«Հանուն հավասարության»․ միկրոբիզնեսը ՀՀ-ում զրկվել է հարկային արտոնությունից
Միկրոձեռնարկությունները զրկվում են արտոնությունից
Հայաստանի միկրոձեռնարկությունները զրկվել են կարևոր արտոնությունից։ Այսուհետ դրանք ստիպված կլինեն յուրաքանչյուր աշխատողի համար վճարել ամսական 20 տոկոսի չափով եկամտահարկ՝ նախկինում գործող ամսական 5000 դրամի փոխարեն: Դա տեղի է ունենում 2023 թվականի հուլիսի 1-ից ուժի մեջ մտած ՀՀ հարկային օրենսգրքի հերթական փոփոխության արդյունքում:
Փորձագետների կարծիքով՝ միկրոբիզնեսի արտոնություններից զրկվելու հետևանքները զգալի կլինեն։ Մասնավորապես, կանխատեսում են աշխատատեղերի կրճատում, աշխատավարձերի չափի նվազում, ստվերային քայլերի աճ ու բիզնեսների գործունեության դադարեցում:
- Մարդիկ, փողն ու տնտեսությունը․ Հայաստանում իրավիճակի վերլուծություն
- «Ցածր դիմակայունության նախադրյալներ են ստեղծվում»․ կարծիք Հայաստանի տնտեսության մասին
- Հայաստանում հին շենքերը դարձնում են էներգախնայող ու գեղեցկացնում
Ինչու տրվեց արտոնությունն ու ինչու վերացվեց
Միկորձեռնակատիրության նախկին հարկման ռեժիմը ուժի մեջ էր մտել 2020 թվականի հունվարի 1-ից՝ Հարկային օրենսգրքում փոփոխությունների արդյունքում։ Դրա նապատակն էր ընտանեկան բիզնեսները սահուն փոխարինել միկրոձեռնարկատիրական գործունեությամբ։ Դրան հասնելու համար կառավարությունը այսպիսի արտոնյալ պայմաններ էր առաջարկում.
- տարեկան մինչև 24 մլն դրամի չափով շրջանառություն ունեցող բիզնեսներն իրենց շրջանառությունից հարկ չէին վճարելու,
- այս հարկման դաշտում աշխատող բիզնեսների աշխատողների համար եկամտային հարկը լինելու էր ֆիքսված՝ ամսական 5000 դրամ:
«Այս քայլի նպատակն այն էր, որ միկրոբիզնեսները ճիշտ հայտարարագրեին իրենց աշխատակիցների աշխատավարձերը, ինչի արդյունքում ակնկալվում էր ստվերային գործունեության կրճատում: Միաժամանակ միկրոբիզնեսների աշխատողները հնարավորություն էին ունենում օրինական տարբերակով ստանալ իրենց եկամուտները, քանի որ գործող բիզնեսի համար նորամուծությունը չէր առաջացնում մեծ ծախսեր»,- 2020-ին ներդրված բարեփոխումների իմաստն է պարզաբանում տնտեսագետ, TEAM2b (ԹիմԹուԲի) խորհրդատվական ընկերության տնօրեն Վլադիմիր Շատվերովը:
Նրա դիտարկմամբ՝ հենց վերոնշյալ կետերը հաշվի առնելով ու վստահելով կառավարության հարկային քաղաքականությանը, բազմաթիվ բիզնեսներ «սեղմել են» պետության մեկնած ձեռքը: Արդյունքում, վերջին 3 տարվա ընթացքում միկրոձեռնարկատիրությունների թիվը Հայաստանում շեշտակի աճել է՝ անցնելով 35.000-ի սահմանագիծը:
Այս աճի ֆոնին 2022 թվականին ոլորտի պատասխանատուները սկսեցին բարձրաձայնել, թե միկրոձեռնարկատիրության ռեժիմը ներդնելու ժամանակ չէին կանխատեսել, որ գրանցվողների թիվն այդքան մեծ կլինի: Եվ 2022թ.-ի օգոստոսին արդեն կառավարությունը շրջանառության մեջ դրեց հարկային փոփոխությունների մասին օրենքի նախագիծը։ Հենց դրա ընդունումն ի թիվս այլ արտոնությունների վերացրեց յուրաքանչյուր աշխատակցի դեպքում ֆիքսված ոչ մեծ եկամտահարկի գանձման ռեժիմը:
Այս կետը համարելով օրենսդրական փոփոխություններից ամենաազդեցիկը, Վլադիմիր Շատվերովը բացատրում է դրա իմաստը կոնկրետ օրինակով.
«Եթե միկրոձեռարկատերն ունի երեք աշխատակից՝ յուրաքանչյուրը 200.000 դրամ աշխատավարձով, մինչ այժմ նա վճարում էր ամսական 15.000 դրամի չափով հարկ։ Այսուհետ ստիպված կլինի վճարել 20%-ի չափով՝ 120.000 դրամ: Հարկերի տաբերությունը շատ ավելի մեծ կլինի տարեկան կտրվածքով»:
Հարկման ռեժիմի փոփոխության ռիսկերը
Շիրակի մարզի սահմանամերձ Ղարիբջանյան գյուղում աշխատում է պահածոների արտադրությամբ զբաղվող «Սաննի ֆուդ» միկրոձեռնարկությունը։ Դրա տնօրեն Անահիտ Հարությունյանն ասում է․
«Ավելացվող ամեն հարկային պարտավորություն հավելյալ բեռ է կազմակերպությունների վրա: Եվ որքան փոքր է բիզնեսը, այնքան կազմակերպությունն ավելի շատ կզգա այդ հարկային բեռի ազդեցությունը»:
Նրա խոսքով՝ հարկային փոփոխության հետևանքները կարող են դրսևորվել տարբեր ձևերով` ընդհուպ մինչև արտադրանքի, մատուցվող ծառայությունների գների բարձրացում, աշխատողների թվի կրճատում կամ, որ ավելի վատ է, գործունեության դադարեցում:
Երիտասարդ գործարարի կարծիքով՝ հարկային քաղաքականության փոփոխությունները կարող են նպաստել նաև գործարար համայնքի զգուշավորության բարձրացմանը.
«Որքան հարկային պարտավորություններն ավելանում են, այնքան մարդիկ ավելի զգուշավոր են դառնում։ Սկսում են ավելի երկար մտածել, տվյալ ներդրումն անե՞ն, թե՞ ոչ, բիզնես սկսե՞ն, եղածն ընդլայնե՞ն, թե՞ ոչ»:
Թվային կանխատեսումներ չկան
Գործարարի մտահոգությունները կիսում են նաև փորձագետները:
«Ակնհայտ է, որ վերջին կանոնակարգումների արդյունքում նոր ընդունվող աշխատակիցների մի մասը կամ չեն գրանցվի, կամ կգրանցվեն ավելի ցածր աշխատավարձերով, քան ստանում են: Դա կլինի այս փոփոխության առաջին ակնհայտ ռիսկը:
Հաջորդ ռիսկն այն է, որ արդեն իսկ ազնվորեն իրենց աշխատողների ճշգրիտ աշխատավարձերը գրանցած միկրոբիզնեսները կփորձեն աստիճանաբար պակասեցնել արձանագրված աշխատավարձերի չափերը՝ հարկային խնայողություններ կատարելու նպատակով»,- ասում է Վլադիմիր Շատվերովը։
Կարևորագույն հետևանքներից, սակայն, փորձագետը համարում է մասնավոր բիզնես-կառավարություն վստահության կորուստը․
«Երբ բիզնեսը տեսնում է, որ կառավարությունն անընդհատ խաղի կաննոններ է փոխում, շատ ավելի զգուշավոր է վերաբերվելու բոլոր փոփոխություններին: Հետագայում, երբ կառավարությունը որևէ լավ բան առաջարկի, շատերն արդեն ավելի երկար են մտածելու ու ավելի զգուշավոր են գործելու։ Դրա արդյունքում էլ դժվարանալու է ապագայի հնարավոր ռեֆորմների իրականացումը: Հարկային օրենսգրքի սկզբունքներից մեկը երկարաժամկետ ու կայուն հարաբերությունների կառուցումն է, ինչը փաստորեն խախտվում է հենց նմանատիպ վարքագծով»:
Փորձագետները դժվարանում են թվային կանխատեսումներ անել ներդրված օրենսդրական փոփոխության հետևանքների մասին։ Շեշտում են՝ կառավարությունն օրենքի նախագծի հիմքում որևէ թվային տվյալներ կամ պաշտոնական վիճակագրություն չի դրել, ինչը կարող էր հիմք հանդիսանալ նաև հնարավոր զարգացումների կանխատեսման համար:
«Օրենքի նախագծի հիմքում թվեր պետք է լինեին, որ արվող փոփոխությունն էլ լիներ համոզիչ, որ քաղաքացին հասկանար, թե պետությունն ինչո՞ւ է գնում այդ փոփոխություններին: Բայց կառավարությունը չի հաշվարկել կամ չի հանրայնացրել միկրոյով աշխատողների թիվը։ Չի հանրայնացնել նաև իր հաշվարկներն ու կանախատեսումները, որը թույլ կտար հասկանալ իրականացվող փոփոխությունների տրամաբանությունը»,- ասում է Հայաստանի գործատուների միության նախագահ Գագիկ Մակարյանը:
«Միկրոձեռնարկատիրության սուբյեկտների վարձու աշխատողների մասով եկամտային հարկի բեռի վերանայումը նպատակ ունի սահմանել հարկման հավասար պայմաններ»,- JAMnews-ի հարցման ի պատասխան հայտնել են ֆինանսների նախարարությունից:
Հավասարությա՞ն, թե՞ անհավասարության նշան
Փորձագետներին կառավարության կողմից իրականացվող հավասարության ապահովման մեխանիզմն արժանահավատ չի թվում:
«Հավասարության ապահովման նպատակով արժեր մտցնել եկամտահարկի չափի փոփոխությունը, քանի որ այն բոլորը պետք է վճարեն պետությանը: Բայց սրան զուգահեռ պետությունն արտոնություններ է առաջարկում ՏՏ ոլորտին՝ վերջիններիս եկամատահարկը մինչև 5 տոկոս դարձնելու օրենքի նախագծով: Ստացվում է, որ պետությունը՝ զիջելով ՏՏ ոլորտի եկամտահարկը, փորձում է իր կորուստների մի մասը կոմպենսացնել աշխատող ունեցող միկրոձեռնարկատերերի հարկերի հաշվին»,- ասում է Գագիկ Մակարյանը:
Այս կարծիքը կիսում է նաև Վլադիմիր Շատվերովը։ Ասում է՝ հարկային փոփոխությունները բիզնեսի կողմից ավելի ընդունելի կլինեին, եթե դրանք արվեին աստիճանաբար․
«Օրինակ, կարելի էր միկրոձեռնարկատերերի աշխատողների ամսական եկամտահարկը նախ դարձնել աշխատավարձի 5 տոկոսի չափով, երկրորդ տարին՝ 10, երրորդ տարին՝ 15 կամ 20 տոկոսի չափով: Հարկային բեռի աստիճանական ավելացումը բիզնեսին ժամանակ ու հնարավորություն կտար ադապտացվել ներդրվող փոփոխություններին։
Նաև լավ կլիներ, որ որոշակի այլըտնտրանքային արտոնություններ նախատեսվեին այն բիզնեսների համար, որոնց համար հարկային բեռը կտրուկ ավելանում է»:
Հարցը դիտարկելով միկրոբիզնեսի կարևորության համատեքստում, Գագիկ Մակարյանը նկատում է.
«Միկրոբիզնեսի դերը երկրի համար գուցե հարկերի չափով փոքր է, բայց սոցիալական առումով՝ մեծ: Նրանք ապահովում են զբաղվածություն ոչ միայն իրենց, այլև որոշակի թվով աշխատողների համար։ Այդ կերպ նպաստում են երկրում գործազրկության կրճատմանը: Նրանց աշխատողները որպես գործազուրկ բեռ չեն դառնում պետության համար»:
Համոզված է՝ այս փոփոխությամբ ոչ թե հավասար, այլ անհավասար պայմաններ են ստեղծում միկրոբիզնեսի ու ՏՏ դաշտում աշխատողների համար․
«Մենք անհավասար վիճակներ ենք առաջացնում տնտեսության ճյուղերի միջև: Եթե խոսքը տնտեսվարողների միջև հավասար պայմաններ ստեղծելու մասին է, ապա այդ դեպքում ինչո՞ւ են ՏՏ ոլորտում բացառություն անում: Այս առումով ես տրամաբանություն չեմ տեսնում կառավարության գործողությունների մեջ»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Միկրոձեռնարկությունները զրկվում են արտոնությունից
