրա: Ահաբեկչությունից հետո հիմնական նպատակը իսլամիստական ահաբեկչությանը հակազդելն էր:
Արաբական և մահմեդական աշխարհի նկատմամբ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը սկսեց հիմնվել մեղավորության սկզբունքի վրա՝ մինչև անմեղության ապացուցվելը: Չնայած հենց նույն երկրներից շատերն ավելի շատ են տուժել ահաբեկչություններից, քան ԱՄՆ-ն:
Ջորջ Բուշի վարչակազմի օրոք աճեցին թույլ պետություններում իշխանության ուժեղացման կոչերը: Ենթադրվում էր, որ չկառավարվող տարածքները և բնակչության անապահով խավերը հանգեցնում են ահաբեկչական կազմակերպությունների տարածմանը:
Բայց ԱՄՆ-ի ներխուժումը Աֆղանստան և Իրաք չհանգեցրեց ավելի արդյունավետ ազգային պետությունների ստեղծմանը: Բարաք Օբամայի վարչակազմը փոխեց իր ուշադրությունը՝ թողնելով Իրաքը և կենտրոնանալով Աֆղանստանի վրա: Բայց «Իսլամական պետության» ի հայտ գալը արագ հետ բերեց ԱՄՆ-ին:
Երկու վարչակազմերն էլ, ի վերջո, թույլ չտվեցին, բայց սրեցին մի շարք երկրների դիսֆունկցիան:
Եվ ո՛չ Դոնալդ Թրամփը, ո՛չ ԱՄՆ ներկայիս նախագահ Ջո Բայդենը ահաբեկչության դեմ պայքարին այլընտրանք չունեն, քան անօդաչու սարքերի թիրախային հարվածները:
Հաշվի առնելով Աֆղանստանից դուրս գալու աղետալի համատեքստը և ապագայի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի անհասկանալի առաջնահերթությունները, թվում է, որ Վաշինգտոնը դասեր չի քաղել վերջին երկու տասնամյակների սխալներից: Եվ նաև ծայրահեղական խմբերի վտանգը մնում է այն, ինչ կար, թեև այս խմբերի ղեկավարությունը փոխվել է, սակայն նրանց վարդապետությունը մնացել է նույնը»:
«Ապատեղեկատվությունը որոշում է քաղաքական դիսկուրսը»
Սթիվեն Ա. Կուկ, FP սյունակագիր
«Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից հետո, իմ կարծիքով, ամենալուրջ վնասը հասցվեց ԱՄՆ-ում քաղաքական դիսկուրսին:
Երկվորյակ աշտարակների անկումից և Պենտագոնում հրդեհների մարումից օրեր, շաբաթներ և ամիսներ անց ամերիկացիները քնեցին Մերձավոր Արևելքի վերաբերյալ վերլուծական զեկույցներով: Եվ շատ մեկնաբաններ, որոնք իրենց հայտարարել են ահաբեկչության վերլուծաբաններ, երկրին արջի ծառայություն մատուցեցին:
Իսլամի և արաբների, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքի քաղաքականության, պատմության և մշակույթի մասին ապատեղեկատվության տարածումը մեծ վնաս է հասցրել:
Այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են մեդրեսե (որը պարզապես նշանակում է դպրոց) և շարիաթ (իսլամական օրենք), սկսեցին չարագուշակ հնչել: Նուրբ քողարկված ռասիզմի և իսլամաֆոբիայի վրա հիմնված օրակարգը սկսեց առաջ շարժվել:
Այս դարաշրջանում էր, որ ամերիկացիները սկսեցին լսել «սողացող շարիաթի» և «Մուսուլման եղբայրների»՝ ԱՄՆ կառավարություն ներթափանցման, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքում այլ դավադրությունների մասին:
Արդյունքում՝ մահմեդականներն ու արաբները կամ մարդիկ, որոնց սխալմամբ մեկի կամ մյուսի տեղն էին դնում, օդանավակայաններում և այլ հասարակական վայրերում հարձակումների թիրախ էին դառնում:
2001թ. սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից հետո ապատեղեկատվության ալիքից կարելի է ուղիղ գիծ տանել դեպի այսօրվա քաղաքական դիսկուրսը, այդ թվում սպիտակ ազգայնականների և Դոնալդ Թրամփի շրջանում:
Նախկին նախագահի առաջարկություններն այն մասին, որ Միացյալ Նահանգները պատերազմում են մուսուլմանների հետ, որ պետք է արգելվի մուսուլմանների մուտքը ԱՄՆ, և որ երկրի մահմեդական բնակիչները պետք է վերահսկողության տակ լինեն, այս ամենը իր արմատներն ունի, քանի որ շատ վերլուծաբաններ սխալ էին ներկայացնում Մերձավոր Արևելքը սեպտեմբերի 11-ից հետո»:
«Միացյալ Նահանգները պատերազմ հրահրողի համաշխարհային համբավ է ձեռք բերել»
Անչալ Վոհրա, FP սյունակագիր, Մերձավոր Արևելքի մեկնաբան Բեյրութից
«Սեպտեմբերի 11-ից հետո Աֆղանստանում և Իրաքում Արևմուտքի երկարատև միջամտությունը բացասաբար է անդրադարձել ամերիկյան պետության, այդ թվում՝ ժողովրդի հավաքական կամքի վրա: Այժմ այնտեղ շատ ավելի քիչ է ցանկությունը՝ արտերկրում ինչ-որ հակամարտության մեջ ներգրավվելու:
Այս զգացումը հասկանալի է. Միացյալ Նահանգները երկու տասնամյակի ընթացքում կորցրել է հազարավոր զինվորներ և տրիլիոնավոր դոլարներ, իսկ պետականաշինության նրա փորձերը ձախողվել են: Այն, ինչ նա ստացել է արդյունքում, պատերազմ հրահրողի համաշխարհային համբավն է:
Այժմ ԱՄՆ-ի նախագահները հրաժարվել են իրենց միգուցե միամիտ հույսից, որ կարող են ժողովրդավարացնել ավտորիտար և հակամարտությունից բզկտված երկրները:
Բոլոր առաջնորդները՝ սկսած նախագահ Ջորջ Բուշից, փորձել են վերջ տալ այս պատերազմներին, հեռանալ Մերձավոր Արևելքից և կենտրոնանալ Չինաստանի աճող գլոբալ ազդեցության վրա:
Աֆղանստանից հեռանալուց հետո Բայդենն առաջինն էր, ով իրական առաջընթաց գրանցեց այս ճանապարհին: Բայց այդ հեռանալը այնքան աղաղակող մարդասիրական աղետ էր, որ վերլուծաբանները սկսեցին կասկածել, թե միգուցե Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի սահմանափակ ներկայությունը ավելի լավ կծառայեր աֆղանական և ամերիկյան շահերին:
Խնդիրների լուծման ռազմական ճանապարհից Միացյալ Նահանգների հանկարծակի հրաժարումը մեծ հարց է դնում համաշխարհային օրակարգում.
Եթե ռազմական ուժը մերժվում է, բայց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում Ռուսաստանի և Չինաստանի վետոն դիվանագիտական ջանքերն անօգուտ է դարձնում, ինչպե՞ս կարող է միջազգային հանրությունը կանգնեցնել բռնակալներին այլախոհների սպանությունից և հետապնդումից:
Պատերազմը՝ որպես գործիք, որը կարող է բերել դրական փոփոխություններ, երբ ամեն ինչ ձախողվի, սեպտեմբերի 11-ից հետո կորցրել է իր արդիականությունը համաշխարհային կարգի մեջ: Բայց աշխարհը պետք է մտածի այն մասին, թե ինչը կարող է փոխարինել ռազմական հզորությանը՝ բռնապետին քիմիական զենքի կիրառումը թույլ չտալու համար, թույլ չտալու, որ կրոնական զգոնները գլխատեն կանանց, պաշտպանելու փոքրամասնություններին ցեղասպանությունից»:
«Միացյալ Նահանգները զգալիորեն ընդլայնել և ամրապնդել է արտաքին քաղաքականության բոլոր գործիքները»
Փիթեր Ֆիվեր, Դյուկի համալսարանի քաղաքագիտության և պետական քաղաքականության պրոֆեսոր
«Տարածված կարծիք կա, որ սեպտեմբերի 11-ի գրոհները խթան հանդիսացան ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ռազմականացման համար: Այնուամենայնիվ, չպետք է անտեսել, որ քաղաքական գործիչները նաև ընդլայնել են պետական իշխանության ոչ ռազմական տարրերը:
2001-2008 թվականներին ԱՄՆ պաշտպանության բյուջեն կրկնապատկվել է: Բայց արդյո՞ք բոլորը գիտեն, որ արտաքին օգնության բյուջեն նույն ժամանակահատվածում ավելի քան կրկնապատկվել է:
Այս աճի մի մասն ուղղակիորեն կապված էր ռազմական միջամտության հետ, բայց մեծ մասն ուղղված է եղել զարգացման այլ նպատակների: Շատ դեպքերում օտարերկրյա օգնությունը փոխարինել է ավելացած ռազմական միջամտությանը:
Նույն ժամանակահատվածում հետախուզության բյուջեն կտրուկ աճել է, և հետախուզության մեթոդները փոխվել են՝ ամենից շատ՝ կիբերանվտանգության մասով: Նաև ներդրվել են նորամուծություններ, որոնք հնարավորություն են տալիս առավել արդյունավետ օգտագործելու ԱՄՆ-ի տնտեսական հզորությունը, ֆինանսական լծակները՝ արտաքին քաղաքական նպատակներին հասնելու համար:
ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունը նվագախումբ է, և ոչ թե միայն մեկ գործիք, որը հենվում է բացառապես ռազմական հզորության ձայնի վրա: Զինվորականները մնում են ազգային հզորության կարևոր տարր, սակայն նրանց աջակցում և հաճախ փոխարինում են ուրիշները»:
«Համաշխարհային հակամարտությունները կտրուկ փոխեցին ենթատեքստը սեպտեմբերի 11-ից հետո»
Ժանինդի Ջովաննի, FP սյունակագիր
«Կարծում եմ, որ համաշխարհային հակամարտությունները հստակ դասակարգված են՝ մինչև 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ը և դրանից հետո: 1990-ականների պատերազմները՝ Բոսնիայից մինչև Սիերա Լեոնե, դաժան և սարսափելի էին, բայց հիմնականում դրանք էթնիկ կամ ցեղային բախումներ էին կամ սառը պատերազմի մնացորդներ:
Սեպտեմբերի 11-ից հետո պատերազմներն ունեին այլ ընդհանուր հատկանիշ՝ ապստամբություններ, արմատական խմբավորումներ և ջիհադի աճ:
Այդ հարձակումներին ԱՄՆ արձագանքը աշխարհի հակամարտությունների մեծ մասին տվել է ահաբեկչության դեմ պատերազմի ենթատեքստ: Եվ այսօր Միացյալ Նահանգները, ինչպես նաև Ֆրանսիան և որոշ չափով Միացյալ Թագավորությունը շարունակում են կենտրոնացած մնալ ահաբեկչության դեմ պայքարի վրա՝ լինի դա Ալ Քաիդան, Բոկո Հարամը, Իսլամական պետությունը, թե տեղական արմատականացումը:
Սեպտեմբերի 11-ից հետո սկսված հակամարտություններից շատերը նույնպես պատերազմներ են, որոնք հրահրվել են մեծ տերության կողմից, այնուհետև ներգրավել են տարածաշրջանի այլ երկրներ: Նայեք Եմենին, Սիրիային, նույնիսկ Աֆղանստանին, իսկ ավելի շուտ՝ Եթովպիային: Այնտեղ ամեն ինչ տարածաշրջանային խաղացողների ձեռքին է, որոնք միջամտում են կռվող երկրում իրենց «բաժինը» ստանալու համար:
Մեկնաբաններն ու քաղաքական գործիչները պետք է մոտենան ապագա պատերազմներին այս տեսանկյունից, որպեսզի հասկանան և, հուսով եմ, աշխատեն բանակցությունների և խաղաղության հաստատման ուղղությամբ»:
«ԱՄՆ-ն այլևս անփոխարինելի չէ, բայց հազիվ թե թուլացել է»
Սթիվեն Վերթհայմ, Քարնեգիի հիմնադրամի Պետության կառավարման ամերիկյան ծրագրի ավագ գիտաշխատող
«Սեպտեմբերի 11-ի գրոհը փոխեց ԱՄՆ-ի՝ աշխարհում իր դերի ընկալման ձևը: Բայց սա այն փոփոխությունը չէ, ինչի հույսն ունեին երկրի ղեկավարները:
Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Միացյալ Նահանգները որոշեց չհրաժարվել ամբողջ աշխարհում իր պարտադրող ուժից: «Եթե մենք ստիպված ենք ուժ կիրառել, ապա այն պատճառով, որ մենք Ամերիկա ենք. մենք անփոխարինելի ազգ ենք», — սա ԱՄՆ պետքարտուղար Մադլեն Օլբրայթի՝ 1998 թվականին արած հայտարարությունն է:
Սկզբում սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունները կարծես ԱՄՆ-ի հզորությունը օժտեցին անվիճելի նպատակով: Բուշը հայտարարեց «ահաբեկչության դեմ համաշխարհային պատերազմի» մեկնարկի մասին և ներխուժեց Աֆղանստան:
Բայց դա բավական չէր: Իրաքը դարձավ թատերաբեմ, որտեղ Միացյալ Նահանգները կարող էր ցույց տալ, որ ի վիճակի է փոխակերպել մի ողջ տարածաշրջան և առաջ տանել պատմությունը: Ցույց տալ, որ ԱՄՆ-ն անփոխարինելի է աշխարհի ճակատագրի համար:
Հետո տեղի ունեցավ կոտորածը, և ամերիկացի ժողովուրդը սկսեց դեմ արտահայտվել պատերազմներին, ինչպես նաև Միացյալ Նահանգների դերին, որը նրանց առաջ էր տանում:
Պարզվեց, որ «անփոխարինելի ազգ» լինել նշանակում է անվերջ պատերազմ վարել։
Թրամփն առաջինն էր, որը մերժեց այն պատկերացումը, որ ԱՄՆ-ն պետք է պատասխանատվություն կրի միջազգային կարգի համար ուժի կիրառմամբ:
Նրա իրավահաջորդը՝ Բայդենը, Աֆղանստանից դուրս բերեց ամերիկյան զորքերը և խոստացավ ավարտել «այլ երկրների վերակառուցման խոշոր ռազմական գործողությունների դարաշրջանը»:
Ահաբեկչությունից 20 տարի անց կարելի է ասել, որ այդ օրը ոչնչացրեց ԱՄՆ-ի պնդումները՝ գլոբալ առումով անփոխարինելիության վերաբերյալ: Միացյալ Նահանգներն այժմ կարող են ազգ դառնալ ազգերի մեջ՝ այլևս չգերիշխելով մյուսների վրա, որպեսզի ստանան այն, ինչ իրենց անհրաժեշտ է:
Բայց հազիվ թե արժե ասել, որ ԱՄՆ-ի համաշխարհային առաջնորդությունը ավարտվել է: Ընդհակառակը, ԱՄՆ-ն, ամենայն հավանականությամբ, նոր ուժ ու ազդեցություն կստանա՝ ազատվելով հակամարտությունների մեջ թանկարժեք ներգրավումից»:
