«Արկածախնդիր քաղաքականություն»․ հայ քաղաքագետը՝ սահմանազատման գործընթացի մասին
ՀՀ-Ադրբեջան սահմանազատման հանձնաժողովների կանոնակարգ
Երևանն ու Բաքուն այսօր հայտարարեցին, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանազատման հանձնաժողովներն ավարտել են համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի համաձայնեցման աշխատանքը։ Կողմերը, սակայն, դեռևս ապրիլին պայմանավորվել էին նշված աշխատանքն իրականացնել մինչև հուլիսի 1-ը։
ՀՀ վարչապետի աշխատակազմի պարզաբանմամբ՝ «փաստացի մի փոքր ավելի շատ ժամանակ է պահանջվել նախագիծը վերջնական համաձայնեցնելու և ստորագրելու համար»։
Քաղաքագետ Գուրգեն Սիմոնյանն ասում է՝ սահմանազատման գործընթացն ինքնին ցույց է տալիս Ադրբեջանի ոչ անկեղծ վերաբերմունքը Հայաստանի նկատմամբ։ Հիշեցնում է՝ Տավուշի 4 գյուղերին սահմանակից հատվածում սահմանազատում արվեց նախքան կանոնակարգի հաստատումը։ JAMnews-ի հետ զրույցում նա նշել է, որ գործընթացը մեկնարկել է վերջից, ինչն «արկածախնդիր քաղաքականություն» է։
«Սկզբից գործողություններ են կատարվում, հետո հայեցակարգեր են մշակվում, կանոնադրություններ են մշակվում հանձնաժողովների մակարդակով այն ժամանակ, երբ խաղաղության պայմանագրի տեքստը համաձայնեցված չէ և Ադրբեջանը դուրս չի եկել ռազմի ճանապարհից, աներկբայորեն հարմար առիթ է փնտրում ՀՀ վրա հարձակվելու համար»,- շեշտել է նա։
Կանոնակարգը պետք է վավերացվի երկու երկրների խորհրդարանների կողմից
«2024 թ․-ի օգոստոսի 30-ին հանձնաժողովների համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգը համապատասխան կերպով ստորագրվել է: Ներկա պահին Հայաստանի Հանրապետությունը և Ադրբեջանի Հանրապետությունը սկսել են ներպետական ընթացակարգերի իրականացումը»,- այսօր հաղորդեց ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունը։
Ավելի ուշ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի աշխատակազմը մանրամասներ ներկայացրեց՝ հայտնելով, որ կանոնակարգը համաձայնեցվել է «բնօրինակ փաստաթղթերը դիվանագիտական խողովակներով փոխանակելու միջոցով»։
Վարչապետի աշխատակազմի փոխանցմամբ՝ փաստաթուղթը նախ կուղարկվի Սահմանադրական դատարան՝ ՀՀ Սահմանադրությանը դրա համապատասխանությունը որոշելու համար, այնուհետև կմեկնարկի ԱԺ-ում դրա վավերացման ընթացակարգը։
Կանոնակարգը հրապարակվելու է եկող երկուշաբթի օրը, ուշ հրապարակումը կապված է «երկու երկրներում գործընթացները հնարավորինս սինխրոնացնելու անհրաժեշտության» հետ։
Փաշինյանի աշխատակազմից չեն հայտնել՝ սահմանի ո՞ր հատվածում է շարունակվելու սահմանազատման գործընթացը։ Նշել են միայն, որ գործընթացի հիմքում շարունակելու է մնալ 1991թ. Ալմա Աթայի հռչակագիրը։ Որպես հիմնարար սկզբունք՝ այն ամրագրվելու է նաև կանոնակարգում։
Փորձագիտական կարծիք
Քաղաքագետ Գուրգեն Սիմոնյանն ասում է՝ դժվար է կանխատեսել, թե ինչու կանոնակարգի հաստատումը տեղի չունեցավ հուլիսին, ինչպես ի սկզբանե նախատեսված էր։
«Պետք է հստակ իմանանք՝ պատճառը որն է։ Հասանելի տեղեկատվությունից հասկանում ենք, որ հուլիսին մի քանի անգամ փոխանակել են կանոնակարգի տարբերակները՝ աշխատանքային նախագծերը, բայց կարիք է եղել նորից բանակցելու»,- նկատում է նա։
Կարծում է՝ Սահմանադրական դատարանը պետք է ծանրութեթև անի, հետո նոր միայն դրական դիրքորոշում արտահայտի կանոնակարգի վերաբերյալ, որպեսզի վստահ լինի, որ կանոնակարգում սահմանված ՀՀ պետական սահմանը չի հակասում երկրի Սահմանադրությանը։
Չի բացառում, որ Բաքուն ձգձգի նաև կանոնակարգի վավերացման գործընթացը։ Ադրբեջանական կողմն, ըստ նրա, ժամանակ է ձգում երկու հնարավոր պատճառով՝
- «մինչև հնարավոր լինի ռազմական ագրեսիայի միջոցով մեկընդմիշտ ոչնչացնել հայկական պետականությունը,
- մեր պարանոցին փաթաթել այնպիսի պայմաններ, որը հնարավոր չի դարձնի մեր զարգացումը այն աստիճանի, որ մենք կարողանանք վերականգնել կամ առնվազն պահպանել մեր իրավունքները»։
Քաղաքագետի գնահատմամբ՝ խաղաղության պայմանագրի բացակայության պայմաններում նման կանոնակարգերն, ըստ էության, անիմաստ են․
«Անգամ եթե նման կանոնակարգեր հաստատվեն և երկու կողմերը աշխատանքային ընթացակարգ որդեգրեն, միևնույն է՝ եթե երկու պետությունների միջև խաղաղության ամրագրում չկա և խաղաղության համար իրողություններ չկան, ապա այդ փաստաթղթերը առաջին իսկ կրակոցից առոչինչ են համարվելու»։
Սիմոնյանն ասում է՝ նախ պետք էր բարձրացնել Հայաստանի դիմադրողականությունը և ԶՈՒ մարտունակությունը, այնուհետև կնքել փոխշահավետ, երկուստեք հավասարակշռված խաղաղության պայմանագիր։ Ըստ նրա՝ պայմանագրի վավերացումից հետո էր պետք ծավալել տարբեր տեսակի կանոնակարգային փաստաթղթերի վավերացման աշխատանքներ։
Բացասական է գնահատում նաև Տավուշի մարզում իրականացված սահմանազատումը։ Շեշտում է՝ «խաղաղության պայմանագիր չկա, առաջնագիծ է փշրվել»։
Թե որտեղ կշարունակվի սահմանազատման գործընթացը, ըստ նրա, պարզ չէ։ Դա կարող է լինել ինչպես Գեղարքունիքում, այնպես էլ Սյունիքում կամ Նախիջևանի ուղղությամբ։ Ըստ Սիմոնյանի՝ Բաքուն Ալմա Աթայի հռչակագիրը որպես սկզբունք կընդունի միայն այն մասով, որը հարմար է իրեն, բայց ոչ, օրինակ՝ անկլավների մասով․
«Ալմա Աթայի հռչակագրով իրողություններն այդպիսին չեն եղել, բայց կասի՝ անկլավները պետք է տաք»։
Ընդգծում է՝ Ալմա Աթան իրողություններն ամրագրող փաստաթուղթ է, իսկ «1991 թ․-ի իրողություններով պայմանավորված անկլավներ գոյություն չունեին, հայկական զինված ուժերը հարմար դիրքավորումներ ունեին»։ Մյուս կողմից նկատում է՝ անկլավների հարցի բարձրացում են ենթադրում ԽՍՀՄ 1975-76 թթ․ քարտեզները։ Հիշեցնում է՝ խոսքն անկլավների մասին է, որոնք ՀՀ միջպետական ճանապարհների վրա են, իսկ էքսկլավ Արծվաշենը չունի համարժեք ռազմավարական նշանակություն․
«Անգամ եթե Արծվաշենին գումարեն տասն անգամ ավելի տարածքներ և տան ՀՀ-ին, նույն ռազմավարական արժեքը չի ունենա, ինչ այդ անկլավները, որոնք ԽՍՀՄ ժամանակ տվել են Ադրբեջանին»։
Սիմոնյանի խոսքով՝ մինչև հիմա հայկական կողմը պարտվողական քայլեր է արել։ Ասում է՝ որևէ երաշխիք չկա, որ նույնը տեղի չի ունենա նաև անկլավ/էքսկլավների հարցում։
Այս տարվա ապրիլին Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանազատման հանձնաժողովները պայմանավորվել էին շարունակել սահմանի բոլոր մնացած հատվածների սահմանազատման գործընթացը, ներառյալ անկլավների և էքսկլավների հետ կապված հարցերը։ Հայկական կողմը, սակայն, նշել էր, թե «նախ պետք է դե յուրե հիմնավորվի էքսկլավ/անկլավների գոյությունը»:
Մայիսին կազմակերպված մամուլի ասուլիսի ընթացքում վարչապետ Փաշինյանն ասել էր, թե Հայաստանի 29 800 քառակուսի կիլոմետր տարածքային ամբողջականության մեջ Արարատի մարզի Տիգրանաշեն և Տավուշի մարզի յոթ գյուղերը ներառված չեն։ Չորս գյուղ արդեն իսկ վերադարձվել է Ադրբեջանին սահմանազատման գործընթացի արդյունքում։
Հայաստանի կառավարությունը հույս ունի, որ սահմանազատման գործընթացի շրջանակներում ադրբեջանական զորքերը դուրս կգան օկուպացված տարածքներից, որոնք ՀՀ ինքնիշխան տարածքի մաս են։ Գուրգեն Սիմոնյանը նման ակնկալիք չունի։ Շեշտում է՝ չկան փաստեր, որոնք թույլ կտան ենթադրել, թե «Բաքուն հակված է ինքնակամ դուրս գալ այն դիրքերից, որոնք բիրտ ուժով զավթել է»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
ՀՀ-Ադրբեջան սահմանազատման հանձնաժողովների կանոնակարգ
