Դավադրության տեսություն. Հայաստանում չեն վստահում քաղցկեղը կանխարգելող պատվաստանյութին
ՄՊՎ և «Գարդասիլ»
Ամեն տարի Հայաստանում մոտ 200 կնոջ մոտ ախտորոշվում է արգանդի պարանոցի քաղցկեղ, նրանցից 115-ը մահանում է։ Այն Հայաստանում կանանց շրջանում քաղցկեղի հաճախականությամբ 8-րդն է, իսկ 15-44 տարեկաների շրջանում՝ 2-րդը:
Այս հիվանդության ամենատարածված պատճառը Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակն է, որի դեմ պատվաստումը Հայաստանում անվճար է կատարվում։
Անձնական պատմությունների, վիճակագրության և փորձագետների հետ զրույցների միջոցով փորձել ենք պարզել, թե ինչո՞ւ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի ցուցանիշները չեն նվազում, իսկ մարդիկ խուսափում են պատվաստումից։
- Ո՛չ ինքնաբուժությանը․ ՀՀ-ում անցնում են էլեկտրոնային դեղատոմսերի
- Երևանում շտապ օգնության աշխատանքի մասին․ պատմություններ, տեսանյութ
- Շտապօգնություն մոպեդներով․ խնդրի լուծո՞ւմ, թե՞ խճճում
«Եթե կա մեկ հնարավորություն՝ կանխելու քաղցկեղը, պետք է անել դա»
40–ամյա Ժաննան երկու աղջիկների մայր է։ Երբ լրացավ ավագ դստեր՝ Արևիկի 14–ամյակը, Ժաննային զանգեցին տեղամասային պոլիկլինիկայից։ Բժշկուհին հայտնեց, որ Արևիկն ունի նախատեսված պատվաստում, որից, սակայն, ընտանիքը կարող է հրաժարվել։
Խոսքը Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ նախատեսված «Գարդեսիլ» դեղամիջոցի պատվաստման մասին էր։
«Ես, իհարկե, լսել էի պատվաստանյութի մասին։ Սակայն, քանի դեռ խոսքը չէր վերաբերում աղջիկներիս, չէի ուսումնասիրել թեման։ Բժշկուհու զանգից հետո ժամանակ խնդրեցի՝ հարցին ծանոթանալու և վերջնական որոշման գալու համար։ Կարդացի տարբեր գիտական հոդվածներ, քննարկումներ՝ տարբեր խմբերում։ Իհարկե, շատ էին բացասական կարծիքները։ Բայց դրանք հիմնականում զուրկ էին որևէ գիտական փաստարկներից, առավելապես հիմնված էին մարդկային վախերի վրա։ Հատկապես շատ էին կարծիքներն այն մասին, որ դեռահաս աղջիկների մոտ պատվաստանյութը չբերություն է առաջացնում»,– ասում է Ժաննան։
Խոստովանում է՝ այս քննարկումները տեսնելուց հետո իր մոտ էլ վախեր առաջացան։ Բայց որոշեց թույլ չտալ դավադրապաշտական տեսություններին խանգարել սթափ որոշում կայացնելուն․
«Երբ կարդացի գիտական ուսումնասիրություններ, հասկացա, որ այս պատվաստանյութի կողմնակի ազդեցությունների վերաբերյալ տեղեկությունները անհամեմատ ավելի քիչ են, քան ներկայացվում էր հանրային քննարկումներում։ Բացի այդ, դրանք հիմնականում ի հայտ էին եկել այն դեպքերում, երբ պատվաստվողներն ունեցել էին այլ հիվանդություններ, երբեմն նաև գաղտնի ընթացող։ Հասկացա, որ դրա օգուտն ավելի մեծ է լինելու աղջիկներիս համար, քան հնարավոր վնասները»։
Նույն օրը Ժաննան խոսել է դուստրերի հետ։ Բացատրել է նրանց՝ ինչ է մարդու պապիլոմավիրուսային վարակը, ինչպես այն կարող է փոխանցվել կնոջը և ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ։ Ասել է նաև, թե ինչպես «Գարդեսիլը» կարող է կանխել հիվանդության առաջացումը։ Հաջորդ օրն էլ արդեն ավագ դստեր հետ Ժաննան կանգնած էր պոլիկլինիկայի մուտքի մոտ․
«Կարդացածս այնքան հիմնավոր էր, որ որոշեցի ինքս էլ պատվաստվել։ 14 տարեկանների համար նախատեսված է պատվաստանյութի երկու ներարկում, դուստրս առաջինն արդեն ստացել է։ Իմ տարիքի կանանց համար նախատեսված էր 3–ը, որոնք ես ստացել եմ ամբողջությամբ։ Կարծում եմ՝ սա ճիշտ որոշում է եղել թե՛ իմ, թե՛ աղջկաս համար։ Քաղցկեղի տարածվածության ցուցանիշները օր օրի ավելի սարսափելի են դառնում։ Եվ եթե կա մեկ հնարավորություն կանխելու այն, պետք է անել դա» ։
«Քաղցկեղը կարող է բուժվել, եթե բուժումը սկսվի հիվանդության վաղ փուլում»
Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ռեկտոր Արմեն Մուրադյանն ասում է՝ արգանդի պարանոցի քաղցկեղը Հայաստանում բնակվող կանանց շրջանում քաղցկեղից մահացության 7-րդ հիմնական պատճառն է․
«Հայաստանում արգանդի պարանոցի քաղցկեղով հիվանդացության մակարդակը տարածաշրջանում ցուցանիշով երկրորդն է․ 8,4՝ 100 000 կնոջ հաշվով, Վրաստանից հետո, որտեղ այդ ցուցանիշը 9,8 է՝ 100 000 կնոջ հաշվով: Արգանդի պարանոցի քաղցկեղը չորրորդ ամենատարածված քաղցկեղն է և ամբողջ աշխարհում կանանց մոտ քաղցկեղից մահացության չորրորդ հիմնական պատճառը: 2020 թ․–ին աշխարհում գրանցվել է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի 604,127 նոր դեպք և 341,831 մահ»:
Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակը ներկայում արգանդի պարանոցի քաղցկեղի ամենատարածված պատճառն է: Աճող ապացույցներ կան, որ ՄՊՎ-ն կարևոր գործոն է նաև մարմնի այլ մասերի՝ օրինակ, գլխի և պարանոցի քաղցկեղի զարգացման համար:
«Հայաստանի բնակչության շրջանում ՄՊՎ-ի տարածվածության մասին տվյալներ, ընդհանուր առմամբ, դեռևս չկան։ Այնուամենայնիվ, Արևմտյան Ասիայում, այն տարածաշրջանում, որին պատկանում է Հայաստանը, ընդհանուր բնակչության կանանց մոտ 2.5 %-ը ներկայումս վարակված է արգանդի պարանոցի ՄՊՎ 16/18 վիրուսով։ Իսկ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի դեպքերի 72.4%-ը կապված է հենց այդ վիրուսի հետ»,– ասում Մուրադյանը։
Հայաստանն առաջին անգամ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի համակարգված սկրինինգային ծրագիրը գործարկել է 2015 թ․–ի հունվարին: Մեկ տարվա ընթացքում 30-60 տարեկան մոտ 110,000 կին հետազոտվել է ՊԱՊ քսուքի միջոցով:
Հայաստանում սքրինինգի և երկրորդային կանխարգելման ռազմավարությունների ներդրման շնորհիվ վերջին երեք տարում արգանդի պարանոցի չարորակ նորագոյացություններ են հայտնաբերվել հետազոտությունն անցած կանանց 15%-ի մոտ:
«Արգանդի պարանոցի քաղցկեղի դեպքերը 2015 թ․-ին սիստեմատիկ սկրինինգի ներդրումից հետո որևէ լուրջ փոփոխության չեն ենթարկվել: Այն կարող է բուժվել, եթե ախտորոշումը կատարվի և բուժումը սկսվի հիվանդության վաղ փուլում: Ախտանիշները ճանաչելը և ցանկացած գանգատ ունենալու դեպքում բժշկական խորհրդատվության դիմելը կարևոր քայլերից են»,– հիշեցնում է Արմեն Մուրադյանը:
Ինչո՞ւ Հայաստանում վիճակագրությունը չի փոխվում
Սեքսոպաթոլոգ Անդրոնիս Ղարիբյանի խոսքով՝ արգանդի վզիկի քաղցկեղի կանխարգելման երկու տարբերակ կա։ Առաջինը պատվաստումն է, երկրոդը՝ ՊԱՊ թեստի հանձնումը, որը թույլ կտա հիվանդությունը ժամանակին կանխարգելել․
«Հայաստանում թեստի հանդեպ մարդկանց անվստահությունը պայմանավորված է պոլիկլինիկաների նկատմամբ թերահավատությամբ և սեփական առողջության հանդեպ անտարբերությամբ։ Սակայն պետք է նշել, որ այս դեպքում պոլիկլինիկաների հանդեպ անվստահությունը այդքան էլ արդարացված չէ, քանի որ խնդրահարույց պատասխանները ևս մեկ անգամ զննվում են նեղ մասնագիտական լաբորատորիաների կողմից»։
Ղարիբյանն ասում է՝ սա այն եզակի ծրագրերից է, որը պետության կողմից բավականին լավ իրազեկվել է։ Միակ բանը, որ այս դեպքում պետք է արվի՝ բժշկական հաստատությունների հանդեպ վստահության բարձրացումն է և ոչ ապացուցողական բժշկության քարոզների սահմանափակումը կամ արգելքը․
«Խնդիրը նաև վարքաբանական է։ Քանի որ պոլիկլինիկաներում առողջապահական ծառայություններն անվճար են, մարդկանց թվում է, որ այն չի կարող որակով իրականացվել։ Մի կողմից մարդիկ հակված են անորակ համարել անվճար առաջարկվող ցանկացած ծառայություն, մյուս կողմից՝ շատերն ուղղակի չեն կարող վճարել նույն ծառայության համար՝ մասնավոր հիվանդանոցներին կամ լաբորատորիաներին»։
Ի՞նչ է «Գարդասիլը», ինչո՞ւ են պատվաստվում դեռահասները
«Գարդասիլը» այն պատվաստանյութն է, որը կիրառվում է Հայաստանում Մարդու պապիլոմա վիրուսների դեմ պայքարի համար։ ԱՀԿ հետազոտությունները փաստում են, որ ՄՊՎ–ի դեմ կիրառվող պատվաստանութերն ունեն բարձր արդյունավետություն։ Նույնիսկ մեկ դեղաչափ պատվաստումը 80-85 % դեպքերում առաջացնում է հակամարմինների պաշտպանիչ մակարդակ։
ՄՊՎ–ի դեմ անվճար պատվաստումների ծրագիրը Հայաստանում մեկնարկել է 2017 թ․–ին։ Նախատեսվում էր պատվաստումն իրականացնել 13 տարեկան աղջիկների շրջանում:
Համաձայն ԱՀԿ տվյալների՝ պատվաստումներն ավելի արդյունավետ են, եթե կատարվում են դեռահասության շրջանում՝ 9-14 տարեկանում, մինչև սեռական կյանքի սկիզբը և պապիլոմավիրուսի հետ հանդիպումը:
Մինչև 14 տարեկանների դեպքում պարտադիր է պատվաստանյութի 2 դեղաչափ՝ առնվազն 6 ամիս տարբերությամբ։ 15 տարեկանից բարձր նախատեսված է պատվաստանյութի 3 դեղաչափ։
Ըստ ՀՀ առողջապահության նախարարության տրամադրած տեղեկությունների՝ վերջին 5 տարիներին կատարվել է «Գարդասիլի» 92409 դեղաչափ պատվաստում։ Պատվաստվողներից միայն 15865–ն են եղել 13-14 տարեկան։ 2–րդ դեղաչափը ստացել է պատվաստվածներից միայն 5606–ը։
Առողջապահության նախարարությունից տեղեկացնում են, որ այդ նույն 5 տարիներին կյանքում առաջին անգամ ախտորոշված արգանդի վզիկի քաղցկեղի 1221 դեպք է եղել, մահացության՝ 331․
«Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակվածության և ինվազիվ քաղցկեղի առաջացման միջև ժամանակահատվածը սովորաբար 20 տարի է կամ ավելի։ Հետևաբար՝ ներկայում արգանդի վզիկի քաղցկեղով անձանց շրջանում ՄՊՎ պատվաստումային կարգավիճակի վերաբերյալ վիճակագրության հավաքագրումը չունի վիճակագրական նշանակություն»։
Կիսելով պատասխանատվությունը․ պատվաստվում են նաև տղամարդիկ
29-ամյա Աշոտ Խաչատրայանն այն սակավաթիվ հայ տղամարդկանցից է, որ ստացել է «Գարդասիլ» պատվաստանյութի 3 դեղաչափերն էլ։ Ասում է՝ հետաքրքիր է հատկապես այն փաստը, որ ինքն իմացել է տվյալ պատվաստանյութըի մասին հենց մերժողներից․
«Տարբեր տեղերում տեսնում էի այդ անունը։ Երկար ժամանակ ուշադրություն չէի դարձնում, որովհետև հերթական ոչ ադեկվատ դիսկուրսն էր ընթանում։ Բայց երբ արդեն էլ չնկատել հնարավոր չէր, սկսեցի հարցն ուսումնասիրել։ Կարդացի փորձարկումների արդյունքների մասին թե՛ դրական, թե՛ քննադատական հոդվածները։ Եվ ինձ մոտ տպավորություն ստեղծվեց, որ դրական արձագանքներն ավելի հիմնավոր էին։
Այդ ընթացքում իմացա նաև, որ տղամարդկանց մոտ վիրուսը նույնպես կարող է լինել, առաջացնել քաղցկեղ, ինչպես նաև փոխանցվել կանանց։ Այդպես պարզեցի, որ Հայաստանում սկսել են անվճար պատվաստել «Գարդասիլով», և որոշեցի ինքս էլ պատվաստվել։ Պատվաստումներից հետո էլ պարբերաբար գրառումներ եմ արել իմ ֆեյսբուքայն էջում՝ մյուսներին ևս պատվաստվելու կոչ անելով»։
Աշոտն ասում է՝ իր այդ գրառումներին շատերն են արձագանքել։ Ոմանք անձնական նամակով են փորձել մանրամասներ իմանալ, ոմանք էլ հետագայում խոստովանել են, որ դրանից հետո իրենք էլ են պատվաստվել։
«Վստահ եմ, որ եղել են շատ տղամարդիկ, որոնք ինձ պես սկզբում զարմացել, բայց գոնե իմացել են, որ իրենց դեպքում պատվաստվելը ոչ պակաս կարևոր է»,– ասում է նա։
Միաժամանակ արձանագրում է՝ եթե ֆեյսբուքյան գրառման արդյունքները հուսադրող էին, նույնը չէր կարելի ասել այդ թեմայով իր շրջապատում զրույցների մասին․
«Բարեկամների հետ շփումներում մի քանի անգամ դիտմամբ նշել եմ, որ պատվաստվել եմ։ Ուզում էի լսել այդ թեմայով իրենց կարծիքն ու հակափաստարկները, բայց ապարդյուն։ Բոլորը միայն զարմացած նայում էին ինձ»։
Նրա խոսքով, պետությունն այս հանրային նշանակություն և կարևորություն ունեցող խնդիրը թողել է մարդկանց ուսերին՝ պատշաճ իրազեկող միջոցառումներ չձեռնարկելով․
«Ի՞նչ է անում պետությունը։ Հին, խորհրդային ձևերով պոլիկլինիկաներում ամենավատ դիզայնով պաստառներ է փակցնում և ֆեյսբուքյան էջով ժամանակ առ ժամանակ գրառումներ անում։ Ու սա էլ իրենք երևի արշավ են համարում և մեծ գումարներ դուրս գրում։ Այն դեպքում, երբ առողջությանը վերաբերող նման արշավները պետք է ամենաուժեղը լինեն։ Իսկ Քովիդի և «Գարդասիլի» պես «վիճելի» թեմաներով ճշգրիտ և պարզ տեղեկատվությունը պետք է ավելի հասանելի լինի, քան սերիալների ժամանակացույցը»։
Ըստ Աշոտի՝ շատ կարևոր է, որ առանձին իրազեկման աշխատանքներ իրականացվեն նաև տղամարդկանց շրջանում, որպեսզի նրանք գիտակցեն պահի լրջությունը և օր առաջ պատվաստվեն․
«Հարցը վերաբերվում է մարդու առողջությանն ու անգամ կյանքին։ Այն էլ ոչ միայն քո, այլև մեկ ուրիշի։ Գոնե այս դեպքում պետք է կարդալ զարգացած երկրներում երկարամյա պատվաստումների արդյունքները, ստուգել քո գտած հոդվածներն ու դրանց ճշմարտացիությունը, դրանց գիտական աղբյուրները։ Ստուգելուց և հավաստիանալուց հետո կարելի է դիմել պոլիկլինիկա և անվճար պատվաստվել։ Ընդամենը 3 պատվաստանյութ ստանալուց հետո դու և կողակից կինը 90-95%-ով պաշտպանված կլինեք քաղցկեղի այն տեսակներից, որոնք առաջանում են պապիլոմա վիրուսի պատճառով»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
ՄՊՎ և «Գարդասիլ»
