Մետադոնային ծրագրի թերությունները

Հաջորդ տարի Վրաստանում նշվելու է մետադոնային ծրագրի 10-ամյակը. առողջապահության նախարարությունը գործարկել է այդ ծրագիրը 2007թ-ին, հենց այն ժամանակ, երբ թմրամոլության ու հեպատիտի տարածման մասշտաբները հասան աղետային ցուցանիշների: ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի այն տարիների վիճակագրության համաձայն, Վրաստանում 275 հազար թմրամոլ և 200 հազար հեպատիտ C-ով հիվանդ կար:

Վրաստանում տարվա ընթացքում փոխարինող թերապիայից օգտվում է մինչև 4 հազ. մարդ: Տվյալ պահին պետական ծրագիրը երկու մասից է բաղկացած՝ անվճար ու վճարովի:

Անճվարը ֆինանսավորում է Գլոբալ հիմնադրամը, որի շնորհիվ թերապիա է անցնում 750 մարդ: Ծրագիրն անվճար է, ինչն էլ թեթևացրել է սոցիալապես անապահովների և սահմանափակ կարողություններ ունեցողների վիճակը: Ինչ վերաբերում է վճարովի ծրագրից օգտվողներին, ապա նրանք ամսական 110 լարի են վճարում մետադոնի ամենօրյա չափաբաժին ստանալու համար:

Պետական վերահսկողության տակ գտնվող վճարովի մետադոնային ծրագիրը գործում է Թբիլիսիում, Փոթիում, Քութայիսիում, Զուգդիդիում, Բաթումիում, Օզուրգեթիում, Թելավիում, իսկ ամառային սեզոնին՝ նաև Քոբուլեթիում: Գլոբալ հիմնադրամի անվճար ծրագիրը ներառում է Թբիլիսիի Սաբուրթալինի և Գլդանսկի շրջանները, Գորիի, Բաթումիի, Թբիլիսիի և Քութայիսի քրեակատարողական հիմնարկները:

Մետադոնային ծրագրի մեջ կարող են ներառվել ափիոնային թմրանյութեր օգտագործողները: Ոչ կառավարական «Բեմոնի» կազմակերպության վերջին հետազոտության համաձայն (2014թ), Վրաստանում մինչև 50 հազար թմրամոլ կա, ովքեր ներերակային թմրանյութեր են օգտագործում: Այս տվյալները փորձագետների անհանգստությունն է առաջացնում. ընդամենը 5 տարի առաջ թմրամոլների թիվը հասնում էր 45 հազարի, սակայն տան պայմաններում պատրաստվող թմրանյութերի («կոկորդիլոս», «պտուտակ», «ջեֆֆ») տարածումը վերջին տարիներին կտրուկ ավելացել է:

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը տարեցտարի ակտիվորեն խորհուրդ է տալիս օգտվել փոխարինող թերապիայից, քանի որ նախորդ դարի 60-ականներին մետադոնի օգտագործման բժշկական պրակտիկան ցույց է տվել, որ այդ դեղամիջոցը ամենաարդյունավետ է ոչ միայն թմրամոլների մոտ աբստինենցիայի համախտանիշը վերացնելու համար, այլ նաև տարբեր վարակների տարածման սահմանափակման տեսանկյունից:

Մետադոնի չափից ավել օգտագործումը նման է մորֆինի ազդեցությանը, սակայն ի տարբերություն դրա, մետադոնն արգելափակում է էյֆորիայի զգացումն ու զգալիորեն կրճատում է քրոնիկական կախվածությունը: Սակայն այս դեպքում կարևոր է այն ադեկվատ չափաբաժինը, որը նշանակում է բժիշկը՝ քննարկելով հիվանդի հետ: Մետադոնը սինթետիկ թմրամիջոց է, և դրանից կախվածություն ձեռք չբերելու համար բժիշկն աստիճանաբար իջեցնում է չափաբաժինը:

Հաճախ դա մի քանի տարի է տևում, և թմրանյութից կախվածություն ունեցողն աստիճանաբար մտնում է կյանքի սովորական ռիթմ: Առավոտյան նա չի արթնանում այն մտքով, թե որտեղից գումար գտնի թմրանյութի համար, քանի որ իրեն է սպասում մետադոնի չափաբաժինը: Նրան պետք չէ ընդհանուր ներարկիչ, հետևաբար, նա արյան միջոցով փոխանցվող հիվանդություններ չի տարածում:

Մետադոնային ծրագրից օգտվողը վերահսկում է իրեն, ի վիճակի է պատասխանատու աշխատանք կատարել, հասարակությունում նորմալ հարաբերություններ ունենալ: Մետադոնի ազդեցությունը 25-36 ժամ է տևում: Այդ պատճառով էլ հիվանդը պետք է ամեն օր չափաբաժին ստանա:

Մետադոնային ծրագրի բոլոր դրական կողմերի հետ մեկտեղ վրացի թմրաբանները խոսում են նաև դրա թերությունների մասին:

Մենք զրուցել ենք ծրագրով բուժվողների հետ և համապատասխան տեղեկատվություն ստացել նրանցից:

Թերություն 1

Պետական ծրագրից օգտվողն ի վիճակի չէ պարբերաբար 110 լարի վճարել, հատկապես եթե ծրագրին մասնակցում է մի քանի տարի: Դա թերապիան կիսատ թողնելու և թմրանյութերին վերադառնալու պատճառ է դառնում: Երկրում ոչ ոք ծրագրից դուրս եկած թմրամոլների վիճակագրություն չի վարում, պատճառները չի ուսումնասիրում:

Թերություն 2 

Գոյություն չունի բուժվողին ոգևորելու մեխանիզմ: «5 տարի է մասնակցում եմ ծրագրին. 120 գրամ մետադոնից «իջել եմ» մինչև 25: Ծրագրի ներքին կարգուկանոնը երբեք չեմ խախտել: Չնայած դրան՝ ինձ արգելում են շաբաթ-կիրակի օրերին մետադոնը տուն տանել: Ստիպված եմ ցանկացած եղանակի, անկախ իմ վիճակից, ամեն օր գալ կենտրոն և տեղում ստանալ հատկացված չափաբաժինը», — ասում է Գիորգի Մ-ն: Սակայն շաբաթ-կիրակի մետադոնը տուն տանելու պրակտիկան Եվրոպայում վաղուց է գործում և ոչ ոքի չի վնասել:

Թերություն 3

Ծրագրին մեծապես կապված լինելն անհարմարություն է առաջացնում ոչ միայն բուժվողի, այլ նաև նրա ընտանիքի համար: Բուժվողները մետադոն են ստանում միայն 9:00-14:00 ընկած ժամանակահատվածում (շաբաթ-կիրակի՝ մինչև 13:00): Քանի որ ամեն օր մետադոն ստանալու համար սերվիս-կենտրոն են դիմում հարյուրավոր մարդիկ, ապա մեծ հերթեր են առաջանում հատկապես առավոտյան ժամերին: Բուժվողները բողոքում են, որ դրա պատճառով նրանք ուշանում են աշխատանքից, ինչն էլ իրենց խանգարում է հասարակության լիարժեք անդամ դառնալ: Նրանք չեն կարողանում արձակուրդն ընտանիքի հետ անցկացնել, քանի որ չեն կարող հեռու լինել այն վայրից, որտեղ գործում է կենտրոնը:

«Մետադոնային ոչ վճարովի, ոչ էլ անվճար ծրագիրը չի գործում Ջավախքում, Ռաչում, Սվանեթիում և ամառային հանգստի գոտիներում: Ավելին, օրինակ, Վրաստանի երկրորդ ամենամեծ քաղաք Քութայիսիում, որտեղ անվճար ծրագիրը չի գործում, վճարովիից օգտվելու համար մարդիկ գալիս են Թերժոլից, Զեստաֆոնից, Սամտրեդիայից, Չիատուրից: Պատկերացրեք, թե որքան ժամանակ են նրանք ամեն օր ծախսում ճանապարհի վրա: Իսկ ե՞րբ պետք է աշխատեն: Որքա՞ն դեռ կպահպանվի բուժվելու ցանկությունը, եթե քո առանց երաշխիքային թերապիայի բոլոր ծախսերն ընկնում են ընտանիքիդ վրա», — հարցնում է Մամուկա Գ-ն:

Թերություն 4

Մետադոնով բուժման համար պետք է դրա ադեկվատ չափաբաժին, որը բուժող բժիշկն ու հիվանդը որոշում են միասին: Մետադոնից կախվածություն ձեռք չբերելու համար չափաբաժինը երկար ժամանակահատվածում պետք է քիչ-քիչ կրճատել: Սակայն երբ ցանկություն ես հայտնում կրճատել այն թերապիան ավարտելու և բուժման հաջորդ փուլ անցնելու համար, բժիշկն ասում է. «Ինքդ որոշիր չափաբաժինը»: Դրանով նա իր վրայից հանում է պատասխանատվությունը: Պատճառը սակայն այն է, որ բժիշկներն իրենք էլ չգիտեն, թե ինչպես կարգավորեն չափաբաժինը, սակայն չեն ուզում ընդունել դա: Իսկ բժիշկների ցածր կոմպետենտությունը բերում է նրան, որ բուժվողը մետադոնին զուգահեռ սկսում է խթանիչներ և քնաբեր հաբեր օգտագործել, ինչը վնասում է առողջությանն ու կարող է ծրագրից դուրս մնալու պատճառ դառնալ:

Թերություն 5 

Ընդհանրապես մետադոնային փոխարինող թերապիան չպետք է սահմանափակվի միայն նրանով, որ բժիշկը բաժակի մեջ մետադոնի չափաբաժին է տալիս: Բուժվողին պետք է նաև բժշկի հոգեբանական օգնությունը: Սակայն թմրամոլները հաճախ են բախվում հենց բժիշկների վատ վերաբերմունքին: Նրանք կոպտում են, երբ բուժվողն ինչ-որ ցանկություններ է բարձրաձայնում: «Եթե մի քանի րոպե ուշացար, կարող են դուռը դեմքիդ փակել, և նրանց չի հետաքրքրում, թե դու ինչպես կձգես մինչև հաջորդ օրը: Կամ եթե նույնիսկ դուռը բացեն ու ներս թողնեն, հազար անգամ նկատողություն կանեն ուշանալու համար», — ասում է Գիորգի Մ-ն:

Թերություն 6

Մետադոնային ծրագրում շատ քիչ կանայք են ներառված: Անկախ փորձագետների գնահատականով, նրանք կազմում են բուժվողների մոտ 2 տոկոսը: Կին-թմրամոլները բավականին հազվադեպ են դիմում նարկոկլինիկաներ սոցիալական բնույթի պատճառներով, ամոթից կամ հասարակությանը հայտնի դառնալու վախից դրդված: «Մետադոնային կենտրոններում» կանայք չեն կարող հույսը դնել անանունության պայմանների վրա:

Թերություն 7 

Բուժվողներին արգելված է մեքենա վարել ոչ միայն բուժման ընթացքում, այլ նաև ծրագրից դուրս գալուց մեկ տարի անց: Սակայն հենց մեքենան է բուժվողների մեծ մասի եկամտի աղբյուրը (տաքսիներ, մատակարարում): Պետությունը այլընտրանքային աշխատատեղեր չի առաջարկում: Ստացվում է, որ ծրագրից դուրս գալուց հետո մարդիկ ավելի քիչ հնարավորություն ունեն աշխատանքի անցնելու: «Ինչ սոցիալականացման մասին է խոսքը… Մենք դատապարտված ենք անգործության և հասարակությունից դուրս մնալուն», — ասում է Գելա Ս-ն:

Թերություն 8

Ծրագրի ամենամեծ թերություններից մեկը լղոզված ապագան է: 2018թ-ից մետադոնային ծրագիրը ֆինանսավորելու հարց է դրված, քանի որ Գլոբալ հիմնադրամը լքում է Վրաստանը: Կկարողանա՞ արդյոք պետությունը շարունակել հիմնադրամի ծրագրերի ֆինանսավորումը: Այդ հարցին ոչ մի գերատեսչություն պատասխան չունի:

 Հրապարակվել է 1.06.2016