Յոթ ոչ տարածված փաստ Ադրբեջանական առաջին հանրապետության մասին
«…Իրենց սեփական ուժերին թողնված՝ Անդրկովկասի ժողովուրդներն իրենց ձեռքը վերցրին իրենց ճակատագրի կառուցումն ու ստեղծեցին…»
Այսպես է սկսվում Ադրբեջանի անխակության հռչակագիրը: Ինչպես և ասված է հռչակագրում, պատահական հանգամանքների բերման արդյունքում 1918թ-ի մայիսի 28-ին Թբիլիսիում հայտարարվեց Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետությունը:
Յուրաքանչյուր ադրբեջանցի գիտի, որ Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետությանն ենք մենք պարտական մեր անկախության և ադրբեջանական պետականության «առաջին աղյուսով»: ԱԺՀ-ն հայտնի է նաև կանանց համար ընտրական իրավունքով և կրթության բարեփոխմամբ: Սակայն արդյո՞ք մենք ամեն ինչ գիտենք Առաջին հանրապետության մասին:
Եթե այս 7 փաստերից ոչ մեկը ձեզ չի զարմացնում, ապա դուք գերազանց գիտեք Ադրբեջանի պատմությունը:
1. ԱԺՀ-ի ստեղծողներին ընտրել են ցարական Ռուսաստանում:
Ադրբեջանի 44 պատգամավորները, որոնք Թիֆլիս (այդպես էին Ադրբեջանում անվանում Թբիլիսին) են եկել սկզբում Անդրկովկասյան ֆեդերացիա հիմնելու, որի մեջ մտնում էր Վրաստանը, Հայաստանն ու Ադրբեջանը, իսկ հետո՝ նաև Ադրբեջանի ժողովրդավարական հանրապետություն հիմնելու համար, ռուսական Հիմնադիր ժողովի պատգամավորներ են եղել, որոնց ընտրել են ժողովրդական քվեարկության միջոցով այդ ժողովը ցրելուց անմիջապես առաջ:
2. Գիտնականները մինչև հիմա հստակ չեն կարողանում որոշել ԱԺՀ մակերեսը:
Տարբեր թվեր են նշվում՝ 83 հազար քառակուսի մետրից մինչև 147 հազար քառակուսի մետր: Անկեղծ ասած, այդ վեճերն այնքան էլ իմաստ չունեն, քանի որ ստեղծման պահից և մինչև լուծարումը բոլոր երեք հարավկովկասյան հանրապետություններն անընդհատ վիճում էին միմյանց հետ տարածքների վերաբերյալ:
3. ԱԺՀ-ն այն ժամանակվա երեք ադրբեջանական հանրապետություններից մեկն է:
Այդ փաստը մեզ համար երկրորդ պլան է մղում Առաջին հանրապետության հերոսական պսակը, և, թվում է, թե այն միակն է եղել: Իրականում կային նաև Արազ-Թյուրքական և Հարավ-արևմտյան Կովկասյան Ժողովրդավարական հանրապետությունները: Առաջինը՝ Նախիջևանում, երկրորդը՝ ժամանակակից Թուրքիայի տարածքում:
4. Տնտեսությունը ԱԺՀ-ում լավ չէր:
Մինչև պատերազմը Բաքուն ամեն տարի Ռուսաստան էր ուղարկում 6,5մլն տոննա նավթ, սակայն խորհրդային Ռուսաստանի դեմ Մեծ Բրիտանիայի «պատժամիջոցների» պատճառով ԱԺՀ-ին արգելված էր նավթ ուղարկել Ռուսաստան, և, ընդհանրապես, արտահանման մասին որոշումը պետք էր ընդունել բրիտանական ղեկավարության հետ համատեղ: Արդյունքում նավթի արդյունահանումը կրկնակի կրճատվեց, նավթի վերամշակումը 22 անգամ: Մնացած ոլորտներում իրավիճակն ավելի լավ չէր, ինչը հրեշավոր գործազրկություն և արժեզրկում առաջացրեց:
5. Կոռուպցիոն սկանդալ
Ֆաթալի խան Խոյսկու չորրորդ կառավարությունը հրաժարական է տվել կոռուպցիայի պատճառով առաջացած խնդիրների պատճառով: Խոսքը գնում էր առևտրի նախարարի մասնակցության մասին հացահատիկի հափշտակման գործում:
6. ԱԺՀ հիմնադիր-հայր Մամեդ Էմին Ռասուլզադեն բացեց երկրի առաջին բուհը՝ Բաքվի պետական համալսարանը: Եվրոպա սովորելու ուղարկվեց 86 երիտասարդ ադրբեջանցի: Երբ նրանք վերադարձան, գործուն մասնակցություն ունեցան արդեն խորհրդային Ադրբեջանի զարգացման գործում:
7. ԱԺՀ-ում քաղբանտարկյալներ կային:
Իրավունքների և ազատությունների առումով իրավիճակը երկրում միանշանակ չէր: Գրաքննություն չկար, այդ պատճառով էլ թերթերը հայտնվում էին ինչպես սնկեր անձրևից հետո, այդ թվում՝ 41 թերթ ռուսերենով և 5՝ հայերենով:
Մյուս կողմից, երկրում քաղբանտարկյալներ կային, ճիշտ է, ժամանակ առ ժամանակ նրանց ներում էին շնորհում: Մեծ մասամբ դրանք բոլշևիկներ էին: Սակայն բոլշևիկների «կասկածելի» սպանություններ կային. մեղավորներին այդպես էլ չգտան:
Փոխարենը հավաքների ազատությունը որոշակի աստիճանով ապահովվում էր: Օրինակ, Ադրբեջանական կոմկուսի առաջին հանրագումարն անցկացվել է խորհրդարանի շենքից 50-100մ հեռավորության վրա, չնայած որ բոլշևիկների գործունեությունը երկրում արգելքի տակ էր:
Մամեդ Էմին Ռասուլզադեն Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության խորհրդի նախագահը և Ադրբեջանի անկախության գլխավոր գաղափարախոսն է: Բաքվում Ռասուլզադեին նվիրված միակ հուշարձանը գտնվում է վերջինիս ծննդավայրում` Նովխանի ավանում, քաղաքի կենտրոնից կես ժամ (25կմ) հեռավորության վրա:
Աղբյուրներ.
Տ. Նասիրով: Ադրբեջանում իշխանության համար պայքար (1917-1920 թթ.): Բաքու, 1993
Է. ֆաթուլլաև, Ա. Ահմեդով: Ադրբեջանական պառլամենտարիզմի դերն ու տեղը տարբեր քաղաքական համակարգերում (1906-1920): Գիրք առաջին, Բաքու, 1997.
N. Nəsibzadə. Azərbaycan Demokratik Respublikası. Bakı, 1990.
Ադրբեջանի պատմություն: Հատոր 3: Մաս առաջին, Բաքու, 1963
Այստեղ կարելի է կարդալ JAMnews-ի մեկնաբանի ակնարկը:
